مقبره شیخ جام، میزبان اهل معرفت

شیخ‌الاسلام ابونصر احمد بن ابی الحسن بن محمد بن حریر بن عبدالله بن لیث بن نامقی جامی ترشیزی معروف به «ژنده پیل»، از مشایخ صوفیه ایران در دوران سلجوقیان بود. او متولد نامق از توابع کاشمر و متوفی در قصبه سعدآباد جام بود.
از بیست و دو سالگی به کسوت تصوف درآمد و به ارشاد مردم پرداخت و ۱۲ سال ریاضت کشید. او با غزالی عدی بن مسافر و عین‌القضاه همدانی و سنایی معاصر بود به شهرهای خراسان سفر کرد و در نهایت در جام وفات یافت.
گمان نمی‌رود در میان شاعران فارسی زبان کسی به اندازه نورالدین عبدالرحمن جامی در روزگار خود با خشت و احترام زیسته باشد البته او شاعر و عارف و دانشمندی نامور و دارای آثار معتبر بود اما در شهر هرات در عصر تیموریان به مناسبت آبادانی و مرکزیت علمی و فرهنگی فضلا و علمای بسیاری می‌زیسته‌اند که هیچ یک به اشتهار و اعتبار جامی نائل نشده‌اند.
احاطه جامی بر ادب فارسی و عرب و معارف اسلامی و تنوع آثار چهل و پنجگانه او به شعر و نثر در زمینه تفسیر، فقه، حدیث، حکمت، عرفان، اخلاق، فنون ادبی، شرح حال بزرگان و جز آن حاکی از پهنه وسیع دانش و معرفت اوست. وی با همه حشمت و عزت در نزد پادشاهان و بزرگان و عموم مردم و اشتهار و علو مقام معنوی در خوراک و پوشاک، رفتار و گفت و شنود با دیگران در نهایت سادگی و وارستگی می‌زیست.
مقام جامی در آفاق شعر کهن فارسی و انواع رایج در آن به درجه‌ای است که او را به حق «خاتم الشعرا» نامیده‌اند.
از تالیفات او می‌توان به مقامات ژنده پیل، انس التابئین، رساله سراج السائرین، فتوح القلوب، روضه المومنین، کنوژالحکمه، مفتاح النجاه، هفت اورنگ و دیوان اشعار او اشاره کرد.
زیارتگاه احمدبن الحسن شیخ احمد جام (۴۴۱ _ ۵۳۶ ه.ق) در شهرستان تربت جام، در میان جاده مشهد به هرات قرار دارد و مشتمل بر ۱۰ بنای تاریخی است (مرقد شیخ _ گنبدخانه _ مسجد عتیق _ خانقاه، سراچه و مدرسه فریوند _ مسجد کرمانی _ گنبد سفید _ خانقاه‌های تیمور _‌ مدرسه امیر جلال الدین فیروز‌شاه (گنبد سبز) _ مسجد نو _ مدرسه امیرشاه ملک که این بناها در اطراف یک چاه وسیع مجتمع شده است. قبر خود شیخ بدون هیچگونه بنایی به صورت روباز در مقابل ایوان عظیمی قرار دارد. پس از آن که شیخ احمد جامی نامقی عارف مشهور _ در سال ۵۳۶ ه..ق در گذشت او را در جلوی دروازه سعدآباد به خاک سپردند.
قبر شیخ که امروز در جلوی ایوان قرار گرفته با آجر و گچ به طول ۲۰/۵ و عرض حدود ۲ متر و ارتفاع حدود ۱ متر ساخته شده است و در کنار آن، درخت پسته کوهی کهنسالی قرار دارد که زایران تربت شیخ اعتقاد خاصی بدان دارد.
دو سنگ قبر افراشته سفید رنگ بر بالای سر و پایین پای مرقد وی نشانده‌اند که روی آنها کتیبه‌هایی به خط کوفی و نستعلیق نوشته شده است و حواشی و قسمت‌های مختلف آن با گل و برگ و طرح مارپیچی و مقرنس زینت یافته است. بر گرداگرد مزار شیخ معجری سفید رنگ به طول ۸ متر و ارتفاع ۵۰ سانتی متر کشیده‌اند و به فاصله هر یک متر آن، ستون سنگی سیاه رنگی قرار داده‌اند که تعداد آنها ۱۸ عدد است و روی برخی از آنها که در جبهه روبه‌روی صحن قرار دارد کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق دیده می‌شود.
زیارتگاه شیخ احمد، یکی از بزرگترین مراکز زیارتی شرق ایران است که در قرن نهم هجری به اوج شکوفایی خود رسید.
مجموعه مشتمل بر ساختمان‌هایی است که در اضلاع غربی و شمالی، حیاطی مستطیل شکل و بزرگ گرد آمده است و در قلب مجموعه، گنبدخانه با ایوانی در جلوی آن قرار دارد.
در طرفین ایوان دو بنا به نام‌های مسجد کرمانی و گنبد سفید یا مسجد رواق قرار دارد.
در جبهه غربی گنبدخانه، سراچه، در سمت شرق آن مسجد عتیق و در جبهه جنوبی مسجد جامع جدید واقع شده است که شبستان گنبددار آن با گنبدخانه مزار روی یک محور که از در ورودی مجموعه شروع می‌شود قرار دارند.
در جبهه غربی صحن بزرگ مقابل ایوان مزار، بنایی مرسوم به گنبد سبز که قسمتی از مدرسه جلال‌الدین فیروز شاه است، قرار دارد. در جلوی مجموعه نیز سردر ورودی و در مقابل آن آب‌انباری واقع است. علاوه بر اینها بناهایی شامل دو خانقاه از امیر تیمور در جبهه شرقی مزار و مدرسه‌ای از علاءالدین محمد فریوندی _ وزیر خراسان در زمان ابوسعید و طغاتیمورخان _ و نیز مدرسه دیگری در جبهه مقابل مدرسه فیروزشاه و متصل به مسجد جامع عتیق که توسط شخصی بنام «امیرشاه ملک» ساخته شده است وجود دارد.

چشمه روشن (دیداری با شاعران) _ دکتر غلامحسین یوسف‌ی خراسان _ حسن زنده دل
فرهنگ نام آوران خراسان _ دکتر محمدجعفر یاحقی ۲۵/۵/۸۴ _ مشهد _ فاطمه محمدیان

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی