تشریح معانی شاخص در بورس!

کلمه شاخص (INDEX) در کل به معنای نمودار یا نشان‌دهنده یا نماینده می‌باشد .
شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن می‌باشد و وسیله‌ای برای اندازه‌گیری و مقایسه پدیده‌هایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند که بر مبنای آن می‌توان تغییرات ایجاد شده در متغیرهای معینی را در طول یک دوره بررسی نمود .
محاسبه شاخص برای هر شرکت صنعت یا گروه یا دسته امکان‌پذیر است و می‌توان آن را محاسبه نمود. برای محاسبه شاخص یک سال را به عنوان سال مبنا یا پایه فرض کرده و پس از تقسیم ارزش جاری بر ارزش مبنا (ارزش سال پایه) آن را در عدد ۱۰۰ ضرب می‌کنیم . عدد بدست آمده شاخص آن گروه یا دسته مورد نظر را به ما نشان می‌دهد .در هر بازار بورس اوراق بهاداری می‌توان بنا بر احتیاج و کارایی شاخص‌های زیادی را تعریف و محاسبه نمود . در تمام بورس‌های دنیا نیز شاخص‌های زیادی برای گروه‌ها و شرکت‌های مختلف محاسبه می‌شود. به‌عنوان مثال در بازار سهام آمریکا شاخص داو جونز (DOW &JONES ) تغییرات ۳۰ شرکت صنعتی، ۲۰ شرکت حمل‌و‌نقل و ۱۵ شرکت خدماتی را نشان می‌دهد ویا شاخص نزدک (NASDAQ) تغییرات سهام خارج از بورس را نشان می‌دهد. دیگر شاخص‌های معروف برخی از بورس‌های دنیا عبارتند از :
▪ بورس نیویورک S&P۲۵۰ که برای ۲۵۰ شرکت محاسبه می‌شود و S&P۵۰۰که برای ۵۰۰ شرکت محاسبه می‌شود .
▪ بورس لندن FTSE، توکیو NIKIIE و TOPIX و آمستردام AEX
فرانسه CAC و آلمان DAX می‌باشد که شاخص‌های TOPIX-NASDAQ-S&P موزون می‌باشند.
در بورس اوراق بهادار تهران نیز شاخص‌های زیادی محاسبه می‌گردد که هر شخص یا گروهی بنا به نیاز خود از آنها استفاده می‌کند .
● شاخص کل قیمت (TEPIX )
شاخص کل قیمت که مخفف کلمه TEHRAN PRICE INDEX می‌باشد یکی از اصلی ترین شاخص‌های بورس اوراق بهادار تهران است که روش محاسبه آن بر اساس فرمول زیر (فرمول لاسپیرز ) انجام می‌گیرد .
{(ارزش جاری بازار*تعداد سهام منتشره)تقسیم بر(ارزش پایه سهام*تعداد سهام در سال پایه)}ضرب در عدد ۱۰۰ که در این محاسبه سال پایه سال ۱۳۶۹ می‌باشد . این شاخص گویای آن است که ارزش کل بازار نسبت به سال پایه یا همان سال ۱۳۶۹ چند برابر شده فرضا شاخص ۱۲۷۰۰ نشان می‌دهد که ارزش بازار نسبت به سال ۱۳۶۹ که سال پایه می‌باشد ۱۲۷ برابر گردیده است .شاخص کل قیمت در بورس تهران برای سه گروه محاسبه می‌شود که عبارتند از:
۱) شاخص قیمت کل بازار:
که در محاسبه آن قیمت سهام تمام شرکت‌های معامله شده تاثیر داده می‌شود.
۲) شاخص قیمت تالار اصلی:
که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکت‌های معامله شده در تابلو اصلی تاثیر داده می‌شود.
۳) شاخص قیمت تالار فرعی:
که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکت‌های معامله شده در تابلوی فرعی تاثیر داده می‌شود.
ویژگی‌های شاخص کل قیمت عبارتند از :
۱) موزون بودن :
بدین معنا که چون در محاسبه آن ارزش سهام در تعداد سهام منتشره ضرب می‌گردد پس تغییرات قیمت سهام بر اساس تعداد سهام منتشر شده شرکت‌ها در شاخص تاثیر‌گذار است، یعنی هر چقدر تعداد سهام منتشره شرکت بیشتر باشد تغییرات قیمت سهم مورد نظر تاثیر بیشتری بر روی شاخص خواهد گذاشت .
۲) جامع بودن :
این شاخص به لحاظ اینکه بر اساس تغییرات سهام تمام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار محاسبه می‌گردد لذا خصوصیت جامع بودن را داراست .
۳) در دسترس بودن :
شاخص کل قیمت به لحاظ اینکه به‌صورت لحظه ای توسط سازمان بورس اوراق بهادار محاسبه و در اختیار افراد قرار می‌گیرد لذا دارای خصوصیت در دسترس بودن می‌باشد .
شاخص کل قیمت در موارد زیر تعدیل می‌گردد و در حقیقت تغییرات ناشی از موارد زیر در مقدار شاخص اثری ندارد .
۱) ورود و خروج شرکت‌ها :
به هنگام ورود و خروج شرکت‌ها بدلیل افزایش یا کاهش ارزش جاری سهام اصولا ارزش پایه سهام تعدیل می‌گردد تا تغییری در عدد شاخص حاصل نشود . به عبارتی با افزایش صورت کسر در مخرج آن تغییری می‌دهند تا حاصل تقسیم صورت بر مخرج تغییر نکند .
۲) افزایش سرمایه از طریق آورده و یا مطالبات سهامداران :
به علت اینکه با افزایش سرمایه از طریق آورده و یا مطالبات سهامداران ارزش جاری سهام افزایش می‌یابد لذا در این موارد نیز ارزش پایه سهام باید بگونه‌ای تعدیل گردد تا تغییری در عدد شاخص حاصل نگردد .
۳) ادغام شرکت‌ها:
در صورت ادغام دو یا چند شرکت در هم نیز می‌بایست در ارزش پایه سهام تغییر داده شود تا عدد شاخص تغییری نکند. ولی در برخی موارد نیازی به تعدیل شاخص نمی‌باشد که این موارد عبارتند از :
۱) افزایش سرمایه از محل اندوخته :
زیرا در این حالت همان مبلغ اندوخته که متعلق به سهامداران بوده به‌صورت سهام جدید به آنها داده می‌شود پس تغییری در حقوق صاحبان سرمایه اتفاق نیفتاده لذا در این حالت نیازی به تعدیل شاخص نیست .
۲) تجزیه و تجمیع سهام :
در این حالت نیز تنها تعداد سهام منتشره تغییر یافته و چون به تناسب آن قیمت سهم نیز تغییر می‌یابد لذا نیازی به تعدیل شاخص نیست . البته لازم به ذکر است که در ایران عملا اینکار امکان‌پذیر نیست و ارزش اسمی‌هر سهم بطور ثابت ۱۰۰۰ ریال می‌باشد .
۳) پرداخت سود نقدی :
در این حالت نیز چون اصولا به تناسب پرداخت سود نقدی قیمت سهام نیز کاهش می‌یابد لذا نیازی به تعدیل عدد شاخص نیست .
● شاخص بازده نقدی و قیمت (TEDPIX)
نشان دهنده تغیرات قیمتی و بازده نقدی سهام در بورس اوراق بهادار می‌باشد به‌عبارتی نشان‌دهنده تغییرات بازدهی کل سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار می‌باشد و بوسیله آن می‌توان فرصت سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار را با دیگر بازارها مقایسه نمود .
● شاخص بازده نقدی (TEDIX)
از تفاضل منطقی شاخص قیمت و بازده نقدی از شاخص قیمت بدست می‌آید و نشان‌دهنده تغییرات بازده نقدی سهام می‌باشد .
تذکر : عدد پایه شاخص‌های قیمت و بازده نقدی و بازده نقدی سهام در ابتدای سال ۱۳۷۷ برابر ۰۸/۱۶۵۳ در نظر گرفته شده که همسنجی این دو را با شاخص کل قیمت در آن تاریخ امکان‌پذیر می‌سازد .
● شاخص صنعت
فرمول محاسبه آن همانند محاسبه شاخص کل و نشان‌دهنده تغییرات در ارزش سهام شرکت‌های صنعتی می‌باشد و برای هر صنعت بطور جداگانه محاسبه می‌گردد .
● شاخص مالی
فرمول محاسبه آن همانند محاسبه شاخص کل می‌باشد و نشان‌دهنده تغییرات در ارزش سهام شرکت‌های سرمایه گذاری می‌باشد .
● شاخص شرکت
فرمول محاسبه آن همانند محاسبه شاخص کل قیمت می‌باشد و برای هر شرکتی بطور جداگانه محاسبه می‌گردد. و برای محاسبه آن شاخص هر شرکتی را در بدو ورود ۱۰۰ تعیین نموده‌اند.
● شاخص ۵۰ شرکت برتر یا tx-۵۰ (به روش میانگین ساده )
معمولا هر سه ماه یکبار ۵۰ شرکت برتر در بورس اوراق بهادار معرفی می‌گردند . شاخص tx-۵۰ نشان‌دهنده میانگین قیمت سهام ۵۰ شرکت برتر می‌باشد .
محاسبه این شاخص به روش محاسبه شاخص داو جونز می‌باشد . به عبارتی در این محاسبه تعداد سهام منتشره شرکت تاثیر داده نمی‌شود و تنها از جمع قیمت سهام ۵۰ شرکت تقسیم بر تعداد آنها ( تعدیل شده ) بدست می‌آید .(این تعداد در اولین روز محاسبه یعنی ابتدای سال ۱۳۷۹ عدد ۵۰ بوده که بعدها به تدریج تعدیل شده )
شاخص tx-۵۰ نیز در موارد زیر باید تعدیل شود . یعنی عدد ۵۰ در مخرج را باید به گونه ای تغییر داد تا تاثیر تفاوت قیمت بر شاخص به خاطر موارد زیر خنثی گردد .
مواردی که شاخص مذکور تعدیل می‌شود عبارتند از:
۱) در صورت افزایش سرمایه به هر روشی (چه آورده و چه اندوخته )
۲) ورود و خروج شرکت‌ها از لیست ۵۰ شرکت برتر در پایان هر سه ماه
۳) تجزیه و تجمیع سهام ( که فعلا در ایران امکان پذیر نیست )
● شاخص ۵۰ شرکت برتر tx-۵۰ ( به روش میانگین موزون )
این شاخص نیز بوسیله تغییرات ارزش سهام ۵۰ شرکت برتر محاسبه می‌شود ولی طرز محاسبه آن به روش میانگین موزون ( روش لاسپیرز ) می‌باشد و تعداد سهام منتشره شرکت‌ها در محاسبه آن تاثیر گذار است .
● جمع بندی :
محاسبه شاخص های مختلف بر اساس فرمولهای قراردادی انجام می‌گیرد و هر شاخصی بنا بر داده ها و فرمول مورد استفاده می‌تواند گویای تغییرات خاصی باشد . لذا به غیر از شاخص کل قیمت که نشان‌دهنده تغییرات قیمت کلیه شرکت‌ها می‌باشد مابقی شاخص‌ها بنا بر نوع محاسبه و شرکت‌هایی که در آن مورد محاسبه قرار می‌گیرند باید تفسیر شوند . حال که تا حدودی با نحوه محاسبه شاخص‌های مختلف آشنا شدیم لازم است با توجه به اینکه سهام چه شرکت‌هایی در شاخص مورد نظر تاثیر گذار بوده اند تفسیر لازم را از شاخص مورد نظر داشته باشیم .

منبع : کلوب