بهترین شاخص برای سنجش چاقی

مردم در همه جای دنیا البته به استثنای جنوب و شرق آسیا، در حال چاق‌تر شدن هستند.
آمارهای سال ۲۰۰۶ میلادی نشان می ‌دهند چیزی حدود دو سوم مردان و زنان در ۶۳ کشور از ۵ قاره جهان اضافه وزن داشته یا مبتلا به چاقی مفرط هستند.
طبق هشدار محققان، اگر با چاقی (پدیده‌ای که خطر آن با خطر گرمایش زمین مقایسه می‌شود) مبارزه نشود، این عارضه که بر اساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی، علت اصلی بیش از ۴۰ درصد موارد مرگ و میر در سال است، به معضل شماره یک جهان تبدیل می‌شود.
در ایران نیز چالش‌های ناشی از تغذیه، طی ۲۰ سال گذشته تغییر کرده است. کارشناسان می‌گویند، ۲۰ سال پیش، "سوء تغذیه شدید" چالش اصلی سلامت مردم ایران بود. اما این مشکل اکنون به شدت کاهش یافته و به‌زودی مشکل اصلی تغذیه‌ای ایران نیز بحث "چاقی" خواهد بود.
دکتر فریدون عزیزی، متخصص داخلی و فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران درباره باورهای غلط مردم در مورد این بیماری و روش‌های صحیح پیشگیری و درمان چاقی توضیح می‌دهد. او معتقد است: چاقی تقریبا مثل اعتیاد است، به این معنی که اعتیاد را شاید بتوان متوقف کرد، ولی بعد از مدتی این بیماری دوباره برمی‌گردد. چاقی هم همین‌طور است.
▪ آقای دکتر، ‌هنوز خیلی از ما درست نمی‌دانیم که اصلا تعریف چاقی چیست؟ شما به چه کسی چاق می‌گویید؟
ـ ببینید ما چاقی را یک اختلال متابولیسم چربی در بدن می‌دانیم، یعنی تجمع چربی در بدن بیش از مقداری که لازم است.
علاوه بر این طبق استانداردهای بین‌المللی برای هر کسی، بر اساس قد و سنش، یک وزن متعادل در نظر گرفته شده که وقتی وزن از این حد افزایش یابد، در اکثر موارد علتش افزایش چربی های بدن است، به‌جز موارد خیلی محدودی که ممکن است اضافه وزن به این علت باشد که فرد ورزشکار بوده و توده عضلانی‌اش افزایش پیدا کرده باشد.
متاسفانه در کنار افرادی که بیش از حد، از اضافه وزنی(که شاید اصلا نداشته باشند) نگران هستند و دچار بی‌اشتهایی عصبی هم می‌شوند، بعضی از مردم فکر می‌کنند که چاقی قدرت بیشتری برای فرد ایجاد کرده و او را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌کند.
البته عده‌ای هم علت چاقی را فقط مربوط به ژنتیک می‌دانند، در حالی‌که یک زمینه ژنتیک برای این بیماری قطعا وجود دارد، ولی ژنتیک فقط ۳۵ درصد ماجرا را شاید تشکیل دهد.
▪ خب، ۶۵ درصد باقیمانده شامل چه عواملی هستند؟
ـ عوامل محیطی. تقریبا واضح است که با در دسترس قرار گرفتن مواد غذایی و تنوع آنها و همچنین بالا رفتن مصرف غذاهای آماده و... در کنار کمی فعالیت بدنی، نباید انتظاری غیر از شیوع چاقی داشته باشیم.
در واقع افزایش انرژی دریافتی و عادات غلط غذایی در اکثر خانواده‌ها، به همراه عدم تحرک از عواملی هستند که حتی بر عوامل ژنتیک غالب شده‌اند.
▪ آیا شاخصBMI هنوز بهترین شاخص برای سنجش همه افراد چاق است؟
ـ شاخص‌های زیادی برای چاقی در نظر گرفته شده است. امروزه کمتر روی وزن به تنهایی صحبت می‌کنیم، چون وزن در افراد مختلف بر ‌اساس قدشان متفاوت است. بنابراین در سطح بین‌المللی شاخصی را تعریف کردیم به‌عنوان BMI که عبارت است از وزن به کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد به متر. البته برای افرادی که از نژاد سفید قفقازی هستند، مثل اروپایی‌ها آمریکایی‌ها و ایرانی ها، این شاخص بیشتر پذیرفته شده است، ولی برای نژاد زرد باید تغییراتی در نحوه محاسبه اعمال کرد.
▪ منظورتان از این تغییرات چیست؟
ـ ببینید برای نژاد‌های نام‌برده شده که نمایه توده بدنی بیشتر برای آنها پذیرفته شده، BMI بین ۵/۱۸ تا ۲۵ نمایه توده بدنی سالم است، نمایه پایین‌تر از ۵/۱۸ فردی است که دچار کم وزنی است و نمایه بیشتر از ۲۵ فرد دچار اضافه وزن را نشان می‌دهد. اما این عدد برای نژاد زرد باید از عدد ۲۳ به بالا شروع شود.
▪ افراد دارای چاقی مرضی، در چه گروهی قرار دارند؟
الان اکثریت مردم بیشتر در معرض اضافه وزن هستند، ولی ما افرادی که BMIیشان بالای ۲۵ است را به دو گروه تقسیم می‌کنیم:
یک گروه کسانی که BMIیشان بین ۲۵ تا ۹/۲۹ است که دچار اضافه وزن هستند و گروه دیگر دارای نمایه بالای ۳۰ هستند که به این گروه "چاق" می‌گوییم.
البته چاق‌ها خود به سه گروه تقسیم می‌شوند؛ کسانی که چاقی‌شان درجه یک است، یعنی دارای نمایه بین ۳۰ تا ۹/۳۴، گروه دوم کسانی که چاقی درجه دو و نمایه بین ۳۵ و ۹/۳۹ دارند و سوم افراد دارای چاقی مفرط یعنی کسانی که BMI مساوی ۴۰ یا بالاتردارند.
▪ علاوه بر شاخص توده بدنی، شاخص‌های دیگر مثل اندازه دور کمر به دور باسن یا شاخص دور مچ و ... چقدر در سنجش چاقی قابل استناد هستند؟
ـ خب، البته علاوه بر BMI که وضعیت چاقی عمومی بدن را مشخص می‌کند، بعضی از شاخص‌ها را هم داریم که به آنها شاخص‌های "چاقی شکمی" گفته می‌شود، چون چاقی شکمی ارتباط بیشتری را با بیماری‌های قلبی عروقی و عوارض چاقی دارد.
یعنی چاقی که به صورت احشایی در داخل شکم وجود دارد، فرد را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سکته‌های قلبی و مغزی قرار می‌دهد.
▪ این نوع چاقی را چطور می‌توان سنجید؟
این نوع چاقی را از دو جهت می‌توان سنجید:
یکی به‌وسیله شاخص اندازه‌گیری دور کمر که معمولا در مردها از ۱۰۲ سانتی‌متر به بالا و در زن‌‌ها از ۸۸ به بالا غیر طبیعی محسوب می‌شود.
روش دوم هم به این صورت است که نسبت دور کمر به دور باسن را اندازه می‌گیریم.
ولی امروزه برای سهولت کار از همان شاخص دور کمر استفاده می‌کنیم.
▪ شاخص دور مچ چطور؟ اصلا کاربردی دارد؟
ـ ببینید، اصل برای ما همان شاخص دور کمر و نمایه توده بدنی به عنوان شاخص‌های عمومی هستند. شاخص‌ دور مچ یا شاخص‌های دیگر هم برای ما خیلی معمول نیست و بیشتر در کودکان از آنها استفاده می‌شود.
البته باید تأکید کنم که سومین شاخص مهم برای ما شاخص سنجش عوارضی است که چاقی می‌تواند به همراه داشته باشد. چون علاوه بر ابتلا به بیماری‌های قلبی در افراد دارای چاقی مفرط، باید منتظر بیماری‌هایی از قبیل پُرفشاری خون، دیابت نوع ۲، سکته مغزی، بیماری کیسه صفرا، آرتروز، آپنه خواب، بیماری‌های تنفسی، سرطان‌های رحم، سینه، پروستات و سرطان روده بزرگ هم باشیم.

دانیال تارمست

منبع : علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند