رشته‌های سخت، فارغ‌التحصیلان بیکار

علوم پایه در واقع بنیان و رکن اساسی تمامی شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی و آکادمیک است که بی‌شک بشر پیش از آن‌که متمدن شود و در پی ایجاد و تولید فناوری، خلاقیت‌های ذهنی خویش را به عرصه ظهور برساند، برای اولین بار اندیشید که چگونه ساده‌ترین و اساسی‌ترین نیازهای مهم زندگی خویش را برآورده کند.
آن هنگام بود که دیگر نتوانست به عناصر طبیعت چون آب و آتش و خاک و هوا نگاهی ظاهری داشته باشد و کنجکاوی او رهنمون به تجزیه و تحلیل عناصر و ترکیب‌ها شد تا آغازگر راهی بی‌پایان برای علم باشد و در این میان علوم تجربی که بعدها در دانشگاه‌ها به رشته‌هایی چون فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و ریاضیات تفکیک پیدا کرد و تخصصی شد، از اهمیت خاص و ویژه‌ای برخوردار است.
اما نکته حائز اهمیتی که منجر به تهیه این گزارش شده، مظلومیت و محرومیت این رشته‌ها در دانشگاه‌ها و بخش‌های صنعتی و تشکل‌های کارآفرینی است؛ رشته‌هایی که تمامی تخصص‌ها و گرایش‌های تحصیلی به آنها وابسته است، اما با این حال در ایران از کمترین شانس اشتغال و استخدام برخوردار بوده و عموما در جامعه از جایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند. براستی این مشکل از کجا بروز پیدا می‌کند؟
● نبود هدف و برنامه مناسب‌
یکی از بزرگ‌ترین و اساسی‌ترین نقدهای وارد بر سیستم آموزش عالی کشور عدم هدفگذاری و برنامه‌ریزی مناسب برای هر یک از رشته‌های تحصیلی دانشگاهی است که این نقطه ضعف، در بازخورد این سیستم که عدم کارآیی و تخصص فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و پس‌زدگی آنها توسط بازار کار و صنعت است، نمود پیدا می‌کند.
● کارایی نداشتن شیوه‌های تدریس‌
همان‌طور که اشاره شد، تاکید مسوولان آموزش عالی و دغدغه‌های آنها درباره افزایش پذیرش دانشجو در سیستم دانشگاهی و کم‌توجهی به کیفیت آموزشی، موجب شده است دانشگاه‌ها نتوانند آنچنان که باید و شاید از نظر کیفی پیشرفتی حاصل کنند.
یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین موضوعات سیستم آموزش عالی، شیوه‌های تدریس دروس مختلف در رشته‌های گوناگون تحصیلی است و به دلیل دانش و مباحث خاص رشته‌های علوم پایه، این ضعف بیشتر استادان و دانشجویان این‌گونه رشته‌ها را دچار مشکل می‌کند.
شریعت‌الدین علی ریاحی، دانشجوی رشته ریاضی کاربردی دانشگاه آزاد، از برگزار نشدن کلاس‌های آزمایشگاه ریاضی ۱ و ۲ در دانشگاه خود گلایه دارد. او می‌گوید این کلاس‌ها به دلیل هزینه‌های بالا علی‌رغم اهمیت و کاربردی بودن برگزار نمی‌شود.
ثریا جهانبازی، دانشجوی رشته علوم تجربی هم کمبود امکانات آزمایشگاهی و نبود آزمایشگاه‌های تخصصی برای دروس آزمایشگاهی رشته خود را یکی از ضعف‌های مهم در فراگیری و تدریس مفاهیم و مطالب می‌داند که استادان را نیز در ارائه دروس با مشکل مواجه کرده است.
محسن محمدی، دانشجوی رشته فیزیک دانشگاه اصفهان به تسلط نداشتن استادان در تدریس دروس عمومی رشته فیزیک اشاره می‌کند.
زینب رضایی، دانشجوی تازه فارغ‌التحصیل دانشگاه آزاد به نکته جالبی در خصوص مقایسه دانشگاه آزاد و دولتی می‌پردازد و آن واحد درسی جبر در رشته ریاضی کاربردی است که در دانشگاه آزاد ۴ واحدی و در دانشگاه‌های دولتی ۸ واحدی ارائه می‌شود.
به کار نگرفتن امکانات آزمایشگاهی و تجهیزات مدرن IT در تدریس دروس و فنون مختلف در دانشگاه‌ها و یکنواختی شیوه‌های تدریس از دیگر مشکلات دانشجویان است. دانشجو قطعا تمایز و تفاوت دروس آزمایشگاهی و دروس تئوریک و حل مساله‌ای را ادراک می‌کند و انتظار دارد هر درس متناسب با نوع مباحث و کاربردش در محل مناسب خود و با استفاده از ابزار متناسب ارائه شود.
اما متاسفانه دانشجویان بیشتر دروس را یا در قالب یک کلاس و با استفاده از گچ و تخته سیاه یا در آزمایشگاه‌های غیرتخصصی و مشترک چند درس می‌گذرانند و هیچ‌گاه نیز به ماهیت واقعی و کاربردهای مورد نظر آن دروس پی نمی‌برند و وظیفه‌شان را از تحصیل فقط اثبات فرمول و حفظ فرمول می‌یابند.
● راهکار
برای یافتن دلیل این بی‌هدفی از کارشناسی کمک گرفته شد که جالب اینجاست خود ایشان لیسانس ریاضی دارند، اما در مقطع فوق‌لیسانس تغییر رشته داده‌اند و در حال حاضر کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی هستند و علاوه بر تدریس ریاضیات و آمار در دانشگاه، به جهت علاقه و استعداد وافری که در زمینه‌های تحقیقی و پژوهشی داشته‌اند، هم‌اکنون یکی از پژوهشگران جوان و باتجربه آموزش عالی محسوب می‌شوند.
علوی شاد در ابتدا به دلیل تغییر رشته خود اشاره می‌کند و عدم شناخت سازمان‌ها و بخش‌های صنعتی از رشته‌های ریاضی و کاربردهای آن را که خصوصا در یک دهه قبل امکان اشتغال تقریبا برای آنها منحصرا تدریس بود، اعلام می‌کند و می‌گوید: من عاشق ریاضی بودم و هستم و اگر امروز در زمینه پژوهشی از توان اجرایی بالایی برخوردارم، به جهت تسلطم بر مفاهیم و دانسته‌های ریاضی است که قدرت درک و تحلیل من را افزایش داده است.
اما در آن زمان چون می‌بایست مستقلا و هرچه زودتر برای خود درآمد می‌داشتم، در کنار پروژه‌های تحقیقاتی که می‌پذیرفتم، تصمیم گرفتم برای ورود به بازار کار در رشته مدیریت بازرگانی که موقعیت شغلی مناسب‌تری دارد و در کشور نیز نیاز به آن زیاد احساس می‌شد، فوق‌لیسانسم را اخذ نمایم که البته تقریبا موفق هم بودم و حتی توانستم در حکم مشاور نیز با شرکت‌های خصوصی وارد قرارداد شوم.
وی دلیل بی‌هدفی دانشجویان رشته‌های علوم پایه را در چند مورد که حاصل تحقیقات صورت گرفته است، برمی‌شمرد:
۱) مسائل کلان سیستم آموزشی و مدیریت اقتصادی کشور
۲) معضلات فکری شخص دانشجو
در مورد اول به ضعف‌های آموزشی می‌پردازند و رشته‌های علوم پایه را رشته‌هایی خشک و بدون تنوع معرفی می‌کنند که این مساله ناشی از ترکیب نامناسب برنامه‌ریزی واحدهای درسی برای دانشجویان و البته عدم به‌کارگیری شیوه‌های نوین تدریس است.
ایشان معتقدند دیگر دوره کلاس‌های سنتی و تخته سیاه و گچ گذشته است و مدیران و مسوولان آموزشی باید اصلاحاتی اساسی را در طراحی کلاس‌های درس و استفاده از ابزارآلات و تکنیک‌های آموزشی صورت دهند تا محیط آموزشی از حالت سرد و خشک و بدون تنوع به کارگاه‌هایی کارامد برای دانشجویان تبدیل شود که این اتفاق تاثیر شگرفی در روحیه علم‌آموزی دانشجویان و ارتقای سطوح کلاسی اجتماعی رشته‌های علوم پایه در جامعه خواهد داشت و این دقیقا راهکاری است که سال‌هاست توسط کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار گرفته است و همین اتفاق نه تنها موجب شده تا دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم پایه سهم بسزایی در تولید علم و فناوری در آن کشورها داشته باشند، همچنان توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری روی این افراد، دانشمندان زیادی را به جهان معرفی نمایند و البته نخبگان فراوانی را نیز از کشور عزیزمان ایران جذب دانشکده‌های خود نمایند.
و اما صنعت نیز باید نگرش خود را درباره به کارگیری نیروهای تحصیلکرده، تغییر دهد و همان‌طور که خواهان نیروهای متخصص برای پیشبرد اهداف خویش است، باید رویکرد مدیریت سنتی خود را نیز به مدیریت علمی تغییر دهد؛ چرا که در مدیریت علمی، تصمیم‌گیری بر اساس آزمون و خطا نیست، بلکه مسائل و مشکلات پیش رو و اخذ تصمیمات به وسیله ریاضیات و علم تحقیق و در سطوح مدیریت پایه و فنی، علم فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی با توجه به نوع صنعت صورت خواهد گرفت.
در پرداخت به دلیل دوم هم می‌بایست با تمرکز بیشتر روی تربیت علمی و فرهنگی جوانان و ارائه تعریف درست و بجا از رشته‌های تحصیلی و از آن مهم‌تر معرفی مناسب مشاغل و سازمان‌ها که بهتر است در سنین قبل از ورود به دانشگاه صورت گیرد، دانش و آگاهی آنها را برای انتخاب رشته و شغل بهبود بخشید.
بنده نیز به عنوان نویسنده با ذکر نکته‌ای این گزارش را خاتمه می‌دهم و آن این‌که تمامی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی به دلیل استفاده از امکانات رایگان باید خود را در قبال هزینه و زمانی که برای آنها صرف شده، مسوول بدانند و بیش از دو دهه که بیشتر نیروی غیرفعال و مصرف‌کننده هستند، با اتمام تحصیلاتشان بتوانند دِین خود را به دولت و مردم کشورشان با اشتغال و تولید و درآمدزایی ادا کنند.

سینا ایرانپور انارکی‌

منبع : روزنامه جام‌جم