نشاط فرزندان خود را با تربیت غیرصحیح از بین نبرید

واژه تربیت در واقع به معنای تعلیم دادن و یا پرورش با مجموعه روش‌های مثبت و منفی می‌باشد ولی نزد بعضی از والدین چیزی جزء تنبیه به حساب نمی‌آید. تربیت یک کودک وظیفه یک‌روزه نیست و نمی‌توان با یک آموزش به نتیجه دلخواه رسید. پدر و مادر باید در این راه صبر و بردباری فراوان داشته باشند تا بتوانند در امر تربیت کودک خود به موفقیت دست یابند.
● چگونه تحسین کنیم
برای والدین معمولاً راحت‌تر است که تنها به رفتارهای نادرست فرزندان خود توجه نمایند و رفتارهای درست و قابل قبول آنان را نادیده بگیرند. به‌عنوان مثال محمد و شبنم بدون سر و صدا در اتاق بازی می‌کنند. هیچ‌یک از آنها به خاطر بازی خوب و معقول مورد تحسین قرار نمی‌گیرند ولی اگر آن‌دو در همان حالت با هم شروع به دعوا نمایند بلافاصله پدر و مادر بر سر آنها داد زده و آنها را دعوا می‌کنند. پدر و مادر تمامی فکر و وقت خود را صرف تربیت و رفتارهای نادرست کودکان خود می‌کنند و انجام اعمال درست برای آنها بدیهی تلقی می‌شود و فکر می‌کنند که رفتار درست، دیگر احتیاج به تحسین و تشویق ندارد و وقتی اشکالی در رفتار آنها رخ می‌دهد همه اشتباهاتشان را به رخشان می‌کشند و در نتیجه کودکان در توری از انتقاد به دام می‌افتند. انتقاد نمودن به همراه کمی تحسین و ستایش نتایج بهتری در بر دارد. کودک شما می‌خواهد که به او توجه بیشتری شود و توجه والدینش را از هر طریقی به‌خود معطوف می‌کند. اگر دیدگاه شما منفی باشد با رفتارهای منفی این توجه را به‌دست خواهد آورد و اگر دیدگاه شما مثبت باشد با رفتار مثبت به این حالت خواهد رسید.
● رفتار کودک را تحسین کنید، نه شخصیت او را
والدین با کلماتی مانند لجباز، تنبل، خودخواه... شخصیت کودک را توصیف می‌کنند. این عمل همانند یک عیب می‌باشد که راه به‌جائی نمی‌برد. تغییر دادن شخصیت به مراتب از تغییر دادن رفتار مشکل‌تر است و زمانی‌که کودک برای تغییر رفتار خود قدم برمی‌دارد موفقیت شما در این امر بیشتر می‌شود. مؤثرترین راه برای آموزش رفتار خوب، تحسین به‌موقع در رابطه با رفتارهای خوب می‌باشد که باید به‌طور مداوم تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه پیدا کند. هدف از تحسین نمودن کودک افزایش رفتارهای شایسته او است. هر چه تحسین شما منطقی‌تر و اختصاصی‌تر باشد کودک درست بودن کارش را درک می‌کند. به‌عنوان مثال وقتی فرزند شما رختخوابش را صبح مرتب نموده است و در همان حال درصدد مرتب نمودن وسایل شخصی خود است، اگر فقط به یک ”آفرین عزیزم“ اکتفا نمائید، او نمی‌تواند درک کند که منظور از این آفرین، برای مرتب نمودن رختخواب بوده است و یا مرتب نمودن وسایل شخصی، ولی اگر بگوئید از این‌که رختخواب خودت را جمع و مرتب کرده‌ای از تو ممنونم و آفرین به این سلیقه در مرتب نمودن اتاق، او در می‌یابد که کدام کارش درست و خوب بوده است.
● در جای مناسب تحسین کنید
بهتر است که تحسین‌های خود را برای به‌دست آوردن پاسخ‌های بهتر نسبت به سن و اخلاق کودک خود تغییر دهید. به‌عنوان مثال در آغوش گرفتن، بوسیدن و دیگر نشانه‌های عملی محبت برای کودکان خردسال مفید می‌باشند ولی برای کودکان بزرگ‌تر، بهتر است که از روش‌های بهتری استفاده شود.
بهتر است رفتارها و واکنش‌های فرزندتان را نسبت به تحسین، قضاوت نمائید تا بفهمید که آیا رفتارتان درست بوده است یا خیر. اگر کودک تعریف شما را نادیده می‌گیرد ولی بعداً آن رفتار خوب را تکرار می‌کند باید درک کنید که ستایش شما مؤثر بوده است. باید خاطر نشان کرد که جملات تکراری و خسته‌کننده، عباراتی مشابه که پشت سر هم به‌کار برده می‌شوند، تأثیر خود را از دست داده و بی‌نتیجه می‌شوند. بهتر است که حالت خلاقیت به‌خود گرفته و به‌طور مداوم نحوه تحسین نمودن را تغییر دهید.
● بلافاصله تحسین کنید
در مورد کودکان خردسال تحسین زمانی می‌تواند موفق باشد که بلافاصله بعد از انجام کار یا رفتار مثبت صورت گیرد و نباید بین رفتار خوب و تحسین فاصله زمان زیادی ایجاد شود. با توجه به این مطلب که کودکان بزرگ‌تر این فاصله زمانی را درک می‌کنند.
● تحسین را با علاقه بی‌قید و شرط بیامیزید
در زمانی‌که صحبت از تشویق و تحسین کودکان به میان می‌آید والدین از این امر نگران می‌شوند که مبادا این حالت در کودکانشان ثابت شود و تنها آنها با تشویق نمودن رفتارهای خوب انجام دهند. باید عنوان کرد در مواقعی که کودک فقط هنگام تحسین شدن مورد توجه قرار می‌گیرد به‌تدریج نسبت به آن احساس نیاز می‌کند برای رفع این مشکل بهتر است که پس از درک یک رفتار خوب از طرف کودک به‌تدریج آن تحسین قطع گردد و از میزان تعریف و تمجید به‌کاررفته کاسته شود تا کودک درک کند این رفتار خوب صرفاً یک رفتار خوب می‌باشد و نیاز به تشویق ندارد و درک کند که هر وقت کاری خوب انجام می‌دهد والدینش برای تشویق کردن حضور ندارند.
● چگونه نادیده بگیریم
یکی دیگر از راه‌هائی که می‌تواند رفتارهای نامطلوب را از بین ببرد و یا به حداقل برساند، نادیده گرفتن رفتار نامطلوب است. شاید والدین فکر کنند که این روش، زیاد کارائی مثبتی ندارد. ولی بعداً با صبر و حوصله می‌توان دید که با نادیده گرفتن به موقع و حساب شده و مداوم رفتارهای نامطلوب ترک شده و نتیجه آن حیرت‌انگیز است. کودکان برای جلب توجه نمودن و اینکه توجه دیگران را به‌خود معطوف دارند دست به اعمالی می‌زنند که برای بزرگان، زننده و یا بد است.
کودکان به‌خوبی می‌دانند که چه رفتاری انجام دهند و در چه موقع شما بیشتر آزار می‌بینید. به‌عنوان مثال، در زمانی‌که دارید با تلفن صحبت می‌کنید یا مهمان به منزل شما آمده است و یا به خرید رفته و می‌خواهید حساب جنس‌های خریداری شده را بفرمائید. حال اگر تحمل نادیده گرفتن این رفتار را دارید و می‌توانید خوب تحمل کنید کودک از آن رفتارها دست خواهد کشید چون به هدف خود نخواهد رسید. البته موفقیت در این روش بستگی فوق‌العاده زیاد به تحمل شما والدین دارد. اگر احساس می‌کنید که قادر به تحمل زیادی نیستید، هرگز دست به این عمل نزنید چون نه تنها موفق نخواهید بود بلکه وضع بدتر خواهد شد وقتی برای اولین بار اقدام به نادیده گرفتن یک رفتار بد می‌کنید کودک شما تمامی سعی خود را می‌کند تا توجه قبلی را به‌دست آورد بنابراین بر شدت رفتار نامطلوب می‌افزاید که در این رابطه تحمل شما حرف اول را می‌زند.
● چگونه پاداش بدهیم
پاداش برای رفتار مطلوب کودک، خود یک نوع تقویت کننده به حساب می‌آید. کودک به‌کاری که انجام داده است با دیده خوب می‌نگرد در این صورت سعی می‌کند که آن‌را مجدداً تکرار نماید. یک تقویت‌کننده می‌تواند هر چیزی باشد، انتخاب نمودن یک پاداش مناسب برای کودک همیشه آسان نیست باید بسیار عاقلانه و باهوش عمل کرد. یکی از مواردی که می‌تواند به سرعت به این امر کمک کند پرسیدن از کودک می‌باشد البته در صورتی‌که خود متوجه آن نشود در اینجا می‌توان به چند نوع از این سؤالات نظاره نمود.
۱. اگر بتوانی سه آرزو بکنی آن سه آرزوها کدام است؟
۲. اگر مثلاً ۵۰ تومان یا ۱۰۰ تومان یا ۲۵۰ تومان و یا ۵۰۰ تومان پول داشته باشی با آنها چه‌کار خواهی کرد؟
۳. اگر فقط یک چیز از بابا بخواهی آن چیز چیست؟
۴. اگر قرار باشد از مامان چیزی بخواهی آن چیست؟
۵. چه برنامه‌ای را دوست داری؟
یک نوع پاداش به‌طور مداوم به‌تدریج خاصیت خود را از دست می‌دهد. پس بهتر است که به پاداش نیز تنوع بخشید.
● همیشه به قول خود عمل کنید
باید در نظر داشته باشید که ذهنیت کودک پاک و خالی از هرگونه سوءظن و تردید است در این‌صورت بهتر است چنانچه برای انجام کاری به کودک خود قولی می‌دهید بلافاصله انجام دهید و اگر از عهده انجام کاری برنمی‌آئید بهتر است که قولی ندهید. کودک باید بفهمد که شما ثابت قدم هستید و به حرفی که می‌زنید احترام می‌گذارید در پایان باید گفت که به خاطر داشته باشید تغییر دادن رفتار کودک نیازمند به وقت، حوصله و انگیزه صحیح است در این‌صورت حتماً در صورت انجام موارد فوق قبلاً خود را از نظر روحی و فکری آماده نمائید. زیرا اصلاح رفتار کودک زمانی زیادی را می‌طلبد.

همایون رضوانی روانشناس بالینی

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم