آموزش و مراقبت از دندان

اولین قدم برای سلامت، پیشگیری از بروز بیماری و درمان آن در مراحل اولیه می‌باشد. هر فردی در طول زندگی خود دو سری دندان دارد: دندانهای شیری و دائمی دندانهای شیری از سن ۶ ماهگی تا ۳ سالگی در دهان رویش می‌یابند. از سن ۶ تا ۱۲ سالگی به مرور این دندانها می‌افتند و بجای آنها دندانهای دائمی رویش می‌یابند و تا پایان عمر در دهان باقی می‌مانند.
● از وظایف مهم و اختصاصی دندانهای شیری موارد زیر را می‌توان نام برد:
▪ نقش اساسی در جویدن، تغذیه و سلامت عمومی
▪ حفظ زیبایی، تلفظ صحیح كلمات و كمك به سلامت روحی و روانی كودك
▪ حفظ فضای لازم جهت رویش دندانهای دائمی و در نهایت جلوگیری از به هم‌ریختگی دندانها و كاهش نیاز به درمانهای ارتدونسی (یكی از دلایل مهم كج بودن دندانهای دائمی، از دست رفتن زود هنگام دندانهای شیری است)
▪ نهایتاً‌ پوسیدگی دندانهای شیری موجب آسیب به جوانه دندانهای دائمی می‌گردد.
● دندان ۶ سالگی
اولین دندان دائمی، نخستین آسیای بزرگ (دندان شماره ۶) است كه در سن ۶ سالگی، روی قوس فكی، پشت دندانهای شیری رویش می‌یابد. (قبل از رویش این دندان هیچ دندان شیری نمی‌افتد و به همین دلیل والدین تصور می‌كنند كه این دندان شیری است.)
● عوامل پوسیدگی زا
عدم رعایت بهداشت دهان و دندان (عدم استفاده از مسواك و نخ دندان) در زمان مناسب منجر به تشكیل لایه میكروبی می‌شود. ۲ الی ۵ دقیقه بعد از استفاده از مواد قندی و غذا، اسیدهای مخرب ناشی از فعالیت میكروبهای موجود در لایه میكروبی تولید شده و به مدت ۲۰ دقیقه الی ۱ ساعت در دهان باقی می‌مانند اسید تولید شده مینای دندان را تخریب و منجر به شروع پوسیدگی می‌شود.
● مصرف نامناسب مواد قندی
▪ استفاده از مواد قندی چسبنده‌ (مانند شكلاتها، تافی‌ها، آدامس‌ها و…) این مواد به علت خاصیت چسبندگی به دندانها مدت زیادی در دهان می‌مانند.
▪ بالا بودن میزان مصرف مواد قندی
▪ بالا بودن تعداد دفعات مصرف مواد قندی (بویژه در بین وعده‌های اصلی غذا)
این نكته بسیار حائز اهمیت است و باید بسیار بر آن تاكید كرد كه مواد قندی در طول روز در یك وعده مصرف شوند و از تدریجی خوردن آن در طول روز خودداری گردد.
● تغذیه صحیح
▪ استفاده از مواد قندی موردنیاز بدن همراه وعده‌های اصلی غذایی
▪ مصرف شیر لبنیات و مواد غذایی حاوی فلوراید مانند ماهی و چای
▪ استفاده از میوه و سبزیجات تازه در بین وعده‌های غذایی مانند هویج و كاهو
● برای پیشگیری از ایجاد پوسیدگی در دندانهای كودكان، در كنار استفاده از مسواك، نخ دندان و تغذیه صحیح، به كارگیری روشهای زیر حائز اهمیت است:
۱) استفاده از فلوراید
▪ فلوراید باعث استحكام دندانها شده و آنها را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌كند. محصولات مختلف فلوراید عبارتند از:
▪ دهانشویه سدیم فلوراید: كه در حال حاضر به عنوان یكی از برنامه‌های كشوری جهت پیشگیری از پوسیدگی دندان دانش‌آموزان ابتدایی در دست اجرا می‌باشد.
▪ كاربرد ژل فلوراید: این ژل حاوی غلظت بیشتری از فلوراید است، به همین دلیل باید در مطب توسط دندانپزشك استفاده گردد.
▪ استفاده از خمیردندانهای حاوی فلوراید
▪ فیشورسیلانت (مسدود كردن شیارهای دندان)
سطح جونده دندانهای آسیای بزرگ در ابتدای رویش دارای شیارهای خیلی عمیق هستند. جهت جلوگیری از تجمع مواد غذایی و شروع پوسیدگی در این نقاط، دندانپزشك با استفاده از مواد مخصوص این شیارها را پر و كم عمق می‌نماید تا موهای مسواك به راحتی بتوانند این شیارها را تمیز كنند.
مراجعه به دندانپزشك حداقل هر ۶ ماه یكبار ضروری است،‌ هرچند هیچ نشانه‌ای از مشكلات دندانی و لثه‌ای وجود نداشته باشد. تشخیص زودهنگام پوسیدگی با استفاده از نور كافی و رادیوگرافی در مطب دندانپزشكی و درمان به موقع پوسیدگیها خود عامل پیشگیری مؤثری است و مانع از مشكلات شدید بعدی خواهد گردید.
۲) روش صحیح مسواك زدن
▪ مسواك خوب باید موهای صاف و یكنواخت داشته باشد. چنانچه موهای مسواك از حالت اولیه خارج شدند باید آن را عوض كرد.
▪ برای هر مرتبه شستشو به اندازه یك نخود از خمیر دندان حاوی فلوراید را در موهای مسواك فرو ببرید.
▪ برای اینكه تمام دندانها مسواك شوند بهتر است همیشه به یك ترتیب مسواك بزنید مثلاً‌ اول فك بالا از راست به چپ و بعد فك پایین از چپ به راست.
▪ دندانهای فك بالا را با حركت مسواك از مجاور لثه به سمت پایین تمیز كنید.
▪ با عمودی گرفتن مسواك و حركت آن از بالا به پایین سطوح داخلی دندانهای جلو را مسواك كنید.
▪ سطوح جونده دندانهای بالا را با عقب و جلو بردن مسواك تمیز كنید.
▪ دندانهای فك پایین را با حركت مسواك از مجاور لثه به سمت بالا بشوئید.
▪ پشت دندانهای جلو را با عمودی گرفتن مسواك و حركت آن از پایین به بالا تمیز كنید.
▪ سطوح جونده دندانهای پایین مثل فك بالا را با عقب جلو بردن مسواك، تمیز كنید.
▪ هر نوبت مسواك زدن باید حداقل ۴ دقیقه به طول بیانجامد.
▪ هر شب قبل از خواب و هر روز صبح بعد از صبحانه، باید دندانها را مسواك زد.

دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان فارس
حوزه معاونت بهداشتی - واحد بهداشت دهان و دندان

منبع : مرکز بهداشت شهرستان شیراز