حرف ما و آنها

هر چند كه به باور او قبل از آنكه به كلام افراد نگاه كنند سعی می كنند طیف فكری او را ارزیابی كنند، البته این تفكر اوست و شاید هم در میان روزنامه نگاران كمتر طرفداری داشته باشد.علیرغم این نگاه غیرحرفه ای، باید گفت كه بازتاب توانسته است در بین سایر خبرگزاریهای اینترنتی جای خود را به خوبی باز كند هر چند كه نسبت به آمار ارائه شده از سوی وی در زمینه مراجعه مخاطبان به این سایت تردیدهایی وجود دارد.
با او در زمینه شكل گیری این رسانه تأثیرگذار سیاسی گفتگویی انجام داده ایم كه در پی می آید.
* سایت اینترنتی بازتاب چه زمانی راه اندازی شد؟
- بازتاب از آذرماه سال ۸۱ بر روی شبكه اینترنتی قرار گرفت، البته یك ماه قبل از آن نیز به صورت آزمایشی فعالیت می كرد.
* هدف از ایجاد سایت بازتاب چیست؟
- در مقطعی از زمان كه سایت بازتاب به وجود آمد، اوج ركود مطبوعات كاغذی كشور بود. بعد از توقیف گسترده مطبوعات درسال ،۷۹ عملاً در سالهای۸۲ _ ۸۱ افكار عمومی با مطبوعات ارتباطش كمتر شده بود و صدا و سیما نیز ارتباط خوبی با مردم نداشت و در آن شرایط نیز خلأ خبری در افكار عمومی وجود داشت. اگر این خلأ خبری توسط رسانه های فعال داخلی پوشش داده نمی شد رسانه های خارجی، شبكه های ماهواره ای، رادیوهای بیگانه و سایتهای اینترنتی خارجی این نیاز را برطرف می كردند. به همین دلیل سایت اطلاع رسانی در جهت افكار عمومی ایرانیان با ادبیات غیرحكومتی و غیررسمی، اما در چارچوب خطوط قرمز نظام تأسیس كردیم. گرچه در این چارچوب سایتهای اینترنتی دیگری نیز این كار را انجام می دادند. اگر در چارچوب نظام درست به رسانه نگریسته شود در قوانین رسمی كشور و در چارچوب اصول اخلاقی، مذهبی می توان مخاطبان زیادی را جذب كرد.
* چرا بازتاب بیشتر به مسائل سیاسی می پردازد؟
- بازتاب سعی می كند آنچه مد نظر مخاطبان است را پوشش دهد، یعنی مسائل مذهبی یا فرهنگی و هنری و ورزشی یك حوزه خاصی از مخاطبان را پوشش می دهد و مخاطب عام ندارد اما حوزه سیاسی به دلیل اثر جدی كه روی تمامی آحاد جامعه دارد بنابراین حوزه مشترك تمامی مردم است، و موضوعات دیگر به عنوان موضوعات دوم مد نظر هستند.
یعنی از دید منافع ملی یك مسئله فرهنگی مثل میراث فرهنگی یا هنری طبیعتاً حوزه ای دارند كه در حوزه منافع ملی تعریف می شود و از آن زاویه صرفاً در راستای پیشبرد افكار عمومی و نه تخصصی به آن می پردازیم.
* سایت بازتاب اخبار خودش را چگونه به دست می آورد؟
- ما مانند هر رسانه ای دیگر دارای اخبار تولیدی و بازتولیدی هستیم، اخبار بازتولیدی اخباری هستند كه به نقل از رسانه های دیگر پوشش داده می شود و اخبار تولیدی اخباری هستند كه منابع خبری و خبرنگاران افتخاری آن را تهیه می كنند. حجم اخبار تولیدی بازتاب كمتر از یك چهارم است. اخبار باز تولیدی به جهت اعتبار، حجم مخاطبان، كیفیت مخاطبان و اشخاص در جامعه مؤثر هستند. ناگفته نماند كه بازتاب سعی می كند منابع خبری خود را منتشر كند.
* چرا اخباری كه هیچ سایتی ندارد قبل از آن در بازتاب هست؟
- اخبار متفاوت است. اگر منظور شما تحولاتی است كه اتفاق می افتد مثل دستگیری صدام، به دلیل سیكل كوچك و فشرده كارخبری در بازتاب و برخلاف سایر خبرگزاریهای خبری عملیات تأیید خبر و انعكاس بر روی اینترنت كمتر است از این رو زودتر از همه روی سایت اینترنتی می رود.
ولی اگر منظور اخبار اختصاصی است، خبری را فقط سایت بازتاب دارد كه بقیه به نقل از بازتاب آن را می زنند، طبیعتاً هر رسانه ای به حوزه ای دسترسی بهتری دارد، بعضی ها با دولت، گروهی با قوه قضائیه و غیره تعامل خبری دارند. داشتن اخبار اختصاصی امتیاز حرفه ای رسانه است و در واقع به عنوان خبرهایی كه رسانه را به منبع انحصاری تبدیل می كند.
* سایت بازتاب با كدام حوزه ها بیشتر در ارتباط است؟
- معمولا دستگاه قضایی، مجموعه نهادهایی كه كار امنیت كشور را پیگیری می كنند پرونده هسته ای، مسائل خارجی كه با جدیت بیشتری به آنها می پردازیم، بنابراین اخبار دسته اول و پیش بینی های نزدیكتری كه قرار است اتفاق بیافتد منتشر می كنیم.
* سایت بازتاب بیشتر تحلیل می كند، یا خبر ارائه می كند؟
- حدود ۳۰ درصد مطالب تولیدی ما مطالب تحلیلی است و احساس می كنیم كه مشكل كشور ما، نبود تحلیل گر است. ما در جامعه فقدان تحلیل گر را داریم به طوری كه رسانه های ما جنبه روابط عمومی دارند تا یك رسانه و یا یك رسانه چندگانه باشند و یا برخی از رسانه های ما اغلب اخبار رسانه های خارجی را ترجمه می كنند و گاهی سخنان و مواضع افراد جناح های سیاسی داخلی را منعكس می كنند، این یك ضعف بسیار جدی است برای رسانه های كشور و اصولا چنین رسانه هایی در عرف حرفه ای رسانه قلمداد نمی شوند، در واقع بلندگوی تبلیغاتی هستند و صرفاً نقش انتقال اطلاعات را دارند همانطور كه رسانه نسبت به تأمین خبر تعهد دارد لذا باید نسبت به نیازهای تحلیلی مخاطب خود متعهد باشد و بتواند تحقیقاتی متفاوت و عمیق تری از ادبیات و نیازهای مخاطب خود تحویل دهد. اگر چنین اتفاقی نیافتد طبیعتاً مردم شاید خبر خود را از رسانه های داخلی بگیرند ولی تحلیل آن را از رسانه های خارجی دریافت می كنند.همین موضوع باعث شده كه یك بحران عدم اعتماد میان مردم و مسئولان شكل بگیرد چون مخاطب داخلی از تحلیلی كه در جامعه اتفاق می افتد قانع نمی شود. به همین دلیل احساس می كنیم كه نیازهای تحلیلی اولویت كمتری نسبت به نیازهای خبری ندارند و نسبت به آنها توجه ویژه ای داریم.
* اشكالاتی كه شمردید مسئول آن خبرنگاران یا صاحبان رسانه ها هستند؟
- یكی از اشكالاتی كه در سیستم رسانه ای كشور وجود دارد این است كه بیش از ۹۵درصد رسانه های كشور ما دولتی هستند، و آنها موظف هستند كه درخواستها و سیاست گذاریهای دولت را انجام دهند. البته رسانه های دولتی در دنیا زیاد داریم مثلا ً C .B.B رسانه ای دولتی است و تقریباً كل بودجه آن كه شاید میلیاردها پوند باشد را دولت بریتانیا تأمین می كند اما دولت تأمین كننده بودجه است ولی سیاست گذاری صرف آن را خود هیأت امنا ی بی.بی.سی و سردبیران به صورت تخصصی تعیین می كنند. مانند ماجرای دیوید كی و یا جنگ عراق كه مواضع آن فرق می كرد. ولی در كشور ما چنین چیزی دیده نمی شود و خبرنگاران و تحلیل گران در كشور ما یك استعدادهای زنده به گور شده هستند، چون به آنها اجازه فكركردن داده نمی شود. ممكن است اشتباه كنند ولی اگر ما فرصت اشتباه كردن را ندهیم، كارشناسان ما فعال نمی شوند و این جایگاه را به خارجی ها تقدیم كردیم كه با منافع ملی ما قطعاً تناقض دارد و زیان این مسأله به مراتب بیشتر از آن است كه چند درصد از خبرنگاران ما اشتباه كنند.
* چرا در سایت بازتاب به بخش دانش و فناوری نمی پردازید؟
- حوزه دانش و فناوری حوزه های تخصصی است و نگاه ما این است كه اگر ما این مطالب را در سایت معرفی كنیم شاید عوارض منفی داشته باشد و اگر ما بفهمیم كه در حوزه دانش و فناوری از نظر مصالح ملی دچار خطر می شود و به ما منتقل شود قطعاً پیگیری خواهیم كرد و شاید این ضعف به خاطر منتقل نشدن اطلاعات است.اخباری كه می خواهند به ما منتقل كنند از طریق پست داخلی سایت و یا از طریق ایمیل صورت می گیرد.
* از نظرات چه كارشناسانی در سایت اینترنتی استفاده می كنید؟
- از كارشناسانی كه دیدگاه جناحی نداشته باشند زیرا اكثر كارشناسانی كه نظراتی را ابراز می كنند وابسته به یك جناح و گروه سیاسی هستند و در ارائه نظرات بیشتر ملاحظات گروهی را می كنند تا اصل نظریه كارشناسی ،به همین دلیل ما از كارشناسانی كه كمتر معذوریت دارند استفاده می كنیم و برای همین كمتر نام كارشناسان را اعلام می كنیم. برای اینكه در كشور ما این فرهنگ جا نیافتاده است كه اگر كارشناس نظری كارشناسی بدهد و این نظر كارشناسی او نزدیك به طیف دیگری باشد در این باره تأمل می شود و از مشكلات دیگر این است كه ابتدا به نام گوینده نگاه می شود سپس به حرفی كه زده است. زمان به روز شدن سایت ما از ۱۰ صبح تا ۲ بعدازظهر است و اگر اخبار خاصی نیز در این باره اتفاق بیافتد در همان زمان استفاده خواهد شد. در مقطع انتخابات ریاست جمهوری ما با ترافیك بالایی مواجه بودیم به طوری كه در روز انتخابات، ۴ تیر ماه بیش از یك میلیون بازدید كننده داشتیم. بیننده صفحه اول بازتاب روزانه بیشتر از ۱۰۰ هزار نفر است و مجموع بینندگان (لینك و جستجو) معمولاً ۳۵۰ هزار نفر در روز است.
* علت توقیف بازتاب چه بود؟
-در حكم بازپرس كاركنان دولت نقض مصوبات شورای امنیت ملی مطرح بود كه این شكایت در ۱۰ مرداد ماه ارائه شده است. این شكایت از چند منظر دارای اشكال حقوقی است:
در واقع بازتاب سایت اینترنتی است و برابر قانون مطبوعات یا هر قانون دیگری باید نسبت به توقیف سایت اینترنتی به آن پرداخته شود. این كار در مورد سایت های اینترنتی نقض قوانین است.
دوم این كه شكایت شورای عالی امنیت ملی از بازتاب مربوط به ۷۵ روز قبل است و مشخص نیست چرا در شرایط خودش رسیدگی نشده است و طی این ۷۵ روز هیچ گونه احضار و بازپرسی صورت نگرفته است. لذا این موضوع بحث صوری بودن شكایت را تقویت می كند.
به این جهت باید جلسه ای در دادسرا برگزار می شد و نه بعد از ۷۵ روز بدون اطلاع اقدام به توقیف سایت بازتاب كنند. سومین ایراد وارده این است كه دبیرخانه شورای امنیت ملی بلافاصله بعد از توقیف به دادستانی تهران اعلام كرد كه از بازتاب شكایتی نداریم و خواستار رفع توقیف آن شده اند.
اما به نظر می رسد علت اصلی انتقاد اخیر از بازتاب به خاطر انتشار برخی اخبار پرونده های مفاسد اقتصادی است.
لذا به نظر می رسد این رویه یك واكنش شخصی و سازمانی است. البته مسئولان قضایی شاید به خاطر انتشار مدارك دیگری كه بازتاب قصد انتشار آن را داشت برای پیشگیری از آن اقدام به صدور حكم كرده اند.
حكم دادگاه برابر اصل ۱۵۶ قانون اساسی بند ۵ آن پیشگیری از وقوع جرم مطرح است و به طور شگفت آوری این بند را برای توقیف استفاده كرده اند.
* سایت بازتاب از طرف چه نهاد یا كسی حمایت می شود؟
سایت بازتاب به صورت مستقل از نظر تشكیلاتی به دلیل نوع كار و جایگاه آن با خیلی از مسئولان نظام در ارتباط مستقیم است و اكثر قریب به اتفاق مسئولین رده اول نسبت به گردانندگان بازتاب شناخت نزدیكی دارند.
بنابر این ما به هیچ نهاد و حوزه ای وابسته نیستیم و اگر به نهاد یا حوزه ای وابسته بودیم باید آن نهاد و حوزه در مورد بسته شدن سایت موضع می گرفتند كه تاكنون چنین اتفاقی نیفتاده است و خودمان در حال پیگیری برای بازشدن هستیم.
* آیا تاكنون با مشكلی برخورد كرده اید كه كارتان به دادگاه كشیده شود یا خیر؟
تاكنون حدود ۳۰ مورد شكایت داشته ایم كه تعدادی از آنها قرار كفالت خورده و به دادسرا برگشت داده شده است. از جمله شكایت های مطرح شكایت روزنامه همشهری است كه برای این شكایت نیز قرار كفالت صادر شده است.
اكثر قریب به اتفاق شكایاتی كه شده اغلب منجر به بركناری افراد مسئول شده است. مثلاً اگر ما به فساد اقتصادی مسئولی اشاره كردیم و آن مسئول از ما شكایت كرد كه بعد از رسیدگی به شكایت خود مسئول بركنار شده است.
*شما به اخلاق حرفه ای پای بند هستید؟
اخلاق حرفه ای در تمام مطبوعات دنیا عبارت از ۳ اصل است:
۱- منبع خبر را افشا نكنید
۲- دروغ ننویسید
۳- اگر اشتباه كردید، عذرخواهی كنید.
ولی در كشور ما اخلاق حرفه ای با اخلاق روزنامه نگاری مخلوط شده است و فرقی بین آنها نیست.
در مورد صحت و سقم اخبار برای خود یك اطمینان حرفه ای تعریف كرده ایم كه به صحت آن پی ببریم به طوری كه حتی قاضی به متهم به قتل وقتی حكم می دهد بیشتر بر اساس ۹۵ درصد شواهد و قرائن است و احكام به صددرصد نمی رسد.
ما در مورد اطمینان حرفه ای خود اگر به دوسوم وقوع تخلف اطمینان پیدا كنیم خبر را منتشر می كنیم كه رسانه ها معمولاً به ۱۰۰درصد صحت آن دسترسی ندارند و این نشان دهنده عدم صحت و سقم كار رسانه ای است.
اگر تصور كنید كه روزنامه نگاری بدون تحقیق خبری را منتشر می كند خلاف اخلاق حرفه ای عمل كرده است. وقتی خبری را رسانه منتشر می كند طرفین مختلف آن را اصلاح می كنند. حالا اگر این كار را نكنیم باید همیشه تحت سانسور باشیم كه اتفاقی نیافتد.
* شرایط قبول منابع از سوی شما چیست؟
منابع در چند دسته طبقه بندی می شوند:
منابع موثق، منابعی هستند كه به صحت و سقم آنها اطمینان داریم كه معمولاً مراجع قانونی هستند.
منابع مطمئن، منابعی كه معمولاً اخبار تا حد قابل قبولی ارائه می كنند چون ارتباطی با دستگاه های قانونی دارند.
منابع مادی، این اخبار اغلب از ۵۰درصد از صحت و اعتبار برخوردارند و بایستی مورد بررسی قرار گیرند.
منابع غیر رسمی و اخبار دریافتی، این اخبار حدود ۲۰ درصد دارای صحت هستند و پیگیری زیادی لازم دارد كه عمده كار خبری را خودمان باید انجام دهیم.
*شكایتی كه از شما شده در مورد اخبار است یا تحلیل ها؟
شكایتی كه اكنون شده در مورد تحلیل ها و مواضع حرفه ای در مورد پرونده هسته ای است.
در مورد اخبار نیز شكایتی داشته ایم، مثلا در مورد قاچاق نفت كه از منابع موثق است كه مدارك آن را به دادگاه ارائه دادیم و آن نهاد به دلیل نشر اكاذیب شكایت كرده است. بدون این كه ادله ای بر رد نشر اكاذیب ارائه كند.

سمانه بامشاد

منبع : روزنامه همشهری