نگاهی به شرایط تحصیل گیتار کلاسیک در کشورهای فرانسه و اسپانیا طی سالیان اخیر

بسیاری از نوازندگان خوب کشورمان برای تحصیل موسیقی به خارج از کشور مهاجرت کرده اند که این امر می تواند در آینده تاثیر چشمگیری در پیشرفت و ترقی سطح کیفی گیتار کلاسیک در ایران داشته باشد.
در این مقاله شاهرخ کاظمی و میثم فرشباف دو تن از خبرنگاران سایت هنر و موسیقی در اروپا در مورد جزئیات تحصیل گیتار کلاسیک در دو کشور فرانسه و اسپانیا توضیحات کاملی را در اختیار شما علاقمندان قرار خواهند داد که امیدواریم مورد قرار گیرد.
تحصیل گیتار کلاسیک در فرانسه و اسپانیا از جهات بسیاری شاید برای نوازندگان ایرانی خوشایند و از جهتی دیگر با مشکلات فراونی همراه باشد . بسیاری از نوازندگان ایرانی با صرف مخارج زیاد برای تحصیل گیتار به اروپا میروند اما به علت عدم کسب اطلاعات لازم پس از ورود به خصوص در سالهای اولیه تحصیل زیر فشارهای عصبی و روانی زیادی قرار گرفته و این امر موجب میشود که سرانجام موسیقی را کنار گذاشته و شغل دیگری را برای خود برگزینند.
بنابراین منطقی تر این است که پیش از انکه دست به انتخاب بزنیم با شرایط تحصیل در این دو کشور که هر یک به تنهایی دارای صاحب نام ترین اساتید گیتار جهان هستند آشنا بشویم.
یکی از مهمترین موضوعاتی که برای نوازندگان ایرانی پس از ورود به اروپا مشکل ساز میشود داشتن سن و سال بالا می باشد. شروع موسیقی دراروپا از سنین بسیار پایین آغاز میشود . طوری که کودک از بدو تولد با موسیقی به شکل تفریحی بزرگ میشود و شناخت اولیه را پیدا می کند. در ایران این شرط را در کمتر نوزادی سراغ داریم. حتی برجسته ترین نوازندگان ایرانی یادگیری گیتار دراروپا از سنین بسیار پایین پیش از ۱۰ سالگی آغاز میکنند . طوری که بسیاری از هنرجویان زمانی که به سن ۱۸ سالگی نزدیک میشوند در سطح بسیار بالایی از نوازندگی و دانش موسیقی قرار دارند . این در حالی است که در ایران بسیاری از هنرجویان تازه در سن ۲۰ سالگی به فکر فراگیری موسیقی و آن هم به شکل حرفه ای می افتند.
شاید در این میان تعدادی از آنها بتوانند با تکیه بر استعداد خود و تمرین زیاد تا حدی زمان از دست رفته را جبران نمایند . اما در هر حال از دست دادن بیش از ۱۰ سال در موسیقی زمان بسیار زیادی است حال به اتفاق یکدیگر ببینیم این شرایط سننی چه تاثیری میتواند در روند تحصیل داوطلبین داشته باشد.
سیستم آموزشی کشور فرانسه برای سن و سال دانشجویان موسیقی از جمله دانشجویان گیتار کلاسیک اهمیت بسیار زیادی قائل است و در این ضمینه یکی از سخت گیرترین کشورهای دنیا به شمار می رود. قبل از اینکه در مورد جزیات شرایط سننی هنرجویان توضیح بدهیم بد نیست اشاره ایی داشته باشیم به سیستم کلی آموزش موسیقی که برای هر دو کشور اسپانیا و فرانسه عینا صادق است.
دوره ی تحصیل گیتار کلاسیک در کنسرواتوارهای این دو کشور ۱۴ الی ۱۵ سال است که به ۳ دوره ی زمانی تقسیم میشود
۱) المنتال که در زبان فارسی معنی ابتدایی می دهد.
۲) moyenne degree (در فرانسه) یا Grado medio (در اسپانیا) که در زبان فارسی به معنی دوره ی متوسطه می باشد
۳) superieur (در فرانسه) یا Superior (در اسپانیا) که به معنی دوره ی پیشرفته می باشد
دوره ی تحصیل گیتار در دوره ی ابتدایی ۴ سال در دوره ی متوسطه ۶ سال و در دوره ی پیشرفته ۴ الی ۵ سال است. لازم به ذکر است که کنسرواتوارهایی که هر کدام از این دوره ها در آنها تدریس میشوند با نام های متفاوت از یکدیگر شناخته میشوند.
بسیاری از کنسرواتوارهای موسیقی در اسپانیا و فرانسه دوره ی professional یا profesionele هستند .این بدان معنا است که در این کنسرواتوارها تنها دوره های ابتدایی و متوسطه تدریس میشود. هنرجو پس از اتمام تحصیل در این نوع کنسرواتوارها مدرکی به نام diploma profesional (اسپانیا) یا diplome profesionele (فرانسه) دریافت می کند اما جالب اینجاست که هنرجو پس از ۱۰ سال تحصیل و کسب مدرک پروفشنال با این مدرک کار خاصی نمی تواند انجام دهد جز اینکه در اکادمی موسیقی به تدریس بپردازد.
لازم به ذکر است که اکادمی موسیقی با مدرسه و کنسرواتوارهای موسیقی تفاوت دارد. این موضوع شاید برای بسیاری از خوانندگان جای تعجب داشته باشد چطور هنرجو پس از ۱۰ سال تحصیل و زحمت فراوان با کسب مدرک پروفشنال با این مدرک کار خاصی نمی توانند انجام دهد ؟
این موضوع به سیستم آموزشی این دو کشور برمیگردد. این سیستم طوری تنظیم شده که هنرجو پس از ۱۰ سال تحصیل گیتار کلاسیک در سطح متوسطی از نوازندگی قرار میگیرد. منظور از واژه ی متوسط مقایسه ی آن با سطح موسیقی در اروپاست و نه ایران و دانش موسیقی .طوری که به طور مثال هارمونی، تاریخ موسیقی، solfege تئوری موسیقی، انالیز، نوازندگی گیتار و ... را به شکل کلی میداند و مسلط است اما هیچ کدام از این دروس را به شکل تخصصی مسلط نیست . دقیقا به مانند یک پزشک عمومی که از وضعیت کلی بدن اگاه است اما در هیچ شاخه ی خاصی تخصص ندارد .دانشجوی موسیقی برای اینکه بتواند تخصص بگیرد باید بتواند وارد دوره ی پیشرفته superieur شود. هنرجو پس از پایان این دوره مدرکی به نام superior دریافت می کند که شرایط او را بکلی تغییر می دهد .طوری که با این مدرک در تمامی مراکز آموزشی (مدرسه موسیقی، اکادمی، اینستیتیو، conservaiire )می تواند به تدریس بپردازد.
اما این نکته را هم باید اضافه کرد که برای تدریس در کنسرواتوار (ابتدایی یا متوسطه یا پیشرفته) داشتن مدرک superior شرط لازم است اما کافی نیست. همانطور که میدانید سالیانه حدود ۵۰ نفر در اسپانیا و ۲۰ نفر در فرانسه موفق به دریافت چنین مدرکی میشوند . اما ایا کنسرواتوارها به همین تعداد استاد جدید نیاز دارند مسلما خیر. معمولا زمانی که یک جای خالی برای تدریس در کنسرواتوار پیدا میشود صدها نفر داوطلب فارغ التحصیل سالیانه گذشته سوابق کاری خود را ارائه میدهند که در پایان ریاست کنسرواتوار یک نفر را به عنوان استاد برمی گزیند .در این میان کسب جوایز و عنوان های گوناگون در مسابقات معتبر بین المللی می تواند کمک شایانی به داوطلبین تدریس بکند به طور مثال اگر دو نوازنده ی دوره ی مدرک superior بوده اما یکی از آنها در مسابقه ای معتبر رتبه ابی کسب کرده باشد مسلما در اولویت قرار خواهد گرفت.
مدرسی که در کنسرواتوار ابتدایی به تدریس میپردازد باید سطح خوبی از دانش و مهارت نوازندگی داشته باشد. مدرسی که دوره ی متوسطه را تدریس می کند باید در سطح بسیار خوبی از دانش و مهارت نوازندگی باشد و در پایان مدرسی که دوره ی پیشرفته را تدریس می کند باید از دانش تجربه مهارت و سابقه درخشانی در موسیقی برخوردار باشد.
در سیستم آموزشی اسپانیا عنوانی به نام catedratico وجود دارد که به معنی استاد دانشگاه می باشد. این عنوان تنها به یکی از استادانی داده میشود که دوره ی پیشرفته را در کنسرواتوار تدریس می کند. این بدان معناست که اگر به فرض مثال سه استاد در یک کنسرواتوار دوره ی پیشرفته را تدریس می کنند تنها یکی از آنها این عنوان را در اختیار دارد و بقیه استادان به عنوان استاد یار شناخته میشوند .بقیه استادانی که دوره های ابتدایی و متوسطه را تدریس می کنند با عنوان profeseur de musique (فرانسه) یا proesfor de musica (اسپانیا) شناخته میشوند . ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ما در ایران عنوان های مدرس، استاد، پروفسور، نوازنده و ... را تقریباً بدون اینکه هیچ گونه اطلاعی از معنی واقعی آنها داشته باشیم به کار میگیریم و به طور مثال هر کسی که گیتار تدریس کند و سنی از او گذشته باشد را معمولا استاد گیتار خطاب می کنیم . این در حالی است که هر کدام از این عناوین دراروپا معنی خاص خود را دارند و بی مورد به کار برده نمیشوند.
حال که با شرایط کلی تحصیلی در اسپانیا و فرانسه آشنا شدیم به سراغ جزئیات تحصیل میرویم.
یکی از سوالات مهمی که نزد بسیاری از هنرجویان همواره متداول بوده این است که ایا داوطلبین تحصیل در کشورهای فرانسه و اسپانیا باید از صفر شروع کنند؟
جواب منفی است اما در کشور فرانسه بر خلاف اسپانیا شرایط به گونه ای است که هنرجو باید در شرایط مناسب سنی قرار داشته باشد تا بتواند ادامه تحصیل بدهد. چرا که برای ورود به دوره ی پیشرفته( superior) در فرانسه داشتن شرط سنی زیر ۲۶ سال به هنگام ورود اجباریست.
برای گیتار کلاسیک این موضوع از جهت بسیاری مشکل ساز است که با یک مثال ساده آن را توضیح میدهیم .فرض کنید هنرجویی از ایران با سن ۲۱ سال برای ادامه تحصیل موسیقی به فرانسه میرود. پس از شرکت در ازمون ورودی موفق به ورود به سال اول دوره ی متوسطه میشود. این موضوع از یک جهت جای خوشحالی دارد اما از جهتی دیگر خیر. چرا که دوره ی متوسطه ۶ سال زمان میبرد و هنرجو پس از پایان این دوره ۲۷ ساله شده است و قادر نخواهد بود در دوره ی پیشرفته به ادامه تحصیل بپردازد و نهایتا موفق به دریافت مدرک پروفشنال میشود که همانطور که ذکر شد کار زیادی نمیتوان با آن انجام داد.
این نکته را هم باید اضافه نمود که پایان دوره ی متوسطه به معنی ورود مستقیم به دوره ی پیشرفته نیست بلکه هنرجو برای ورود به هر دوره ی جدیدی باید امتحان جداگانه ای را بگذراند. این بدان مفهوم است که حتی اگر به طور مثال هنرجو در سن ۲۵ سالگی دوره ی متوسطه را به اتمام برساند نمی تواند نسبت به ورود خود به دوره ی پیشرفته چندان خوشبین باشد چرا که تنها یک بار این فرصت را دارد که در ازمون ورودی شرکت کند و اگر قبول نشود سال آینده بیش از ۲۶ سال سن خواهد داشت و دیگر دیر است .
در فرانسه تعداد کنسرواتوارهایی که دوره ی superior در آنها تدریس میشود تنها ۳ عدد است که هر کدام از آنها در سال ؛ بین ۳ الی حد اکثر ۱۰ هنرجوی جدید میپزیرند. این ارقام خود به تنهایی این موضوع را روشن می کند که داوطلب برای ورود به این دوره ؛ رقابتی بسیار سنگین را با دیگر هم دوره ای های خود خواهد داشت .۲ عدد از این کنسرواتوارها در شهر پاریس و دیگری در شهر تولوز واقع شده اند. قابل ذکر است در ازمون کنسرواتوار superior پاریس چند سال پیش بیش از ۳۰۰ پیانیست از سراسر جهان شرکت کردند یکی از دو کنسرواتواری که در شهر پاریس واقع است با نام cnsm شناخته میشود که از اعتبار بیشتری برخوردار است. آزمون ورودی کنسرواتوار پاریس در چند مرحله هر سال انجام میشود که آزمون بسیار دشواری است و طوری تنظیم شده که نوابق موسیقی از سرتاسر جهان را گلچین می کند.
فارغ التحصیلان کنسرواتوار superior پاریس معمولا چند سال بعد در سطح بین المللی شناخته خواهند شد. همانگونه که تا به امروز چنین بوده همانطور که می بینید هنرجویان ایرانی برای ورود به سیستم آموزشی فرانسه لازم نیست از صفر شروع کنند بلکه می توانند پس از شرکت در آزمون ورودی بسته به میزان مهارتشان در کلاسی که لازم است به ادامه تحصیل بپردازند. اما متاسفانه شرایط سنی برای بسیاری از آنها مشکل ساز خواهد بود . خوشبختانه سیستم آموزشی اسپانیا به گونه ایست که شرط سنی در آن وجود ندارد و هنرجو با هر سن و سالی می تواند به ادامه تحصیل بپردازد . اما اگر نگاهی به هنرجویان کنسرواتوارهای اسپانیا بیاندازیم اکثر آنها زیر ۲۵ سال سن دارند چرا که موسیقی دراروپا به طور کلی از سنین بسیار پایین شروع میشود. یکی دیگر از تفاوت های مهمی که بین سیستم آموزشی این دو کشور وجود دارد میزان تربیت حس شنوایی نوازنده است .
در فرانسه برای ورود به هر دوره ی جدید ؛ میزان تربیت گوش و حس شنوایی نوازنده و سطح سلفژ ؛دوره ی ارزشی است برابر با زمان نوازندگی که از داوطلب به عمل میاید. اما در اسپانیا تاکید بیشتر روی ساز است و در زمینه تربیت گوش آن سخت گیری لازم به عمل نمیاید . طوری که بسیاری از هنرجویانی که در کنسرواتوارهای اسپانیا تحصیل می کنند بسیار عالی مینوازند اما گوششان انچنان که باید تربیت نشده است. حالت کلی یکی از سوالات دیگری که ممکن است برای بسیاری از ایرانیان پیش بیاید آزمون مربوط به زبان اسپانیایی برای داوطلبین غیر اسپانیایی است .
● در چه حد باید بر زبان مسلط بود؟ ایا برای آزمون ورودی ؛ امتحان زبان وجود دارد؟
در اینجا با توجه به اینکه دوره ی پیشرفه superior از حساسیت بالاتری برخوردار بوده تنها پاسخ این سئوال را در مورد این مقطع تحصیلی خواهیم داد . چرا که بررسی هر ۳ مقطع تحصیلی بسیار وقت گیر خواهد بود.
برای ورود به دوره ی پیشرفته در اسپانیا آزمون جداگانه زبان برای داوطلبین خارجی به عمل نمیاید اما در سیستم آموزشی قانونی وجود دارد که به تنهایی می تواند برای هنرجویی که سطح زبان خوبی ندارد مشکل ساز شود . انطور که در این قانون ذکر شده هر هنرجو در طول سال تنها یک بار می تواند یک واحد تحصیلی را تکرار نماید و در صورتی که ۲ بار همان واحد را رد شود از کنسرواتوار اخراج خواهد شد . به طور مثال اگر هنرجو پس از قبولی در آزمون ورودی و ورود به مقطع پیشرفته سطح زبان خوبی نداشته باشد مسلما نمیتواند درسی مثل تاریخ موسیقی یا تاریخ هنر را بگذراند و سال اول این ۲ درس را تجدید خواهد شد .حال اگر در سال دوم دوباره حتی یکی از این ۲ درس را تجدید شود از کنسرواتوار اخراج خواهد شد و تمام زحمتی که متحمل شده بوده ؛ به هدر خواهد رفت . البته این نکته را نیز باید اضافه کرد که در آزمون ورودی مقطع پیشرفته ازمونی به نام تاریخ موسیقی نیز از هنرجو به عمل میاید که گرچه این ازمون نمره ی کمی را از نمره ی کل شامل میشود اما در هر صورت هنرجو برای پاسخ دادن به سوالات باید در حد نسبتا خوبی زبان اسپانیایی بداند.
یکی دیگر از شرایط دشواری که در کنسرواتوارهای اسپانیا بر هنرجویان تحمیل میشود و بسیاری از آنها را از ادامه تحصیل باز میدارد گذراندن حداقل واحدهای لازم برای ورود به ترم دوم است.
سیستم آموزشی اسپانیا به گونه ای تنظیم شده که هنرجو در هر سال باید بتواند بیش از ۷۵ درصد از واحدهای درسی که انتخاب می کند را بگذراند تا مجوز ورود به سال دوم را کسب نماید . اگر هنرجو نتواند ۷۵ درصد از واحدهای خود را در طول سال پاس کند ؛ نمی توانند وارد سال دوم شود و چاره ی ندارد جز اینکه واحدهای باقیمانده اش را در سال آیند تکرار نماید که این می تواند علاوه بر اتلاف وقت ریسکه بزرگی برای هنرجو داشته باشد . چرا که در سال بعد باید تمامی این واحدهای باقیمانده را قبول شود در غیر این صورت از کنسرواتوار اخراج خواهد شد در اسپانیا حداقل نمره ی قبولی برای هر درس ۵ از ۱۰ نمره است. هنرجویانی که در پایان دوره ی پیشرفته معدل تحصیلی ۴ ساله تحصیلی آنها بالای ۸ باشد علاوه بر دریافت مدرک superior عنوانی premio extraordinario del fin de carrera را دریافت خواهند کرد که معمولا تنها شاگردان بسیار ممتاز هر کنسرواتوار موفق به دریافت چنین عنوانی میشوند.
برای ورود به دوره ی پیشرفته داشتن مدرک دیپلم که مورد تائید سفارت اسپانیا در ایران باشد لازم است در صورت نداشن مدرک دیپلم هنرجو علاوه بر اینکه باید حداقل ۱۹ سال سن داشته باشد آزمون جداگانه ای را در زمینه فلسفه و همینطور زبان اسپانیا بدهد .
هزینه تحصیل در کنسرواتوارهای اسپانیا متفاوت است اما اگر بخواهیم یک میانگین کلی برای آن در نظر بگیریم میتوان گفت که هزینه ای حدود هزار یورو در سال را برای ثبت نام در کنسرواتوار در بر میگیرد. که البته در این زمینه دولت به خانواده های کم درآمد کمک می کند.
شاید بسیاری از ایرانیان از خود بپرسند که ایا میتوان همزمان با تحصیل به کار کردن نیز مشغول شد ؟جواب این سئوال بسته به شرایط خود نوازنده دارد اما در حالت کلی تحصیل موسیقی در فرانسه و اسپانیا فشار بسیار زیادی را به هنرجویان وارد می کند. طوری که اکثر آنها از ترس اخراج شدن از کنسرواتوار تمام طول روز را به تمرین کردن مشغول هستند و وقتی برای ایشان باقی نمی ماند که بخواهند در کنار موسیقی شغل دیگری داشته باشید.
متاسفانه رشته ی موسیقی یکی از مشکل ترین رشته های تحصیلی است و هنرجو پس از تحمل رنج و تلاش فراوان سرانجام پس از فارغ التحصیلی باید به دنبال کار بگردد و کسب درآمد از این راه در کشورهایی که این همه نوازنده ی خوب دارند چندان راحت نیست. طی مقاله آینده سعی خواهیم کرد که در مورد mavade آزمون ورودی و همچنین درس اختصاصی و اجباری هر کنسرواتوار در این دو کشور فرانسه و اسپانیا اطلاعات کاملتری را در اختیار شما علاقمندان قرار دهیم

شاهرخ کاظمی و میثم فرشباف

منبع : هنر و موسیقی