هنر در عهد ساسانیان

هنر ایران در روزگار ساسانیان معجونی است از جلوه های هنر شرقی قدیم و وارث تمدن های هخامنشی و اشكانی. در عهد ساسانیان هنر ایرانی به اوج پیشرفت خود رسید و اگر چه از جریانات خارجی همچون یونان و روم تأثیر پذیرفت ولی این هنرها را بر اساس سنن محلی تغییر داد. در این دوره برای تزئینات كاخ ها و ابنیه ها از عوامل مختلفی چون موزائیك كاری، نقاشی روی دیوار، گچ بری و نقش برجسته استفاده می شد كه هر یك از تجلیات خاص عهد ساسانی محسوب می شدند. همچنین هنر گچ كاری و گچ بری اهمیت زیادی یافت. هنرمندان آن روزگار دیوارهای آجری و سنگی را با لایه ای از گچ می پوشاندند و گاه آنها را تزئین می كردند. در بعضی مواقع نیز هنرمندان از قطعات گچ بری شده قاب می ساختند و به تعداد زیاد، قطعاتی شبیه هم به وجود می آوردند.نقوش این گچبری ها عبارت بودند از نقوش مختلف گیاهی، حیوانی، انسانی و نقوش هندسی و گاه تصویر و صحنه ای از شكارگاه كه بقایایی از این آثار باقی مانده است . نقش برجسته های این دوره نیز بسیار حائز اهمیت است كه تعداد زیادی از آنها در مركز اصلی این سلسله یعنی استان فارسی واقع شده اند و برخی نیز در مناطق دیگر از جمله سلمان و طاق بستان كرمانشاه وجود دارند. بزرگترین نقش برجسته ساسانی در فیروز آباد است صحنه ای از پیروزی اردشیر اول را بر آخرین پادشاه اشكانی نشان می دهد.
آنچه در مورد نقش برجسته ساسانی تازگی دارد بزرگی و وسعت و همچنین تعداد زیاد آنها است. بسیاری از این نقش برجسته ها بر دو مضمون عمده محدود می شوند كه هر دو نیز از دوره اردشیر اول متداول شده اند، یكی اعطای مقام شاهی از جانب یك مقام ربانی است كه عمدتاً اهورامزدا را در بر می گیرد و دیگر صحنه ای از پیروزی شاه بر دشمنانش. در نقش برجسته های طاق بستان صحنه هایی از شكار خوك وحشی نیز مشاهده می شود. نقش برحسته های طاق بستان تصاویر و شواهدی گویا از نحوه زندگی و آیین های درباری می باشند كه لوازم و وسایل مورد استفاده آن روزگار و حتی نوع لباس و نقش و نگارهای پارچه و زیور آلات به دقیق ترین وجه به نمایش درآمده اند.
قالی بافی از دیگر جلوه های هنری مهم عهد ساسانیان است كه در این دوره رواج زیادی داشته است. فرش بهارستان در كاخ تیسفون كه با نخهای ابریشمی و زرین و سیمین بافته و با هزاران قطعه جواهر مرصّع می باشد نقطه عطف هنر قالی بافی آن دوره و اوجه هنر قالی بافی در ایران باستان به شمار می رود. نقوش و قالی های این دوره مملو از تصاویر انتزاعی و هندسی از گل و گیاه و حیوانات و پرندگان است. از مضامین عمده این بافته ها ، نقش باغ و صحنه های شكار است و ظاهراً قالی های باغ نما آنقدر محبوب و مورد علاقه شاهان بود كه حتی باغ ها را به تقلید از آنها آرایش می كرده اند. بافت پارچه های ابریشمی نیز در این دوره رواج فراوان یافت و این بیشتر از آن ناشی می شد كه ایران بر سر راه چین (بزرگترین تهیه كننده ابریشم) و روم (بزرگترین مصرف كننده آن) قرار داشت و مسیر انتقال ابریشم كه بعدها به جاده ابریشم معروف شد از ایران می گذشت. هنر فلز كاری و ساخت لوازم تزئینی فلزی نیز در روزگار ساسانیان رونق داشت و در آثار فلزی این دوره همچون بشقاب، جام، گلدان و زیور آلات- نقوش مشابهی از صحنه های شكار، جلوس شاه، اعطای منصب و همچون تصاویر زیبایی از پرندگان، گلها و حیات افسانه ای مشاهده می شود. نقاشی از دیگر هنرهای مهم این عصر است؛ به ویژه كه مانی آن را توسعه فراوانی بخشید. طلا كاری، برنز كاری، شیشه سازی، حكاكی روی سنگ و نگین های نقاشی دار و سكه سازی از دیگر شاخه های مهم هنر ساسانی می باشند كه جملگی اوج درخشندگی هنر ایران در این عهد را به نمایش می گذارند. هنر ساسانی در طی ۴۰۰ سال حكومت شاهان این سلسله جلوه ای از وحدت را در عین تنوع و كثرت آن پدید آورد. در این هنر گرچه عناصر هنرهای دیگر كشورها و حتی هنر رومی به چشم می خورد اما هویت مستقل آن حفظ شده است. از این روست كه می توان انسجام و همگونی آشكاری را در تمامی آثار این دوره مشاهده كرد.
منابع :
۱- گیر شمن، رمان: ایران از آغاز اسلام، ترجمه محمود معین ، تهران ، علمی و فرهنگی ۱۳۴۶
۲- دبلیو، ر، فریه: هنرهای ایران، تهران، فروزان، ۱۳۷۴
۳- گشایش، فرهاد: تاریه هنر ایران و جهان بخش وقایع نگاری تاریخ)، تهران، عفاف، ۱۳۷۸)

منبع : تبیان