طرح استفاده فراگیر از سیستم عامل لینوکس در کشور

در هر كامپیوتر، حداقل یك سیستم عامل وجود دارد. سیستم عامل مهم‌ترین برنامه نصب‌شده در كامپیوتر است كه وظایف اصلی ذیل را برعهده دارد:
- مدیریت و سازماندهی برنامه‌ها، پرونده‌ها و نرم‌افزارها
- راه‌اندازی، مدیریت و بكارگیری سخت‌افزار
- برقراری ارتباطات بین استفاده كننده كامپیوتر، نرم‌افزار و سخت‌افزار
- مدیریت و سازماندهی ارتباط با شبكه
به یك تعبیر ساده می‌توان گفت سیستم عامل نقش «روح» را در پیكر سخت‌افزار و شبكه ایفا می‌كند.
تصمیم درخصوص انتخاب سیستم عامل كلیه ابعاد فنی كامپیوتر و فناوری اطلاعات را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و هر سیستم عاملی كه انتخاب شود خشت اول و زیربنای توسعه‌ فنی و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات را مشخص می‌كند.
این طرح بنا دارد چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان یك سیستم عامل مناسب در كشور را مطرح و با بررسی تجربه و رویكرد سایر كشورها در مواجهه با این چالش‌ها، راه حل عملی برای رسیدن به سیستم عامل ایده‌آل ملی را نشان دهد. در انتها نیز راهبردها و راهكارهای دولت برای توسعه و ترویج این سیستم عامل بیان خواهد شد.
۲- چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان یك سیستم عامل مطلوب در كشور
۱-۲- چالش اقتصادی: استفاده از رایانه و شبكه‌های رایانه‌ای در كشورهای مختلف دنیا و ازجمله در ایران، به سرعت در حال رشد و گسترش است. برای استفاده از هر رایانه نیز حداقل یك سیستم عامل باید روی آن نصب شده باشد. بنابراین تعداد كاربران رایانه، حداقل سیستم‌عامل‌های مورد نیاز در یك كشور را تعیین می‌كند.
در مرجع(۱) رشد تعداد كاربران اینترنت در دنیا مشخص شده است. همانطور كه در این مرجع بیان شده، تعداد كاربران جهانی شبكه رایانه‌ای از كمتر از ۲۰ میلیون نفر در سال ۱۹۹۵ میلادی به حدود ۱۰۰ میلیون نفر در سال ۱۹۹۷ میلادی و ۴۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ میلادی رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۰۵ میلادی به حدود یك میلیارد كاربر برسد.
در كشور ما نیز تعداد كاربران شبكه‌های اطلاع‌رسانی و اینترنت از ۱/۸ میلیون نفر در سال ۱۳۸۰ به ۶ میلیون نفر در سال ۱۳۸۲ رسید كه پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۳۸۴ به ۱۹ میلیون نفر برسد.(۲) بنابراین درصورتی كه سیستم عامل ویندوز، سیستم عامل اصلی در كشور باشد و با عنایت به لزوم پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی و رعایت حقوق مالكیت معنوی و تعهدات بین‌المللی، سالانه هزینه هنگفتی باید صرف خرید نرم‌افزار و مجوزهای استفاده از آنها بشود.
جدول (۱) هزینه‌های پایه ویندوز و نرم‌افزارهای اصلی نوشته‌شده تحت آن را نشان می‌دهد(۳) (قیمت‌ها از سایت Amazon در تیرماه ۸۳ اخذ شده است)
جدول (۱) نشان می‌دهد كه هر كامپیوتر حداقل ۷۱۰ دلار باید صرف نرم‌افزارهای اصلی (Windows+office) كند. هزینه نرم‌افزار سرور كه در سازمان‌ها و شركت‌ها مورد نیاز است بر تعداد كامپیوترهایی كه به سرور وصل می شوند تقسیم می‌شود، بنابراین برای محاسبه هزینه به ازای هر كامپیوتر باید هزینه نرم افزار سرور یعنی مبلغ ۳.۶۷۹/۹۵ دلار تقسیم بر ۲۵ گردد كه بیش از ۱۷۴ دلار می‌شود. با فرض اینكه ۵۰% كامپیوترهای موجود در كشور نیاز به امكانات شبكه داشته باشند، حداقل هزینه متوسط نرم‌افزار به ازای هر كامپیوتر ۷۸۳/۵ دلار خواهد شد. اگر بخواهیم در یك سال برای كلیه ۱۹.۰۰۰.۰۰۰ كامپیوتر پیش‌بینی شده نرم‌افزار بخریم، هزینه آن برابر ۱۴.۸۸۶.۵۰۰.۰۰۰ دلار خواهد شد. به عبارت دیگر سود یك سال درآمد نفت كشور را باید صرف خرید نرم‌افزار بنماییم. اگر فرض كنیم تا ۵ سال بعد از آن نیاز به ارتقای نرم‌افزارها نباشد هزینه متوسط سالانه نرم‌افزار حداقل ۲.۹۷۷.۰۰۰ دلار در سال خواهد شد.
بنابراین به طور متوسط حدود ۳ میلیارد دلار در سال صرف خرید نرم‌افزار خواهد شد.( این برآورد حداقل هزینه مورد نیاز است، جهت صحت این ادعا كافیست هزینه ۷۸۳/۵ دلار به ازای هر كامپیوتر در ایران را با هزینه حدود ۶۰۰۰ دلار به ازای هر كامپیوتر از ۱/۲ میلیون كامپیوتر موجود در ادارات دولتی تایوان مقایسه كنید)(۴)
۲-۲- چالش امنیت: گسترش شبكه‌های رایانه‌ای در سطح دنیا و امكان ارتباط همه كامپیوترها به یكدیگر، پتانسیل نفوذ به هر كامپیوتر از هر جای دنیا را فراهم نموده است. وجود نقطه ضعف یا آسیب‌پذیری در سیستم عامل، راه نفوذ رایج‌تر و در دسترس‌تری را در اختیار مهاجمین قرار می‌دهد. بر این اساس، امنیت سیستم عامل به منزله مهم‌ترین مولفه در امنیت اطلاعات و شبكه‌های رایانه‌ای محسوب می‌شود. وجود ارتباطات و اتصال‌های رایانه‌ای گسترده، مسئله جدی امكان جاسوسی الكترونیكی به نفع سازندگان سیستم عامل و قدرت‌های سیاسی حاكم بر آنها را مطرح می‌سازد.
از نظر فنی، فناوری فعلی به شكل ساده‌ای امكان اجرای برنامه در محیط طرف مقابل در یك اتصال الكترونیكی را فراهم آورده است.(۴)
درصورت بی‌توجهی به این مسئله بخشی از مشكلات امنیتی متصور به شرح ذیل است:
- شنود هوشمندانه
- واكشی تدریجی یا مقطعی اطلاعات
- خرابی برنامه‌ریزی‌شده تدریجی یا به یك‌باره
- ویروس‌های رایانه‌ای
- بدست‌گرفتن كنترل‌های رایانه‌ای
- مختل كردن كلیه ارتباطات در شبكه‌های رایانه‌ای
- جایگزینی اطلاعات غلط در سیستم‌های نرم‌افزاری حساس
- مختل كردن برنامه‌های كاربردی به ویژه سیستم‌های نرم‌افزاری پشتیبان تصمیم
- ایجاد اختلال اقتصادی از طریق تغییر یا خراب كردن اطلاعات بانك‌ها، سیستم‌های مالی و اعتباری
- مختل كردن عكس‌العمل‌های نظامی از طریق تخریب یا فریب سیستم‌های اداری و نظامی
اگر سیستم عامل ویندوز، سیستم عامل اصلی در كشور باشد، مسئله امنیت بسیار جدی است. بنا بر گزارش‌های رسیده سیستم عامل ویندوز و سایر نرم‌افزارهای تولیدی مایكروسافت بیشتر در معرض خطر ویروس‌ها و هكرها قرار دارند و بسیاری از كشورها معتقدند كه ایالت متحده با منافذ وكانال‌های مخفی طراحی شده در این سیستم عامل، اهداف جاسوسی خود را برآورده می‌كند. مشكلات امنیتی ویندوز وقتی به نقطه اوج رسید كه در سال ۱۹۹۹ یك متخصص رمزنگاری كانادایی در آمریكا، یك ویژگی NSAkey مرتبط با سازمان امنیت ملی (آمریكا) National Security Agency Key) را در ویندوز پیدا كرد و اعلام كرد كه ایالات متحده می‌تواند با جمع‌آوری سیگنال‌های الكترونیكی از سرتاسر جهان و پردازش دقیق آنها جاسوسی كند. هر چند مایكروسافت این ویژگی را بی‌ضرر اعلام كرد اما تضمینی برای این امر وجود ندارد(۵)
اهمیت مطالب فوق وقتی روشن می‌شود كه توجه كنیم: بدون امنیت اطلاعات، امنیت سیاسی اقتصادی و نظامی نیز میسر نخواهد بود.
۳- راه‌حل‌های موجود در مواجهه با چالش‌های اقتصادی و امنیتی سیستم عامل
با توجه به چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان سیستم عامل مطلوب در كشور، تصمیم درباره سیستم عامل پایه، یكی از راهبردی‌ترین تصمیمات در برپایی بنای با شكوه فناوری اطلاعات می‌باشد.
در برابر این تصمیم راهبردی سه گزینه اصلی ذیل وجود دارد:
- استفاده از سیستم عامل متن باز لینوكس (Open Source)
- استفاده از سیستم عامل ویندوز
- طراحی و پیاده‌سازی یك سیستم عامل جدید با مدیریت متخصصان ایرانی
یكی از مدل‌های تصمیم‌گیری برای انتخاب بهترین و مناسب‌ترین گزینه از راه‌حل‌های فوق، تعیین معیارها و ویژگی‌های سیستم عامل ایده‌آل برای جمهوری اسلامی ایران و سپس مقایسه هر یك از راه‌حل‌ها با سیستم عامل ایده‌آل و انتخاب منطبق‌ترین گزینه بر آن است.
۴- ویژگی‌های سیستم عامل ایده‌آل ملی
براساس مدل گفته‌شده و با استفاده از نظرات كارشناسان خبره در حوزه سیستم عامل و فناوری اطلاعات، ویژگی‌های ذیل تعیین شده است:
- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید زبان و خط فارسی را به خوبی پشتیبانی نموده و از استانداردهای بین‌المللی (مانند UniCode) بهره‌برداری نماید.
- سیستم عامل ایده‌آل ملی، در ارتباط با كاربران ایرانی از زبان فارسی استفاده نموده و بر اساس نیازها و شرایط استفاده‌كنندگان فارسی زبان، بومی شده باشد. این امر، رشد چشمگیری در استفاده از فناوری اطلاعات در جامعه به همراه خواهد داشت.
- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید قابلیت ایجاد امنیت اطلاعات و ارتباطات بنا بر نیاز سازمانها را داشته باشد، به گونه‌ای كه امكان جاسوسی الكترونیكی، سرقت یا خرابی تدریجی اطلاعات، شنود هوشمندانه و خرابی برنامه‌ریزی شده در زمان‌های ویژه و موارد مشابه را به حداقل برساند.
- در سیستم عامل ایده‌آل ملی، نكاتی مانند كاربر پسند بودن، شباهت محیطی با سیستم عامل‌های رایج، عملكرد مناسب، سازگاری با نرم‌افزارهای موجود و پشتیبانی از اسناد الكتریكی رایج لحاظ شده باشد.
- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید برای استفاده كننده ایرانی، پشتیبانی و خدمات پس از عرضه كافی داشته و نهادهای پشتیبانی‌كننده آن مسوولیت بر طرف كردن هر گونه اشكال در سیستم عامل را بپذیرند.
- سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید توانایی‌های ویژه‌ای در پیاده‌سازی زیرساخت شبكه‌های ارتباطی -كه نقش جدی در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد- داشته باشد.
- امكان توسعه، تغییر و هر نوع اصلاح در سیستم عامل ایده‌آل ملی، بنابر نیازها و سیاست‌های كشور و توسط كارشناسان داخلی وجود داشته باشد. این امر مستلزم این است كه سیستم عامل از لحاظ حقوق معنوی و اقتصادی متعلق به كشور دیگری نبوده و كد برنامه آن موجود باشد.
- هزینه و زمان دستیبابی و بهره‌برداری از آن معقول بوده و سازماندهی لازم برای توسعه آتی و همراهی آن با تحولات سریع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات ایجاد شده باشد.(۶)۵- انتخاب سیستم عامل مناسب برای كشور
در مقایسه هر یك از گزینه‌های مطرح‌شده با معیار و ویژگی‌های مطرح‌شده در بخش قبل، چنین می‌توان جمع‌بندی كرد:
الف) گزینه «سیستم عامل ویندوز»: با توجه به اینكه:
- این سیستم عامل متعلق به شركت مایكروسافت بوده و كد برنامه آن در اختیار نمی‌باشد لذا امكان تغییر آن بنا بر نیازها و سیاست‌های كشور وجود ندارد.
- به لحاظ تأمین امنیت اطلاعات و ارتباطات -به دلیل در اختیار نبودن كد برنامه آن و امكان گذاشتن كانال مخفی برای سرقت یا خرابی اطلاعات توسط شركت سازنده و آسیب‌پذیرتر بودن آن در مقابل ویروس- به هیچ عنوان قابل اتكا نمی‌باشد.
- به دلیل آمریكایی بودن شركت مركزی مایكروسافت، نمی‌توان از آن انتظار پشتیبانی رسمی و قابل اتكایی در ایران داشت.
- اگر ایران مجبور شود بنابر تعهدات بین‌المللی بهای آن را بپردازد، میزان هزینه پرداخت شده برای ویندوز و برنامه‌های كاربردی تحت آن و هزینه‌های ارتقا بسیار هنگفت است.
بنابراین سیستم عامل ویندوز علیرغم استفاده فعلی در كشور، گزینه مناسبی نیست و با سیستم عامل ایده‌آل تطبیق چندانی ندارد.
ب) گزینه «طراحی و پیاده‌سازی یك سیستم عامل جدید با مدیریت متخصصان ایرانی» : این گزینه با توجه به اینكه:‌
- به زمان و هزینه قابل توجه و هنگفتی كه دارد. (زمان و هزینه مورد نیاز برای طراحی یك سیستم عامل جدید، با نگاهی به زمان و هزینه سیستم عامل‌های موجود، قابل بررسی است، توسعه سیستم عامل لینوكس از سال ۱۹۹۱ تاكنون -حدود ۱۳ سال- ادامه داشته است و زمان توسعه ویندوز نیز بیش از این مدت بوده است.)
- مدیریت تخصصی، پیچیده و مستمری بر كارشناسان تا رسیدن به سر منزل مقصود را می‌طلبد.
- به دلیل نیاز به سازگاری مستمر با نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای موجود و نسل‌های بعدی آنها -با توجه به پیشرفت‌ها و تحولات سریع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به وجودآمده- همراهی سیستم عامل جدید با شرایط روز و توسعه كارآمدی آن بسیار مشكل و شاید محال باشد.
انتخاب معقولی به شمار نمی‌آید. بطور خلاصه انتخاب این گزینه، هزینه، زمان هنگفت و مدیریت تخصصی، پیچیده و مستمری را می‌طلبد و در نهایت این پروژه را سرعت تحولات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و نیازهای روزافزون كاربران تهدید می‌نماید.
ج) گزینه «استفاده از سیستم عامل متن باز لینوكس» : سیستم عامل لینوكس سه ویژگی اساسی دارد:
اولین ویژگی آن این است كه كد برنامه آن در اختیار همه بوده، و از قوانین ذیل (مجوز GPL) تبعیت می‌كند:
- اجرای برنامه با هر موضوع، تحت این سیستم عامل آزاد است.
- تغییر برنامه برای تطبیق با نیازها به شرط ذكر مأخذ آزاد است.
- توزیع نسخه تغییر یافته آن برای بهره‌برداری دیگران از تغییرات انجام‌شده آزاد است.
در اختیار بودن، كد لینوكس امكان فارسی‌سازی و بومی‌سازی سیستم عامل از سطح هسته اصلی تا لایه‌های كاربردی را امكان‌پذیر ساخته و امنیت مورد نیاز سازمان‌ها را با استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی داخلی امكان‌پذیر می‌سازد (برای ایجاد امنیت نمی‌توان به نرم‌افزارهای خارجی -كه امكان تعبیه راه‌های نفوذ از پیش تعیین‌شده در آن می‌باشد- اعتماد كرد)
دومین ویژگی آن، رایگان بودن آن است كه باعث شده حمایت جهانی برنامه‌نویسان، دانشگاه‌ها، مراكز علمی و تحقیقاتی و حتی شركت‌های تجاری را در اختیار داشته باشد، كشورهای استفاده‌كننده نیز از این ویژگی برای توسعه ارزان فناوری اطلاعات در بین آحاد جامعه بهره برده‌اند.
سومین ویژگی آن، همراهی با تحولات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات است، دلیل این امر این است كه تاكنون برنامه‌نویسان و سازمان‌های متعدد در بسیاری از كشورها روی این سیستم عامل كار كرده و در توسعه مستمر آن سهیم بوده اند. رویكرد متن باز لینوكس، مدل سازمانی توسعه آن و وجود ابزارهای برنامه‌نویسی قوی و رایگان، همراهی آن با تحولات بین‌المللی را تضمین می‌نماید.
این ویژگی‌ها باعث شده كه زمینه و امكان تامین اكثر معیارها و ویژگی‌های مورد نظر برای سیستم عامل ایده‌آل ملی توسط این سیستم عامل وجود داشته باشد.
۶- رویكرد و تجربه سایر كشورها
نكته جالب توجه این است كه جایگزینی لینوكس در سازمان‌های دولتی، نه تنها در كشور ما به عنوان یك راه‌حل مناسب مدنظر كارشناسان و مسئولین قرار گرفته بلكه در كشورهایی مانند آلمان و انگلستان كه رابطه سیاسی خوبی با آمریكا دارند و درآمد سرانه آنها چند برابر درآمد سرانه كشور ماست مورد توجه قرار گرفته است:
انگلیس: پارلمان این كشور برای توسعه نرم‌افزار و كاهش هزینه‌های رقابتی به ویژه در شركت‌های نوپا، رویكرد متن باز را به دولت توصیه كرده است. كابینه انگلستان در دسامبر ۲۰۰۱ میلادی در متنی تحت عنوان «نرم‌افزارهای متن باز و استفاده آنها در دولت بریتانیا» دلایل مشاركت انگلستان در رویكرد متن باز و استفاده از این محصولات در دولت را ذكر كرده است. در این متن كه به مراكز دولتی اعم از وزارتخانه‌ها و آژانس‌های وابسته به آنها، دولت‌های محلی و بخشهای دیگر ازجمله خدمات بهداشت ملی ارسال شده است. دلایل استفاده از نرم‌افزارهای متن باز و سیستم عامل متن باز به عنوان یك نرم‌افزار مهم پایه‌ای به این صورت بیان شده است:
- نیاز همیشگی به راه حلی با صرفه اقتصادی
- اطمینان از سازگاری سیستم‌ها
- كاهش هزینه‌ها و ریسك در سیستم‌های دولتی
- امنیت سیستم‌های دولتی
در این بررسی با استناد به یك گزارش خبری به ناامنی نرم‌افزار Microsoft IIS به عنوان یك نرم‌افزار متن بسته اشاره شده و آمده است كه برخی از نرم‌افزارهای متن بسته، ناامن‌تر از سیستم‌های متن‌باز هم‌تراز خود می‌باشند و حملات اینترنتی به آنها كمتر صورت گرفته است. این متن در ۱۵ جولای ۲۰۰۲ میلادی به عنوان دستورالعمل اجرایی به سازمان‌ها ابلاغ گردید و هم‌اكنون در سازمان‌هایی مانند e-envoy وسازمان تجارت دولتی (OGC) در حال اجرا است.
آمریكا: در این كشور نیز همچون سایر كشورها، سیستم‌های متن باز در حال گسترش می‌باشند. به عنوان نمونه شركت IBM، تعدادی كامپیوتر مبتنی برلینوكس را به آژانس‌های آمریكایی شامل نیروی هوایی، دفاع، كشاورزی، انرژی و سازمان هواپیمایی فروخته است. بورس اصلی آمریكا (wall street) لینوكس را به عنوان سیستم عامل خود برگزید، به این دلیل كه ویندوز را ایمن نمی‌دانست.
وزارت دفاع آمریكا با كمك سازمان تحقیقاتی دولتی Mitre گزارشی از نرم‌افزارهای مورد استفاده در وزارت دفاع تهیه كرد كه شامل میزان استفاده، نوع استفاده و دلایل استفاده از این نرم‌افزارها بود.(۸) در این بررسی دو هفته‌ای (مارس ۲۰۰۲ میلادی) مشخص شد كه ۱۱۰ نرم‌افزار متن باز در وزارت دفاع استفاده می‌شود كه چهار دلیل عمده برای استفاده از آنها به شرح ذیل است:
- پشتیبانی نرم‌افزاری‌های زیربنایی : اساسی‌ترین دلیل برای استفاده از نرم‌افزارهای متن باز است. ۶۵ نرم‌افزار زیربنایی در وزارت دفاع وجود دارد. نمونه‌هایی از آنها عبارتند از : سیستم عامل Open BSD، لینوكس و سرویس‌دهنده‌های Apache و SendMail
- توسعه و تولید نرم‌افزار
- امنیت: چهل ابزار امنیتی در وزارت دفاع استفاده می‌شود كه می‌توان از Open BSD و لینوكس به عنوان Fire wall و بازرسی شبكه و نرم‌افزارهایی چون ACID, Snare, SARA كه برای یافتن آسیب‌پذیری‌های امنیتی شبكه و مراقبت برای تشخیص حمله به شبكه، به كار می‌روند نام برد.
- تحقیقات : بیست ابزار نرم‌افزاری به عنوان ابزارهای تحقیقاتی با كمك‌تحقیقاتی در وزارت دفاع در حال استفاده هستند. در این گزارش از سیستم عامل لینوكس به همراه نرم‌افزار خوشه‌بندی Beowolf و نرم‌افزار condor به عنوان ابزاری مناسب برای تبدیل كامپیوترهای قدیمی و ارزان به ابركامپیوترهای بسیار كم‌هزینه نام برده شده است.(۹

آفریقای جنوبی: انجمن ملی مشاور در امور نوآوری با نام اقتصادی NACI در گزارشی به مقوله استفاده از نرم‌افزارها و تولید آنها و هزینه‌های ارزی كه از این بابت از كشور خارج می‌شود پرداخته است. در این گزارش تأكید شده كه هزینه نرم‌افزار، بار سنگینی را بر كشورهای در حال توسعه مانند آفریقای جنوبی می‌گذارد و باید سیاست این كشورها به گونه‌ای تغییر یابند كه ورود نرم‌افزارها با كمترین هزینه صورت پذیرد. در ادامه، زیرپاگذاشتن قوانین حق تكثیر، انتخاب نامناسبی شمرده شده و به لزوم استفاده از نرم‌افزارهای متن باز اشاره شده است . از این طریق می‌توان تولیدات داخلی را جایگزین محصولات گران خارجی نمود. در این گزارش مزایای اصلی سیستم‌های متن باز بدین صورت عنوان شده است:
- كاهش هزینه‌ها و وابستگی كمتر به فناوری‌ها و مهارت‌های وارداتی
- امكان استفاده از نرم‌افزارها برای همه افراد و ارگان‌ها
- دسترسی همگانی به نرم‌افزار بدون نیاز به هزینه مالكیت
- مانع كمتر برای ورود به بازار كه باعث مشاركت شركت‌های كوچكتر و درنتیجه افزایش مهارت‌های محلی می‌گردد.
- شركت در شبكه جهانی تولید نرم‌افزار
یك نمونه عملی در آفریقای جنوبی تبدیل محیط گرافیكی KDE در لینوكس به محیط KDE با زبان بومی است. این پیاده‌سازی در سه ماه انجام شد كه نشان‌دهنده سادگی تبدیل و اختصاصی كردن این گونه نرم‌افزارهاست.
سه كشور چین، ژاپن و كره جنوبی، پروژه مشتركی برای توسعه گونه‌ای از سیستم عامل متن باز لینوكس تعریف كرده‌اند كه سیستم عامل اصلی در این سه كشور خواهد شد. این كشورها استفاده از این سیستم عامل در مدارس را شروع كرده و در حال تربیت نسلی آشنا به لینوكس می باشند.
۷- وضعیت و فعالیت‌های انجام شده در كشور
در كشور ما از دی ماه سال ۱۳۸۱ شورای عالی انفورماتیك قراردادی را با «مركز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف» برای فارسی سازی لینوكس منعقد كرده است كه با مدیریت این مركز تاكنون عقد قرارداد پروژه‌های ذیل انجام شده است:مرحله اول:
- الگوریتم دوجهته اتصال و یونی‌كد با هدف فراهم كردن كتابخانه‌ای از توابع به منظور تسهیل پیاده‌سازی الگوریتم دوجهته و اتصال یونی‌كد.
- مرتب‌سازی، جست‌وجو و شرایط محلی فارسی با هدف مشخص كردن نیازمندی‌های دقیق مرتب‌سازی فارسی به علت عدم وجود استاندارد ملی، بر اساس لغت‌نامه‌ها و مراجع دیگر.
- تقویم فارسی با هدف استخراج الگوریتم تقویم تاریخ جلالی و تحویل تاریخ‌ها برای كاربرد در لینوكس
- فونت مرجع فارسی و فونت open type
- صفحه كلید فارسی با هدف رفع اشكالات صفحه كلید فارسی در سیستم عامل لینوكس
- لوح فشرده نمایش لینوكس فارسی با قابلیت راه‌اندازی از لوح فشرده بدون آسیب‌رسانی با سیستم عامل موجود كاربر با هدف فرهنگ‌سازی.
مرحله دوم :
- پشتیبانی یونی‌كد فارسی در glibc (كتابخانه اصلی مربوط به زبان c در لینوكس)
- پشتیبانی یونی‌كد فارسی در Mozilla (مرروگر، مخدوم پست الكترونیك، دفترچه آدرس)
- پشتیبانی یونی‌كد فارسی در Mysql (بانك اطلاعاتی)
- پشتیبانی یونی‌كد فارسی در Postgerlsql (بانك اطلاعاتی)
- پشتیبانی زبان فارسی در IMP (خادم پست الكترونیك مبتنی بر وب)
- پشتیبانی زبان فارسی در aspell (غلط‌یاب واژگان فارسی)
- تحلیل و تعریف ملزومات واسط كاربری گرافیكی (GUI) فارسی
- تهیه واژه نامه مرجع برای ترجمه محیط لینوكس
یكی از مراكز فعال دیگر در این عرصه، مركز امنیت شبكه شریف است كه با همكاری گروه امنیت شبكه مركز تحقیقات مخابرات ایران، اولین همایش سیستم عامل و امنیت را برگزار نمودند. در این طرح مخصوصاً در قسمت رویكرد و تجربه سایركشورها از دستاورد تحقیقات این مركز استفاده شده است.
۸- راهبردها و راهكارهای دولت در ایران
در بررسی چالش‌ها و تهدیدهای ناشی از فقدان یك سیستم عامل مناسب در كشور گزینه‌ها و راه‌حل‌های موجود و تجربه سایر كشورها در مواجه با این چالش‌ها، مشخص گردید كه رویكرد سیستم عامل متن باز (لینوكس) كه كد برنامه‌های آن به رایگان قابل دسترسی است، روشی است كه با توجه به گرانی نرم‌افزارهای تجاری و كاهش ضریب امنیتی آنها، با كمترین زمان و هزینه، امكان بومی‌سازی و فارسی‌سازی استاندارد سیستم عامل و حفظ استقلال و امنیت رایانه‌ای كشور را فراهم می‌سازد.
عزم دولت بر این است كه لینوكس و نرم‌افزارهای متن باز را جایگزین ویندوز و نرم‌افزارهای تحت آن
نماید.
مراحل جایگزینی به شرح ذیل پیشنهاد می‌شود:
الف ـ جایگزینی نرم‌افزار مدیریت و راهبری شبكه لینوكس در سرورها: برتری ویژگی‌ها و توانمندی‌های سیستم عامل لینوكس و یونیكس در حوزه سرورها كاملا مشخص است به گونه‌ای كه سازمان‌ها و شركت‌هایی كه نیاز به نگهداری و تبادل اطلاعات انبوه داده‌ها یا سرعت و كارایی قابل توجهی دارند، این خانواده از سیستم عامل را برای سرورها انتخاب می كنند. به عنوان نمونه می‌توان به استفاده از لینوكس به عنوان سیستم عامل سرور پایگاه جست‌وجوی google در اینترنت و سیستم عامل اصلی بانك اطلاعاتی Oracle اشاره كرد.
آمارها و اطلاعات موجود نیز نشان می دهد كه سیستم عامل سرور لینوكس و یونیكس با در اختیار داشتن ۴۷% از سهم سرورها در سال ۲۰۰۲ میلادی رتبه اول را به خود اختصاص داده و پیش بینی ها نشان می دهد كه این رتبه با سهم ۵۱% در سال ۲۰۰۷ میلادی حفظ خواهد شد. این در حالیست كه سهم بازار سیستم عامل سرور ویندوز از ۲۸% در سال ۲۰۰۲ میلادی به ۳۴% در سال ۲۰۰۷ میلادی خواهد رسید. به عبارت دیگر روندها نشان می دهد كه سیستم عامل اصلی و پیشرو در حوزه سرورها، خانواده لینوكس خواهد بود.
تغییر سیستم عامل سرورها از ویندوز و ناول به لینوكس در سازمان‌های دولتی در سه مرحله می‌تواند انجام شود:
مرحله اول: آموزش كلیه كارشناسان شبكه سازمان‌های دولتی
مرحله دوم: مهاجرت سریع از ویندوز به لینوكس (در نرم‌افزارهایی كه در مدت محدود می‌توانند تبدیل شوند).
مرحله سوم: مهاجرت برنامه‌ریزی شده از ویندوز به لینوكس (در نرم‌افزارهایی كه نیاز به بازنویس مجدد برنامه دارند).
ب ـ جایگزینی سیستم عامل لینوكس در كامپیوتركاربران : برای اجرای این مرحله مناسب است كه فرایند جایگزینی سیستم عامل لینوكس در سرورها انجام شده و از طرف دیگر توزیع كارآمد، پایدار و فارسی‌سازی شده مناسبی در اختیار باشد.
برای ترویج و فرهنگ‌سازی مراحل فوق انجام اقدامات ذیل از طرف دولت پیشنهاد می‌شود:
۱- سمینارهای ترویجی و برگزاری مسابقات دانش‌آموزی و دانشجویی در حوزه لینوكس
۲- آموزش كارشناسان فناوری اطلاعات دولت برای مدیریت و راهبری لینوكس و برخورداری این كارشناسان از مزایای آموزشی مصوب
۳- آموزش كاربری لینوكس بر اساس استاندارد ICDL برای كاركنان دولت و دانش‌آموزان مدارس
۴- تهیه ابزارها و نرم‌افزارهای تبدیل( برای مهاجرت سریعتر و راحت‌تر به لینوكس) و در دسترس بودن آخرین و بهترین نسخه سیستم عامل لینوكس فارسی
۵- صدور بخشنامه برای نصب لینوكس در سرورهای جدید، مبتنی بر لینوكس بودن قراردادهای جدید نرم‌افزاری و مشخص كردن مهلت برای تبدیل نرم‌افزارهای موجود به نرم‌افزارهای مبتنی بر لینوكس.
۶- حمایت از ایجاد و رشد مراكز توسعه نرم‌افزاری لینوكس در دانشگاه‌های فنی و مهندسی
۷- حمایت از نهادهای پشتیبان لینوكس در كشور
۸- عقد قرارداد تولید نرم‌افزارهای اصلی مورد نیاز مبتنی بر لینوكس توسط سازمان مدیریت شامل نرم‌افزارهای مالی و حسابداری، دبیرخانه، انبار، اموال و منابع انسانی (گزینش، آموزش، ارزیابی، كارگزینی، رفاه بیمه و امور درمانی، بازنشستگی)
۹- توسعه سیستم عامل‌های خاص منظوره مبتنی بر هسته لینوكس فارسی (ازجمله: سیستم عامل‌های موجود در بانكداری، فروشگاه‌ها، موبایل و موارد مشابه).
۸- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
تردیدی نیست كه سیستم عامل لینوكس كه با توجه به نیازهای امنیتی و شرایط كشور تهیه و بومی شده باشد، راه‌حل مواجهه با چالش‌های اقتصادی و امنیتی مربوط به فقدان یك سیستم عامل مناسب در كشور است. حداكثر سه سال فرصت وجود دارد كه جایگزینی این سیستم عامل در سطح دولت بطور كامل انجام شود. هدف‌گیری اصلی تبدیل سرورها به لینوكس است كه امنیت و پایداری قابل اتكایی را ایجاد خواهد كردو هدفگیری بعدی تبدیل كامپیوتر كاربران است. برای اینكه این تغییر به صورتی منطقی و طبیعی اتفاق بیفتد، لازم است ابتدا اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و آموزش لازم صورت پذیرفته و سپس با قوانین و مقررات و ایجاد نهادهای لازم و پشتیبان، قطعیت یابد.
۹- منابع و مآخذ:
۱- سیدعلی اكرمی‌فر «راهبردهای توسعه سیستم عامل بومی در كشور» مجموعه مقالات همایش سیستم عامل و امنیت، دی‌ماه ۱۳۸۲
۲- «سند راهبردی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات كشور» ، وزارت پست، تلگراف و تلفن، مركز تحقیقات مخابرات، بهمن ۱۳۸۱
۳- www.amazon.com
۴- رسول جلیلی، علی هادوی، روح‌اله آل‌شیخ، «مروری بر رویكرد كشورهای دنیا به پدیده‌ متن باز» مجموعه مقالات همایش سیستم عامل و امنیت ، دی ماه ۱۳۸۲
۵- http:/Amsterdam.nettime.org/lists-Archives/nettime-۱-۰۰۰۷/msg۰۰۰۲۴.html
۶- «سیستم عامل ایده‌آل ملی» سرمقاله ماهنامه افق لینوكس، مركز ارتباطات و فناوری اطلاعات پیشرفته شریف، تیر ۱۳۸۳
۷- "open source software use within UK government", July ۲۰۰۲/office of the e-envoy, www.e-envoy.gov.uk
۸- Defence Information systems Agency, "open source within DoD Request for comment" Aug ۲۰۰۲, www. disa.mil/pao/opensource.html
۹- "use of Free/open source software in the us. Department of Defence, "version ۱.۲.۰۲/Nov.۲۰۰۲, the MITRE Corporation.

نویسنده: علیرضا توكلی
كارشناس دفتر همكاری‌های فناوری

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا