انقلاب مشروطه‌

انقلاب مشروطه‌ی ایران در قرن سیزدهم هجری برای براندازی حكومت استبدادی پدید آمد و با امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرادین شاه قاجار در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی به پیروزی رسید. دوره‌ی حكومت قاجار با نفوذ استعمار انگلیس در ایران همراه بود. شكست‌های ایرانیان از روسیه نیز شرایط را برای تاثیر گذاری آنان بر جریان‌های سیاسی ایران فراهم كرد. رقابت انگلیس و روسیه برای به دست آوردن امتیاز در ایران در دوران ناصرالدین شاه به اوج خود رسید كه مخالفت‌های علمای دین و قیام مردمی را به همراه داشت.
● امیركبیر ایران
میرزا تقی خان امیركبیر در سه سال صدر اعظمی خود، كوشید راه نفوذ استعمارگران را دشوار كند. او به یك انقلاب فرهنگی دست زد و دارالفنون را بنیان نهاد، روزنامه‌ی وقایه التفاقیه را منتشر كرد و اعلام كرد از این پس فقط افرادی از صندوق دولت حقوق می‌گیرند كه كار و شغلی داشته باشند. او حقوق شاهزادگان قاجار و حتی حقوق مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه را قطع كرد. او ۱۰ سال پیش از ژاپنی‌ها دست به اصلاحات زد و اگر دخالت انگلیس و روسیه نبود، امروزه وضعیت ایران بسیار بهتر از ژاپن بود.
امیركبیر در سال ۱۲۳۰ با نیرنگ انگلیسی‌ها و كمك مهدعلیا به كاشان تبعید و در حمام فین كاشان به شهادت رسید. اما بنیان‌گذاری دارالفنون، راه‌اندازی چاپ‌خانه‌ها و انتشار روزنامه به زبان فارسی در داخل و خارج كشور، كه امیركبیر آغاز كننده‌ی چنین حركت‌هایی بود، ارتباط ایرانیان تحصیل‌كرده با اروپاییان و رواج اندیشه‌های انقلابی سیدجمال الدین اسدآبادی، به رشد نهضت آزادی‌خواهی كمك كرد و مردم نیز آرام آرام دریافتند كه حكومت پایبند به قانونی كه نمایندگان مردم تصویب كرده باشند، می‌تواند از نفوذ بیگانگان جلوگیری كند و كشور را آباد سازد.
● آغاز انقلاب
ناخرسندی مردم از حكومت در سال‌های پایانی حكومت ناصرالدین شاه به اوج خود رسید. او برای فراهم كردن هزینه‌ی سفرهای خود به خارج از كشور، امتیازهای زیادی به روس و انگلیس داد. امتیاز انحصار محصول توتون و تنباكوی ایران از مرحله‌ی كشت تا فروش در داخل و خارج كشور به مدت پنجاه سال كه به یك شركت انگلیسی واگذار شد، با مخالفت شیدید علما، بازرگانان و برخی از دولت‌مردان رو‌به‌رو شد. میرزا حسن شیرازی، مرجع بزرگ شیعیان كه در نجف اقامت داشت، استفاده از تنباكو را حرام اعلام كرد و دولت ایران مجبور شد با پرداخت قرامت به شركت انگلیسی، آن قرار داد را لغو كند. این حركت جرقه‌ی حركت‌های بعدی را روشن كرد.
● عدالت خوانه می‌خواهیم
گلوله‌ی تفنگ میرزا رضای كرمانی، از مریدان سیدجمال الدین اسد آبادی، به استبداد ناصرالدین شاه قاجار پایان داد. فرزند او، مظفرالدین شاه، نیز به راه پدر رفت و سه سفر به اروپا داشت كه هزینه‌هایی را بر ملت تحمیل كرد. او كارها را به صدرالاعظم‌های خودكامه‌ی خود، عین الدوله و امین السلطان، سپرد. در این دروان چند بار قحطی نان روی داد و قند آن قدر گران شد كه مردم به سختی می‌توانستند نان خالی و چای شیرین را برای خانواده‌ی خود فراهم كنند. علاءالدوله، حاكم تهران، برخی از پیشه‌وران و بازرگانان را كه همراه روحانیان به مخالفت با دولت برخاسته بودند، به بهانه‌ی گران‌فروشی چوب زد. عده‌ای از روحانیون و بازرگانان در اعتراض به این كار در حرم حضرت عبدالعظیم تجمع كردند و خواستار تشكیل عدالت خوانه شدند.
● هجرت به قم
مظفرالدین شاه نخست به مردم وعده‌ها داد، اما در عمل به خواسته‌های مردم توجه نكرد و عین الدوله بر بیدادگری خود افزود. در شورشی كه مردم در اعتراض به كارهای او انجام دادند، طلبه‌ای بر اثر تیراندازی كشته شد و در تشییع جنازه‌ی او نیز درگیری‌های خونینی رخ داد كه به تجمع مردم و علما در تهران و سفر گروهی از آنان به رهبری سیدمحمد طباطبایی و سید عبد ‌الله بهبهانی، از مجتهدان معروف تهران، به قم انجامید. آنان نامه‌ای به شاه نوشتند و تهدید كردند اگر به وعده‌هایی كه داده است عمل نكند، كشور را ترك خواهند كرد. به این ترتیب، شورش مردم در تهران به اوج خود رسید.
● فرمان مشروطیت
سرانجام مظفرالدین شاه در برابر خواست مردم تسلیم شد، عین الدوله را كنار گذاشت و در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵هجری شمسی، فرمان مشروطیت را امضاء كرد. پس از مدت كوتاهی، شاه قانون انتخابات را امضا كرد و نخستین انتخابات سراسری در ایران برگزار شد. پس از گشایش نخستین دوره ی مجلس، كه مجلس شورای ملی نام گرفت، قانون اساسی نوشته شد و شاه آن را امضاء كرد.
● استبداد كوچك
مظفرالدین شاه مدت كوتاهی پس از امضای قانون اساسی فوت كرد و سلطنت به فرزندش محمدعلی شاه رسید كه نظام سلطنت مشروطه را باور نداشت و خواهان حكومت مطلقه بود. لیاخوف روسی به دستور او مجلس را به توپ بست، گروهی از آزادی خواهان و روزنامه نگاران، از جمله میرزا جهان گیر شیرازی مدیر روزنامه ی صوراسرافیل، به دار آویخته شدند و سیدمحمد طباطبایی و سید عبد ‌الله بهبهانی را تبعید كردند. این دوره، كه بیش از یك سال طول نكشید، به استبداد صغیر(كوچك) مشهور است.
● قیام علیه استبداد
محمدعلی شاه با قیام های مردمی رو به رو شد. آذربایجانی ها پیش از همه واكنش نشان دادند. در تبریز ستارخان و باقرخان با همكاری گروهی از بزرگان شهر قیام مردمی را سازمان دهی كردند. عین الدوله به فرمان شاه شهر را محاصره كرد. محاصره یازده ماه طول كشید، اما مردم به وجود قحطی از قیام خود دست برنداشتند. این مقاومت، آزادی خواهان شهرهای دیگر را به قیام و پایداری فراخواند. آزادی خواهان گیلان قزوین را تصرف كردند و به طرف تهران حركت كردند. آزادی خواهان اصفهان نیز به رهبری سردار اسعد به تهران وارد شدند. محمدعلی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد و مشروطه خواهان اداره كشور را برعهده گرفتند.
● سردار ملی سالار ملی
ستارخان و باقرخان از نخستین مجاهدانی بودند كه همراه هفده نفر د ی گر از آزادی خواهان صف ضد استبداد تشك ی ل دادند. ا ی ن گروه با همراهی و حم ای ت مردم تبر ی ز شهر را به چند محله تق سی م كردند و تبر ی ز را از دست ن ی روهای دولتی خارج كردند . مجلس دوم از ا ی ن دو قهرمان تقد ی ر كرد و ستارخان را به سردار ملی و باقرخان را به سالار ملی ملقب ساخت . متاسفانه این دو مرد تاثیرگذار با انحراف مشروطیت خانه نشین شدند و حكومت باردیگر به دست خودكامگان افتاد.
● انحراف مشروطه
پس از پیروزی مشروطه خواهان بر محمدعلی شاه، بین سران مشروطه اختلاف افتاد و بیگانگان از این فضا استفاده كردند و با پشتیبانی از وفادارن خود كه در میان مشروطه خواهان نفوذ كرده بودند، نیروهای اصیل و انقلابی را خانه نشین كردند. برخی از مشروطه خواهان را نیروهای روس در تبریز و رشت به دار آویختند. روحانیان نیز كه انحراف مشروطه از هدف های واقعی خود را دیدند، از پشتیبانی آن دست كشیدند. شروع جنگ جهانی اول و كم تجربگی احمدشاه قاجار كه از سوی مشروطه خواهان به سلطنت انتخاب شده بود، شرایط را برای به قدرت رسیدن حكومت استبدادی دیگری فراهم كرد.
● مشروطه‌ی مشروعه
یكی از روحانیون برجسته ی تهران كه در آغاز پشتیبان مشروطه بود، شهید شیخ فضل ‌الله نوری بود كه چون بر عقیده ی خود بر نظام مشروطه ی مشروعه پافشاری كرد، از مخالفان مشروطه به شمار رفت و به فرمان دادگاه انقلابی مشروطه خواهان به دار آویخته شد. شیخ بر این باور بود كه مجلس شورای ملی باید مجلس شورای اسلامی باشد و چند مجتهد اسلام شناس بر روند قانون گذاری آن نظارت كنند تا مخالف قانو ن شرع نباشد.
● پس از مشروطه
رضاخان به دنبال كودتایی كه با پشتیبانی انگلیسی ها در اسفند ۱۲۹۹ انجام داد، پیش نیازهای به قدرت رسیدن خود را فراهم كرد. او نخست به عنوان سردار سپه در دربار قاجار نفوذ كرد و با دادن وعده و رشوه به نمایندگان مجلس، بسیاری از آنان را فرمانبردار خود كرد. زمانی كه موضوع خلع قاجار از قدرت و به سلطنت رسیدن رضا خان در مجلس مطرح شد، مرحوم شهید مدرس به شدت با آن مخالفت كرد، اما بسیاری از نمایندگان به انقراض قاجار و تشكیل سلطنت پهلوی رای دادند. رضاخان بسیاری از آزادی خواهان را زندانی یا تبعید كرد و برخی ازجمله مدرس را به شهادت رساند.
● رویدادهای مهم مشروطه
▪ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ هجری شمسی: مظفرالدین شاه قاجار فرمان مشروطه را امضا كرد.
▪ ۱۷ شهریور ۱۲۸۵: نظام‌نامه‌ی انتخابات مجلس تهیه شد و مظفرالدین شاه آن را امضا كرد.
▪ ۱۴ مهر ۱۲۸۵: نخستین مجلس شورای ملی با سخنرانی مظفرالدین شاه كار خود را آغاز كرد.
▪ ۳ آذر ۱۲۸۵: نخستین شماره‌ی روزنامه‌ی مجلس با چاپ سربی منتشر شد.
▪ ۲۵ آذر ۱۲۸۵: محمدعلی‌میرزا، ولیعهد، با ۴۰۰ نفر قزاق وارد تهران شد.
▪ ۱۸ دی ۱۲۸۵: مظفرالدین شاه مرد.
▪ ۲۸ دی ۱۲۸۵: محمدعلی شاه به سلطنت رسید.
▪ ۳ تیر ۱۲۸۶: شیخ فضل الله نوری و سید احمد طباطبایی كه تقاضای مشروطه‌ی مشروعه داشتند، در حضرت عبدالعظیم تحصن كردند.
▪ ۴ آذر ۱۲۸۶: مجلس شورای ملی، بودجه‌ی دربار را از ۸۰۰ هزار تومان به ۵۰۰ هزار تومان كاهش داد.
▪ ۲ تیر ۱۲۸۷: لیاخوف روسی به فرمان محمدعلی شاه مجلس را به توپ بست.
▪ ۳ تیرماه ۱۲۸۷: گروهی از آزادی‌خواهان، از جمله میرزا جهانگیرخان شیرازی، مدیر روزنامه‌ی صور اسرافیل، در باغ شاه كشته شدند.
▪ ۲۹ تیر ۱۲۸۷: درگیری‌های سنگینی بین نیروهای دولتی و مجاهدان تبریز رخ داد.
▪ ۳۱ شهریور ۱۲۸۷: ستارخان و باقرخان به همراهی ۲۱ هزار مجاهد، بر تبریز مسلط شدند.
▪ ۱۵ فروردین ۱۲۸۸: قزوین به دست مجاهدان گیلان افتاد.
▪ ۵ تیر ۱۲۸۸: نیروهای سردار اسعد بختیاری به قم وارد شدند.
▪ ۲۳ تیرماه ۱۲۸۸: مجاهدان به تهران وارد شدند و در خیابان‌های تهران سنگربندی كردند.
▪ ۲۶ تیر ۱۲۸۸: محمدعلی شاه از سلطنت بركنار شد و احمد شاه جای او را گرفت.
▪ ۹ مرداد ۱۲۸۸ شیخ فضل الله نوری به دار آویخته شد.
▪ ۱۴ مرداد ۱۲۸۸: نیروهای وفادار به ستارخان و باقرخان خلع سلاح شدند.
▪ ۱۳ شهریور ۱۲۸۸: مجاهدان ارمنی و نیروهای بختیاری به نیروهای محمدعلی شاه، كه با پشتیبانی روسیه به ایران بازگشته بود، درگیر شدند.
▪ ۸ آذرماه ۱۲۸۸: سفارت روسیه به دولت ایران التیماتوم داد كه خسارت لشكركشی را بپردازد.
▪ ۲۸ آذر ۱۲۸۸: شیخ محمد خیابانی در مجلس شورای ملی علیه التیماتوم سخنرانی كرد.
▪ ۱۰ دی ۱۲۸۸: روس‌ها در تبریز به جنایت دست زدند و مجاهدان را به دار آویختند.
▪ ۶ مرداد ۱۲۹۳: جنگ جهانی اول آغاز شد.

منبع : سایت جزیره دانش