اشغال عراق و فرصتهای فراروی امت اسلامی

اشغال نظامی عراق از سوی آمریكا بدون تردید تهدیدهایی را برای امت اسلامی همراه داشته است، اما بر اساس تفكر و تربیت دینی نه تنها باید در مواجهه با این تهدیدها شكیبا و استوار بود، بلكه باید آنها را به فرصتی برای پیشبرد اهداف خود از یك سو و مبارزه با دشمن از سوی دیگر تبدیل كرد. در قرآن و روایات و سنت و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و معصومان علیهم السلام رهنمودها و نمونه هایی آشكار در این زمینه وجود دارد. لذا باید در كنار شناخت درست تهدیدهای ناشی از لشكركشی شیطان بزرگ به سرزمینهای اسلامی، فرصتهای پدید آمده در سایهٔ آن را نیز شناخت. مهم ترین این فرصتها عبارتند از: فراهم آمدن امكان افشای هویت منحط نظام حكومتی آمریكا؛ فراهم آمدن زمینهٔ اتحاد همه كشورهای اسلامی علیه دشمن واحد؛ بروز بحران معرفتی غرب و زیر سؤال رفتن كارآیی ایدئولوژی لیبرال دمكراسی؛ امكان شناساندن آموزه هایی از دین اسلام به نیروهای دشمن به صورت مستقیم؛ فراهم آمدن امكان نشان دادن زیباییهای چهرهٔ اسلام و مسلمانان به مردم جهان؛ قطعیت یافتن ضرورت مبارزهٔ جدی و همه جانبه با آمریكا و اثبات بیهودگی راههایی مانند مذاكره؛ توجه یافتن مسلمانان به تواناییها و اهرمهای قدرت استفاده نشده خود.
آنچه در روزهای نخستین سال جدید شمسی در عراق اتفاق افتاد از منظرهای مختلف از جمله از جنبه نظامی،‌از جنبهٔ فرهنگی، از جنبهٔ تبلیغاتی و عملیات روانی، از جنبهٔ عاطفی، از جنبه سیاسی و مانند آن در بردارندهٔ نكات و تأملاتی سزاوار بررسی است. در نگاه نخست،‌این حادثه تهدیدی جدی برای امت اسلامی و یادآور سالهای تلخ سیطره نظامی و آشكار دولتهای غربی بر شرق اسلامی درقرنهای نوزدهم و بیستم است. همان طور كه حضور ناپلئون در مصر به سال ۱۷۹۸م. آغاز یك مرحله جدید در روابط شرق و غرب و آغاز استیلای غربیها بر شرق به حساب می آید، حضور نظامی آمریكاییها و انگلیسها در عراق نیز زنگ خطر بازگشت این استیلا را به صدا در آورده است. اما این تهدید از منظری دیگر فرصتی است فراروی امت اسلامی كه اگر به درستی شناخته شود و به كار گرفته شود، می تواند اثرات مخرب و منفی این تهدید را نیز مهار نماید و یا كاهش دهد و یا حتی آن را به نقطه ای برای تهاجم به دشمن تبدیل كند. توجه به این نكته ضروری است كه اصولاَ در تفكر اسلامی، هر تهدیدی برای یك مؤمن یك فرصت به حساب می آید و مؤمن باید بكوشد تهدیدهای درونی و پیرامونی خود را به فرصت مبدل سازد.
قرآن در بیان ماجرای غزوهٔ خندق می گوید آن هنگام كه احزاب از بالا و پایین بر مسلمانان هجوم آوردند و چشمها خیره شد و قلبها به حنجره آمد و به خداوند گمانهایی برده شد و مؤمنان آزموده شدند و سخت لرزیدند (احزاب / ۱۰ و ۱۱) مؤمنانی كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را اسوهٔ خود قرار داده بودند، در مقابل این تهدید جز بر ایمان و سرسپردگی شان افزوده نشد (احزاب / ۲۲). یعنی مؤمنان این تهدید ویرانگر را به فرصتی برای تقویت ایمان خود مبدل ساختند.
از بخشهای مختلف روایات ما نیز همین فرهنگ برداشت می شود. مثلاً نعمت شمرده شدن بلاء و مصیبت در همین چارچوب قابل درك است. امام موسی بن جعفر علیهما السلام فرمودند:
لن تكونوا مؤمنین حتی تعدوا البلاء نعمه.ا۱
مؤمن نخواهید بود مگر اینكه بلاء را نعمت شمرید.
امام صادق علیه السلام نیز فرمودند:
المصائب منح من الله.ا۲
مصیبتها عطا و بخششهایی از سوی خداوندند.
و نیز از آن امام همام نقل شده است كه:
البلاء زین للمؤمن و كرامهٔ لمن عقل لأن فی مباشرته و الصبر علیه و الثبات عنده تصحیح نسبهٔ الایمان.ا۳ بلاء زینت مؤمن و كرامت خردورزان است زیرا در گرفتار آمدن به آن و شكیبایی بر آن و استواری در رویارویی با آن ایمانگروی تصحیح می شود.
همچنین روایات مربوط به صبر و استقامت در مشكلات و حزم و حلم در مصیبتها و امیدواری در سختیهای زندگی می تواند به عنوان نمونه هایی دیگر در این زمینه مد نظر قرار گیرد.
پیامبر خدا محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم نیز قهرمان میدان تبدیل تهدیدها به فرصتها بود. به عنوان نمونه در سال هفتم بعثت آن بزرگوار وقتی مشركان تصمیم به تحریم بنی هاشم گرفتند و هر نوع پیوند زناشویی و خرید و فروش و مراودهٔ اجتماعی با آنها را تحریم كردند و حتی تصمیم گرفتند در منازعات قبیلگی جانب دشمن بنی هاشم را بگیرند، شرایطی بسیار سخت و شكننده برای مسلمانانی كه به حبشه هجرت نكرده بودند پدید آمد، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با ابتكار استقرار مسلمانان در شعب ابی طالب نه تنها پیامدهای منفی عاطفی، روانی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی این تحریم همه جانبه را كاهش داد، بلكه از این موقعیت برای تقویت پیوندهای اجتماعی مؤمنان و تمرین زندگی در یك جامعه نمونه اسلامی بهره گرفت و مسلمانان را در تجربهٔ یك زندگی دینی همراه با قناعت و مواساهٔ و ایثار و همدلی و از خودگذشتگی قرار داد، تجربه ای كه در جامعهٔ اسلامی بعد از هجرت به مدینه بسط داده شد. و بدین سان تهدید تحریم همه جانبه مسلمانان از سوی مشركان، با ابتكار و درایت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به فرصتی برای پیشبرد اهداف دعوت نبوی تبدیل شد.
بنابراین در تربیت و فرهنگ دینی ما، مؤمنان و پیروان راستین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام باید بلایا و مصیبتها و تهدیدها را به فرصتی برای تعالی بیشتر بدل سازند. اكنون نیز امت اسلامی در مواجهه با تهدید ناشی از حضور نظامی بی سابقهٔ آمریكا در منطقه و اشغال بخشی از سرزمینهای خود، باید برای تبدیل این تهدید به فرصت چاره اندیشی كنند. مهمترین فرصتهایی كه پس از اشغال نظامی عراق برای مسلمانان پدید آمده است چنین است:
ا- فراهم آمدن امكان افشای هویت منحط نظام حكومتی آمریكا ـ به رغم تلاش وسیع رسانه های صهیونیستی و آمریكایی برای انسانی جلوه دادن جنبه هایی از هجوم سربازان شیطان به رهبری آمریكا، شدت وحشی گری و غیرانسانی بودن رفتارهای آنها در مواجهه با مردم بی دفاع و مظلوم عراق فرصتی مناسب برای نمایاندن زشتیهای فراوان سیرت آنها فراهم آورده است.اكنون می توان به روشنی و با تكیه بر نمونه هایی روشن و مكرر از رفتارهای آمریكاییها، دروغ بودن ادعاهای بشردوستانهٔ آنها و متحدان معدودشان را نشان داد. اگر هنوز وجه هایی از نظام آمریكا نزد قشرهایی از مردم جهان جذاب و زیبا می نمود، اینك می توان چهرهٔ كریه پنهان شده در ورای زیبانماییها را نمایاند. در همین زمینه، اقدامات آشكار و پنهان حاكمان و سازمانهای امنیتی آمریكایی برای محدود كردن آزادی و دمكراسی در داخل آمریكا وجه دیگری از انحطاط روز افزون نظام آمریكایی است كه برجسته ساختن آن در ذهن مردم جهان در پرتو شرایط جدید ممكن شده است.
۲- فراهم آمدن زمینهٔ اتحاد همه كشورهای اسلامی علیه دشمن واحد ـ مبارزهٔ ملتهای مسلمان علیه استعمار خارجی تا پیش از این به دلیل تعدد دشمنان، مبارزه ای منسجم و یكپارچه نبود. مثلاً مبارزات مردم لیبی علیه استعمار ایتالیا و مبارزات مردم الجزایر علیه فرانسه و مبارزات مردم هند علیه انگلستان و به همین ترتیب مبارزات مردم هر كشوری علیه اشغالگران حاكم و حاضر در همان كشور بود. البته جبههٔ استعمار نیز در آن روزگار جبهه ای واحد و یكپارچه‎ نبود و دولتهای مغرب زمین به فراخور توان و امكانات خود در بخشهایی از سرزمینهای اسلامی ه غارتگری مشغول بودند. امروزه آمریكا میراث دار استعمار كهنه است و نقشی را كه دولتهای مختلف اروپایی در عهد استعمار قدیم ایفا می كردند، اینك خود به تنهایی بر عهده گرفته است. به همین دلیل تمایل خود را برای سیطره مستقیم و غیرمستقیم بر همهٔ جهان ـ كه از افغانستان و عراق آغاز شده است ـ بی هیچ پروا برزبان می آورد، لذا اینك مسلمانان در هر سرزمینی كه باشند در برابر دشمنی واحد قرار گرفته اند. وحدت دشمن می تواند به وحدت و هماهنگی در مبارزهٔ با او كمك كند. هماهنگی در مبارزه با دشمن واحد زمینه ساز درك ضرورت وحدت رهبری در مبارزه است و باید با بهره گیری از این شرایط جدید همهٔ مسلمانان را به سوی هماهنگی در روشهای مبارزه و وحدت رهبری فراخواند.
۳- بروز بحران معرفتی غرب و زیر سؤال رفتن كارآیی ایدئولوژی لیبرال دمكراسی ـ اگر ماجرای حملهٔ نظامی به عراق پیش نمی آمد، شاید سخن اندیشمندان همگرا با اصحاب سلطه در بارهٔ پایان تاریخ به سود اندیشهٔ لیبرال دمكراسی لااقل به عنوان یك اندیشه، شایستهٔ درنگ و تأمل به نظر می رسید؛ اما وقتی دولتمردان نظام آمریكا كه عصاره و نتیجهٔ تمدن غرب به حساب می آیند در صددند تاریخ را به زور اسلحه به سود خود رقم زنند، آشكار می شود كه ایدئولوژی لیبرال دمكراسی وجاهت لازم را برای پذیرش در همهٔ جهان ندارد و آمریكا نیز نه از راه اندیشه بلكه به مدد سرنیزه در پی كسب سیادت بر دنیاست. نشان دادن این بحران اندیشه و معرفت در غربا۴ و تبیین درست آن از جمله گامهای ضروری برای غبار برگرفتن از چهره پاك اندیشه اسلامی و نشان دادن توانمندی آن برای پاسخگویی به نیازهای معرفتی و روحی بشر بحران زدهٔ امروز است.
۴- امكان شناساندن آموزه هایی از دین اسلام به نیروهای دشمن به صورت مستقیم ـ حضور سربازان و نیروهای آمریكایی در منطقه خاورمیانه كه كانون اصلی اسلام خواهی است، فرصت خوبی برای آشنا ساختن آنها با آموزه های فكری و اخلاقی و رفتاری دین اسلام فراهم آورده است. این سربازان كه معمولاً تحت یك فشار سنگین تبلیغاتی علیه اسلام هستند اگر با واقعیت اندیشهٔ اسلامی آشنایی یابند، چه بسا به ظرفیتی نو برای ضربه زدن به دشمن تبدیل شوند. وظیفهٔ مبلغان دینی غیرحكومتی است كه با انتشار جزوات و نوارهای صوتی و لوح فشرده قرآن و معارف اسلام ناب و تاریخ مسلمانان و حتی اعزام مبلغانی برای گفتگوی حضوری با این میهمانان مزاحم و اشغالگر و ناآگاه، وظیفهٔ دعوی خود را برای معرفی اسلام به همهٔ انسانها انجام دهند. طبیعی است دسترسی به آمریكاییهای حاضر در خیابانهای افغانستان و عراق آسان تر از دسترسی به آنها در پادگانهای خود در آمریكا یا خارج آمریكاست.
۵- فراهم آمدن امكان نشان دادن زیباییهای چهرهٔ اسلام و مسلمانان به مردم جهان ـ توجه افكار عمومی جهانی حین و پس از اشغال عراق بیش از پیش متوجه مسلمانان شد و با وجود برنامه ریزی سنگین صاحبان رسانه ها برای مشوه جلوه دادن چهرهٔ مسلمانان، اكنون این فرصت ولو به صورت نسبی برای مسلمانان پدید آمده است كه در حد مقدورات خود با بهره گیری از توجه جهانی به آنها و افزایش تمایل مردم جهان به مطالعه در بارهٔ اسلام، لااقل بخشهایی از دروغ پردازیهای آنها را فاش سازند و جهان را با لایه هایی از زلال اندیشهٔ اسلامی و مظلومیت و حقانیت مسلمانان آشنا سازند.
۶ - قطعیت یافتن ضرورت مبارزهٔ جدی و همه جانبه با آمریكا و اثبات بیهودگی راههایی مانند گفتگو ـ با حاكمیتی كه زبان منطق را نمی شناسد، چگونه می توان سخن گفت؟ اینكه آمریكا قرنی را كه نخستین سال آن »سال گفتگوی تمدنها« نام گرفت با نظامی گری ستمكارانه و نادیده گرفتن قوانین بین المللی آغاز كرد، اثبات می كند كه هویت این نظام غیرتمدنی است و شایستگی طرف گفتگوی تمدنی قرار گرفتن را ندارد. بنابراین، اگر پیش از این نیز خام اندیشانی به امكان كارآمدی گفتگو با دشمن اصلی می اندیشیدند، اكنون اگر پا از دائرهٔ انصاف بیرون ننهند باید بپذیرند كه مبارزه با این دشمن اصلی اسلام و بشریت یك ضرورت اجتناب ناپذیر است و روزنهٔ كوچك امید به سودمندی گفتگو با وحشی گری آنها مسدود شده است و این نكته از جملهٔ مزیتها و فرصتهایی است كه باید قدر آن را شناخت.
۷- توجه یافتن مسلمانان به تواناییها و اهرمهای قدرت استفاده نشده خود ـ مسلمانان در مواجهه با استكبار جهانی تاكنون نه از همهٔ امكانات خود بهره گرفته اند و نه از امكانات و اهرمهای به كار گرفته شده به خوبی استفاده كرده اند. در میدان مبارزهٔ همه جانبه با استكبار كه اكنون خواسته یا ناخواسته وارد آن شده ایم، باید همهٔ قابلیتها و راه بهره گیری از آنها را شناخت و همهٔ آنها را به كار بست. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم مادام كه با اصلی ترین سنگر توطئه علیه اسلام و دولت اسلامی مدینه یعنی مشركان مكه در جنگ بود، با رعایت مسائل انسانی و اخلاقی از همهٔ امكانات سیاسی و نظامی و فرهنگی و روانی برای ضربه زدن به آنها بهره گرفت و اكنون نیز مسلمانان باید با تأسی به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در مقابل جبههٔ كفر آمریكایی كه با همهٔ امكانات به میدان مبارزه آمده است، همهٔ امكانات و مقدورات و تواناییهای خود را به كار بندند.
نمونه هایی از فرصتها و اهرمهای فشار مسلمانان علیه آمریكا چنین است:
ـ ضربه پذیری دفاتر و نمایندگیهای سیاسی و اقتصادی آمریكا در منطقه؛
ـ ظرفیت بسیار بالای مسلمانان ساكن غرب و به ویژه آمریكا برای مشكل آفرینی در درون نظام سلطه (در آخرین موج مهاجرت مسلمانان به آمریكا كه پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد، اكثر مهاجران افرادی با هویت دینی و گرایش اسلامی بوده اند كه در برابر فعالیتهای هویت زدای آمریكایی از خود واكنش نشان داده و می دهند و بخشی قابل توجه از فرزندان نسلهای پیشین مهاجران مسلمان نیز اكنون در پی كسب هویتی نو برای خود در پرتو دین اسلام هستند)؛ا۵
ـ ضربه پذیری دلار در صورت جایگزین كردن ارزی دیگر (مانند دینار اسلامی و یا حتی یورو) به جای آن،
ـ ناامنی داخل آمریكا و امكان پیگیری انتقال مقر سازمان ملل به یك كشور دیگر؛
ـ سرانجام توان تأثیرگذاری كشورهای اسلام در معادلات بین المللی.
طبیعی است توجه دادن به این فرصتها به مفهوم كم اهمیت شمردن تهدیدهای ناشی از حضور نظامی آمریكا و تقویت صهیونیسم و غفلت از آن نیست و همزمان با استفاده از فرصتها، باید برای كاهش پیامدهای تهدیدها نیز همت گماشت، ولی از یاد نباید برد كه بهترین روش مبارزه با یك تهدید استفاده از فرصتهایی است كه در سایهٔ آن تهدید پدید آمده است.

دكتر محسن الویری
پی نوشتها:
ا۱- الری شهری، محمد، میزان الحكمه، ج۱، ص۴۸۶ (به نقل از الكافی، ج۲، ص۲۶۰)
ا۲- همو، ص۴۸۷ (به نقل از الكافی، ج۲، ص۲۶۰)
ا۳ - همو، ص۴۸۷ (به نقل از بحارالانوار، ج۶۷، ص۲۳۱)
ا۴ - برای بحثی در این زمینه، ر.ك، افروغ، عماد، رنسانسی دیگر، تهران، كتاب آشنا،۱۳۸۱، ج۱، فصل دهم، »چاشها و بحرانهای معرفتی غرب«، صص۱۷۱-۱۸۱
ا۵- اطلاعاتی سودمند در این زمینه در بخشهای مختلف كتاب »اسلام در آمریكا« وجود دارد. این كتاب به كوشش رامین خانبگی در مركز مطالعات فرهنگی - بین المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات گردآوری و ترجمه و در سال۱۳۸۱ از سوی انتشارات بین المللی الهدی چاپ شده است.

منبع : دانشگاه امام صادق (ع)