جریان سوم

حزب جمهوری اسلامی در واپسین روزهای حیات رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب شكل گرفت. حزب جمهوری اسلامی توسط پنج روحانی برجسته و مبارز تأسیس شد. آیت ا... سید محمد حسین بهشتی، آیت ا... سید علی خامنه ای، آیت ا... عبدالكریم موسوی اردبیلی، آیت ا... محمد جواد باهنر و آیت ا... هاشمی رفسنجانی.
حزب جمهوری پس از مدتی داعیه دار مخالفت با ریاست جمهوری بنی صدر شد. این حزب و شخص هاشمی رفسنجانی بیشترین نقش را در بركناری بنی صدر ایفا نمود. اندكی پس از عزل بنی صدر در ۷ تیر ۶۰ حزب جمهوری اسلامی دبیر كل خود دكتر بهشتی را از دست داد. پس از این واقعه دكتر باهنر دبیر كل این حزب شد اما در ۸ شهریور همان سال این حزب دومین دبیر كل خود را هم از دست داد و حضرت آیت ا... خامنه ای دبیر كل حزب شدند. این در حالی بود كه ایشان ریاست دولت را بر عهده داشتند. هاشمی رفسنجانی ریاست مجلس را بر عهده داشت و موسوی اردبیلی هم دیوان عالی كشور را اداره می نمود و این امر جایگاه حزب را تا حدودی تثبیت نموده بود. اما پس از مدتی گرایشات درون حزبی به دو بخش چپ و راست در حزب جمهوری آشكار شد. این اختلاف نظر تا جایی پیش رفت كه در سال ۶۶ هاشمی رفسنجانی حزب جمهوری را دو حزب در داخل یك حزب عنوان كرد. پس از مدتی با موافقت حضرت امام(ره) حزب جمهوری فعالیتهای خود را متوقف كرد تا تنها تجربه فقهی تحزب در تاریخ ایران خاتمه یافته باشد. هاشمی رفسنجانی هم بعد از انحلال حزب تا امروز تنها عضو جامعه روحانیت مبارز تهران بوده است اما حضور وی در جلسات این تشكل روحانی هم رفته رفته كم رنگ تر شد.
كارگزاران، تجربه ای دیگر
هاشمی پس از سال ۶۸ و تصدی پست ریاست جمهوری سیاست جدیدی را در انتخاب اعضای كابینه برگزید. در این برنامه جدید طیف جدیدی از مدیران اجرایی، مورد توجه قرار گرفتند كه پس از آن به نام تكنوكرات ها معروف شدند. تكنو كرات ها كه در واقع از حاشیه دولت مهندس موسوی خارج شده بودند مدافع برنامه های باز اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بودند. «حزب كارگزاران سازندگی» در ۲۵ مرداد ۱۳۷۸ از وزارت كشور مجوز گرفت؛ این حزب در انتخابات مجلس پنجم لیستی نزدیك به لیست جامعه روحانیت مبارز ارائه كرد اما در انتخابات ریاست جمهوری به ائتلاف با جبهه دوم خرداد دست زد و از سید محمد خاتمی حمایت نمود.پس از پیروزی خاتمی، كارگزاران پست های قابل توجهی را به خصوص در زمینه های اقتصادی و فرهنگی در كابینه به دست آوردند. هرچند افق های فكری این حزب با سه گروه مشاركت مجاهدین انقلاب اسلامی و مجمع روحانیون به هیچ وجه نزدیك نبود با شروع كابینه دوم خاتمی مهره های كلیدی كارگزاران به تدریج از كابینه كنار گذاشته شدند.بعد از كنار گذاشته شدن كارگزاران از دولت اصلاحات و همچنین عزل غلامحسین كرباسچی از شهرداری تهران و نهایتاً پیروزی اصول گرایان در انتخابات دور دوم شوراها و تصاحب پست های شهرداری توسط اصول گرایان، كارگزاران به حاشیه و انزوا رانده شدند و به قول محمد عطریانفر به خواب زمستانی فرو رفتند تا انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری كه بحث حضور هاشمی رفسنجانی مطرح شد.
انتخابات و جبهه گیری های جدید
پس از مشخص شدن پنج كاندیدای اصلی شورای هماهنگی و همچنین دو كاندیدای اصلی اصلاح طلبان، این بار نوبت هاشمی رفسنجانی بود كه با حضور خود پازل صحنه انتخابات را كامل كند.هاشمی از مدتها قبل اعلام كرده بود اصل را بر نیامدن من بگذارید و بهتر است نیروهای جوان وارد صحنه شوند. از سوی دیگر در مواضع مختلف خود بیان داشته بود كه خواستار تعیین رئیس جمهوری با آراء بالا می باشد و اگر ببیند كه این امر محقق نمی شود وارد صحنه انتخابات خواهد شد. هرچه به انتخابات نزدیك تر می شدیم احتمال حضور هاشمی قوت بیشتری می یافت ولی حتی قبل از طرح مسئله حضور وی، عده ای از حامیان وی تحت عناوین مختلف از جمله ائتلاف نهم، فعالیت های تبلیغاتی و انتخاباتی خود را آغاز كرده بودند. حزب كارگزاران سازندگی، خانه كارگر، حزب اسلامی كار و نهایتاً حزب اعتدال و توسعه مهمترین حامیان هاشمی به حساب می آمدند. در اخبار چنین آمده بود كه هاشمی شرایط عدم حضور خود را اجماع اصول گرایان بر روی ولایتی اعلام داشته است و با منتفی شدن این امر، هاشمی در آخرین روزهای قبل از ثبت نام، تصمیم به حضور در صحنه انتخابات گرفت و در بیانیه ای اعلام حضور نمود. پس از ثبت نام هاشمی خیلی ها او را برنده نهایی انتخابات دانستند و از سایر كاندیداها خواستند به نفع هاشمی كنار بكشند. توصیه ای كه ولایتی به آن عمل كرد ولی سایرین تصمیم گرفتند علی رغم برتری مطلق هاشمی در نظرسنجی ها به رقابت با وی بپردازند.طرفداران هاشمی در دوره اول عموماً شامل افراد غیرسیاسی و بخشی از افراد خواهان ثبات وضعیت موجود بودند. ولی پس از راه یابی هاشمی و احمدی نژاد به مرحله دوم یعنی از ۲۹ خرداد تا سوم تیر، فضا عوض شد. كروبی، معین و مهرعلیزاده به صورت صریح از هاشمی حمایت كردند. بخشی از اصول گرایان، همه جبهه دوم خرداد، گروه بزرگی از روشنفكران و شماری از چهره های نامدار روحانیت مدنی و مستقل به حمایت از هاشمی رفسنجانی پرداختندكه تنها ۴ میلیون رأی به آراء هاشمی نسبت به مرحله اول افزوده شد.
جبهه اعتدال
هرچند كه این طیف وسیع از خواص و روشنفكران نتوانستند كاندیدای مورد نظر خود را بر كرسی ریاست جمهوری بنشانند اما هاشمی رفسنجانی در سوم تیرماه وعده تشكیل جبهه ای با نام «جبهه اعتدال» را داد. او گفت كه برای جلوگیری از حاكم شدن افراط و تفریط، جبهه اعتدال اسلامی را در پنج محور سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و روابط خارجی تشكیل خواهد داد. واژه جلوگیری از افراط و تفریط نشان دهنده ایجاد جریانی موسوم به «جریان سوم» است . اصولاً عده ای كه به افراط و تفریط دو جریان مطرح، معترض هستند خود را داعیه دار اعتدال نموده و دست به تشكیل جریان سوم می زنند. در كشور ما هم كه دو جریان چپ و راست یا به عبارت های مصطلح امروزی اصلاح طلبان و اصول گرایان حاكم اند، احزابی مانند اعتدال و توسعه و كارگزاران سازندگی نقش جریان سوم را بازی نموده اند .
هاشمی رفسنجانی با به كار بردن واژه «جبهه» برای جریان جدیدالتأسیس خود، به نوعی اذعان داشته است كه امكان تشكیل یك حزب با این جمع متكثر و خواسته های متفاوت وجود ندارد و صرفاً امكان تشكیل جبهه ای فراگیر وجود دارد.
مراحل اجرایی تشكیل جبهه اعتدال
چند روز پس از اعلام نتایج انتخابات سایت های اینترنتی از تأكید مجدد هاشمی بر تشكیل جبهه اعتدال در جمع اعضای ستاد مشورتی خود خبر دادند.هاشمی در این دیدار گفته است: تشكیل این جبهه یك ضرورت است و بهتر است چند نفر از همكاران پیش قدم شوند و اساسنامه را همانند حزب جمهوری اسلامی تدوین كنند. در این اساسنامه شرایط عضویت باید مشخص باشد تا خود تبدیل به یك موضوع اختلافی نشود، اگر در تشكیل این جبهه تأخیر بیفتد بهتر از آن است كه با عجله كاری را انجام دهیم و بعد در آن مشكل ایجاد شود.من به تفكر اعتدال از جوانی علاقه داشته و دارم، جرقه این مسأله را هم امام(ره) در ذهن من ایجاد كردند. ایشان در پایان یكی از دوره های تحصیلی به طلاب گفتند كه وقتی وارد مردم می شوید حرفهای تند نزنید و مردم را تهدید نكنید و از افراط و تفریط بپرهیزید. انسان كه نباید تندتر از خدا حركت كند.وی افزود: این یك جرقه بود و هرچه مطالعه كردم متوجه شدم فرهنگ اعتدال اصالت دارد و ما باید این مسأله را در مباحث اقتصادی، سیاست خارجی، سیاست داخلی، امور فرهنگی و اجتماعی پیگیری كنیم. جبهه اعتدال اسلامی حركتی است كه باید آغاز شود و من هم حاضر هستم برای این كار وقت بگذارم.اولین جلسه هسته اولیه جبهه اعتدال تشكیل شده است. ظاهراً افراد كارآمد و فعالی از سوی هاشمی رفسنجانی برای این امر در نظر گرفته شده اند. نخستین جلسه با حضور ۵ نفر برگزار شده و برای آغاز كار جمعی ۱۰ نفره از چهر ه های فعال ستاد با گرایش های سیاسی مختلف در نظر گرفته شده اند. به نظر می رسد پس از انسجام بیشتر این جمع و تصویب اساسنامه چهره های مختلف سیاسی از جناح متفاوت برای فعالیت در این جبهه دعوت خواهند شد. هاشمی رفسنجانی حركات افراطی و تندر وی را به زیان نظام، انقلاب و مردم می داند و معتقد است برای پیشرفت و سازندگی كشور بایستی در مقابل افراطی گری و ماجراجویی های داخلی و بین المللی به سمت اعتدال و میانه روی در روشها روی آورد.از سوی دیگر محمد عطریانفر گفت كه موضع مورد نظر هاشمی رفسنجانی در بحث ایجاد جبهه اعتدال این نبوده كه شخص وی، چنین جبهه ای را راه اندازی كند.این عضو ارشد حزب كارگزاران سازندگی، در مورد جبهه اعتدال كه پیش از این از سوی هاشمی رفسنجانی مطرح شده بود، افزود: هاشمی قصد انتقال پیامی را در گفته خود داشت و آن این بود كه من هاشمی رفسنجانی این آمادگی را دارم كه مبتنی بر مبانی اعتقادی و مدیریتی ام، جبهه اعتدال را تقویت كنم و به عنوان تكیه گاه و نقطه اتكای همه احزاب و گروه هایی باشم كه می توانند در موضوع میانه روی و اعتدال، فصل مشترك بدهند.عطریانفر با بیان این كه طبیعتاً احزاب موجود اگر این منطق هاشمی را قبول داشته باشند، باید ارتباطاتشان را با شخص او تقویت كنند، اضافه كرد: این آغاز یك حركت جبهه ای خواهد بود. در واقع ما باید بر روی هاشمی به عنوان یك نقطه اتكا حساب كنیم، نه این كه وی را سلسله جنبان حزبی تحت عنوان جبهه اعتدال بدانیم.از سوی دیگر هر یك از احزاب نزدیك به این جبهه سعی می كنند تشكیل این جبهه را منتسب به خود كرده و نقش خود را بیش از دیگران نشان دهند.یدالله طاهرنژاد عضو شورای مركزی حزب كارگزاران سازندگی گفت كه تشكل متبوعش به دلیل نزدیكی اش به تفكر هاشمی رفسنجانی برای تحقق جبهه اعتدال بیش از دیگران تلاش می كند.یدالله طاهر نژاد بحث جبهه اعتدال را كه پیش از این از سوی هاشمی رفسنجانی مطرح شده بود، یك همگرایی بین احزاب و گروههای اصلاح طلب عنوان كرد و گفت: قرار بر این است كه هر حزب و جریان اصلاح طلب و حتی جریانهای محافظه كار معتدل در چارچوب اساسنامه و مرام نامه خود فعالیت اما در یك نقطه مشترك بر سر اهداف استراتژی و تحت عنوان جبهه اعتدال هماهنگ عمل كنند.
محمد باقر نوبخت دبیر كل حزب اعتدال و توسعه نیز ضمن اعلام تهیه پیش نویس جبهه اعتدال سعی كرد تهیه این منشور را به حزب متبوع خود منتسب كند. وی گفت:«پس از رخداد كم نظیر تأیید نخبگان سیاسی و فرهیختگان كشور نسبت به رویكرد اعتدال به عنوان مناسب ترین شیوه در اداره جامعه و تأكید هاشمی رفسنجانی بر ضرورت تشكیل این جبهه، همچنین تهیه اساسنامه ای برای آن، ظرف ماه گذشته، كارگروه ویژه ای دصر حزب اعتدال و توسعه، مأمور تهیه منشور این جبهه شدند.»به هر حال باید منتظر ماند و حوادث آینده سیاسی كشور پس از تشكیل دولت جدید را به نظاره نشست. قطعاً چینش های دولت در تركیب آینده سیاسی كشور تأثیر بسزایی خواهد داشت.

منبع : روزنامه همشهری