SWOT در بخش کشاورزی - زراعت ـ بخش اول

● وضعیت زیربخش آب و خاک
زیربخش آب و خاک به عنوان یکی از بخش‌های مهم و بستر تولید جهت تحقق اهداف تولیدی بخش کشاورزی می باشد. از کل حجم آب‌های برداشت شده در کشور در حدود ۸۶ میلیارد مترمکعب جهت آبیاری اراضی کشور مصرف می شود. از این مقدار ۲/۳۵ میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های سطحی و ۸/۵۰ میلیارد مترمکعب از طریق آب‌های زیرزمینی جهت آبیاری ۴/۷ میلیون هکتار اراضی آب در دسترس بخش کشاورزی قرار می گیرد.
اهداف پیش‌بینی شده طی دوره ۸۳-۱۳۷۳ فعالیت‌های نظیر ایجاد و تکمیل شبکه‌های آبیاری و زهکشی، پوشش انهار سنتی، تجهیز و نوسازی اراضی و ایجاد سیستم‌های آبیاری تحت فشار را در برگرفته است که عمدتاً با هدف بهره‌برداری بهینه منابع آب و خاک و افزایش بهره‌وری از منابع و عوامل تولید به خصوص آّب و خاک بوده است.
براساس اهداف پیش بینی شده طی سال‌های ۱۳۷۰ لغایت ۱۳۸۰ مقدر بوده است که در حدود ۵/۱۲۱۳هزار هکتار پوشش انهار سنتی، ۶۰ هزار هکتار کانال‌های عمومی، ۳۰۱ هزار هکتار عملیات تجهیز و نوسازی اراضی سنتی ۵/۶۵۶ هزار هکتار تجهیز و نوسازی انجام شود و درعین حال به منظور افزایش هرچه بیشتر بهره‌وری و صرفه جوئی در آب ۵/۱۶۰۵هزار هکتار از اراضی تحت پوشش روش‌های آبیاری تحت فشار قرار گیرند.
عملکرد برنامه آب و خاک طی دوره مذکور نشان می دهد که تاکنون ۵۷۱ هزار هکتار از انهار سنتی پوشش داده شده و ۴/۱۵۲هزار هکتار کانال عمومی ایجاد شده است. عملیات تجهیز و نوسازی اراضی سنتی و مدرن بترتیب در سطوحی برابر با ۲/۲۵۰ و ۸/۲۴۳هزار هکتار انجام گردیده است. آبیاری تحت فشار نیز در مساحتی در حدود ۲/۳۲۴هزار هکتار اجرا شده است.
عملکرد مالی فعالیت‌های آب و خاک نشان می دهد که یکی از تنگناها و محدودیت‌های اصلی تحقق اهداف برنامه‌های آب و خاک به لحاظ عدم سرمایه گذاری کافی در این زیربخش بوده است به‌طوری که از کل اعتبارات پیش‌بینی شده از محل اعتبارات دولتی و مشارکت‌های غیردولتی تنها ۲/۴۰ درصد تحقق یافته است.
● امکانات و قابلیت‌ها
- وجود منابع خاک مستعد برای توسعه فعالیت‌های کشاورزی
- وجود منابع آب سطحی و زیرزمینی قابل ملاحظه در اکثر دشت‌های کشور
- آمادگی نظام اجرائی کشور در زمینه تامین منابع برای سرمایه‌گذاری در زیربخش آب و خاک
- وجود نیروهای متخصص بخش‌های دولتی و غیردولتی، فناوری مناسب و تجهیزات پیشرفته برای توسعه روش‌های مختلف آبیاری
● محدودیت و تنگناهای اصلی
- کوچک و نامنظم بودن واحدهای بهره‌برداری کشاورزی در قطعات متعدد و پراکنده
- کمبود و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی
- پایین بودن راندمان آبیاری در بخش وسیعی از اراضی آبی کشور
- عدم هماهنگی برنامه زمانی و میزان سرمایه‌گذاری بین اجرای برنامه‌های مکمل در زمینه مصرف بهینه آب کشاروزی و فرایندهای تامین آب
- کمبود سرمایه‌گذاری و ترکیب نامناسب سرمایه‌گذاری بخش دولتی و غیردولتی و عدم امکان و تمایل بهره‌برداران به سرمایه‌گذاری در زیربخش آب و خاک
● اهداف کیفی بلندمدت (اهداف آرمانی)
- بهبود مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی
- ارتقاء راندمان آبیاری در اراضی آبی کشاورزی
- ارتقاء بهره‌وری آب در بخش کشاورزی
- حفظ ، احیا و بهره‌برداری بهینه از منابع آب و خاک در بخش کشاورزی
● اهداف کیفی پنجساله (جهت‌گیری‌های اصلی)
- افزایش راندمان آبیاری در اراضی کشاورزی (آبی)
- ارتقای بهره‌وری آب در بخش کشاورزی
- بهبود مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی
- ارتقاء بهره‌وری منابع اراضی در بخش کشاورزی
- بهبود مدیریت اراضی در بخش کشاورزی
عملیات زیربنایی آب و خاک در سطح ۲ میلیون هکتار از اراضی دارای آب تامین شده به شرح جداول شماره (۴۴) و (۴۵) اجرا خواهد شد در جدول شماره (۴۴) نسبت ارتقاء راندمان آبیاری در اراضی آبی و در جدول شماره (۴۵) اهداف کمی شاخص های ذیربط ملاحظه می گردد .
● فعالیت‌های محوری
- طرح ارتقاء بهره‌وری در فعالیت‌های آب و خاک
- طرح ایجاد و ساماندهی
- نظام مناسب بهره‌برداری از منابع آب و خاک و نگهداری از تاسیسات آبی در دو زمینه:
۱) اراضی آبخور سدهای مخزنی و بندهای انحرافی مستقل و ایستگاه‌های پمپاژ
۲) اراضی آبخور منابع آب زیرزمینی و برداشت‌های سنتی از آب‌های سطحی
- طرح توسعه و بهبود روش‌های آبیاری اعم از ثقلی و تحت فشار در دو زمینه فوق الذکر
- طرح احداث شبکه‌های آبیاری، زهکشی، کانال‌های آبیاری عمومی، انهار سنتی آبرسانی، اجرای عملیات تجهیز و نوسازی اراضی در دو زمِینه فوق الذکر
- طرح اجرای طرح‌های کوچک و زود بازده توسعه و بهبود منابع آب
● سیاست‌های فضایی و منطقه‌ای
- اولویت اجرای طرح‌های زیربنایی در مناطقی که آب تامین شده است
- اولویت اجرای عملیات منجر به بهینه سازی مصرف آب در مناطق دارای بحران آب
● اقدامات
اقدامات شامل فعالیت‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری (قوانین، مقررات، سیاست‌ها و روش‌ها) می‌شود که جهت تحقق اهداف اجرا خواهد شد.
- پروژه احداث شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی، کانال‌های آبیاری عمومی، پوشش انهار سنتی، تجهیز و نوسازی اراضی آبی
- پروژه ایجاد و ساماندهی نظام بهره‌برداری از منابع آب و خاک و نگهداری از تاسیسات آبی
- پروژه توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار (بارانی، قطره ای و...)
- پروژه بهبود و اصلاح روش‌های آبیاری
- پروژه توسعه و بهبود منابع کوچک آب
- پروژه مطالعات امکان سنجی اجرای سیستم‌های آبیاری
- توسعه پژوهش و تحقیقات کاربردی در زمینه سیستم‌های آبیاری
- توسعه فعالیت‌های آموزشی و ترویجی در زمینه سیستم‌های آبیاری

منبع : خبرگزاری ایسنا