کندی و تعامل با فلسفه یونان

كندی را بی‌تردید باید اولین فیلسوف اسلامی دانست كه به‌جد درصدد بود میان فلسفه یونان و تفكر اسلامی جمع ایجاد كند. ابویوسف یعقوب ابن‌عیسی كندی (۸۷۰ـ۸۰۰) اولین فیلسوف مسلمان عرب بود. او به همراه گروهی مترجم به ترجمه آثار ارسطو، نوافلاطونیان، ریاضیدان‌ها و دانشمندان یونانی به زبان عربی پرداخت. رساله‌های كندی و سایر مكتوباتی كه به نام خاندان خلیفه نوشته از این ترجمه‌ها خصوصا از الهیات ارسطو، كتاب علت‌ها و نمونه‌های عربی آثار فلوطین و پروكلوس تاثیر پذیرفته‌اند. هرچند كه استاد مسلم او در فلسفه ارسطو بود اما اندیشه‌هایش از نوافلاطونیان نیز متاثر بودند. كندی در رساله‌های فلسفی كه نوشته (مثلا در ماهیت فلسفه اولی) این عقیده را مطرح می‌كند كه جهان ابدی نیست و خدا موجودی بسیط است. او در دیگر موضوعات فلسفی خصوصا روانشناسی (كتاب معروفش در ماهیت عقل) و جهان‌شناسی آثار زیادی دارد. نوشته‌های او در زمینه ریاضیات و علوم نیز از اقبال خوبی برخوردار شده‌اند. كندی آشنایی خوبی به زبان عربی زمان خودش و همچنین لاتین داشت و از این قابلیت در آثاری كه در مورد ستاره‌شناسی نوشته به خوبی بهره برده است.
كندی عضو قبیله عربی كندا كه نقش مهمی در سال‌های آغازین اسلام داشتند، بود. خاندانش به او لقب «فیلسوف عرب» را دادند. می‌دانیم او تا سال ۸۶۶ زنده بوده است و در تاریخ‌نگاری، زمان فوتش را آغاز دهه ۸۷۰ گفته‌اند. از زمان تولدش اطلاعات دقیقی در دست نیست اما حدود سال ۸۰۰ برآورد شده است، محل تولدش بصره بوده و در بغداد به تحصیل پرداخته است.
گفته می‌شود كندی دانشمند دربار خلیفه مامون بوده است. خلافت خلیفه مامون در سال ۸۳۳ به پایان رسید. او مطمئنا در زمان خلیفه بعدی یعنی خلیفه معتصم نیز با دربار در ارتباط بوده و دانشمند مخصوص خلیفه معتصم، كسی كه كندی كتاب معروفش یعنی فلسفه اولی را به او تقدیم كرده، بوده است.
فعالیت‌های فلسفی كندی در ارتباط با جنبش ترجمه، كه با حمایت خلفای عباسی شكل گرفته بود، صورت پذیرفتند. او یكی از دو گروه اصلی ترجمه را در قرن نهم هدایت می‌كرد (گروه دیگر تحت هدایت حنین ابن اسحاق بود) و حلقه او شمار زیادی از آثار علمی و فلسفی را از یونانی به عربی ترجمه كرد. خوشبختانه فهرستی از آثار منسوب به كندی در فهرست ابن ندیم برجا مانده است. به لطف ابن ندیم، ما می‌دانیم كه كندی در گستره وسیعی از رشته‌های علمی و فلسفی رساله‌هایی نوشته است و البته آثار ریاضی و علمی به جا مانده از او بیش از آثار فلسفی‌اش هستند. آخرین نوشته‌های او كه در یك نسخه دست‌نویس جمع‌آوری شده‌اند در تركیه نگهداری می‌شود. این مجموعه شامل بهترین آثار او از جمله فلسفه اولی نیز می‌شود. این نسخه باقیمانده از این رساله ناكامل است و تنها شامل بخش اول آن كه دارای چهار قسمت است، می‌باشد. قسمت اول پندی است به خواننده حكمت فلسفی یونان. در بخش دوم بحث معروف كندی در مورد جاودانگی جهان آمده است و در بخش سوم و چهارم به ماهیت وجودی «حقیقت اول» پرداخته است. در نسخه استانبول یكی از كپی‌های در ماهیت عقل كندی به زبان عربی باقیمانده است (نسخه لاتین آن نیز موجود است). این نخستین اثری است كه در آن انواع عقل‌ها رده‌بندی می‌شوند. این رده بندی بعدها مورد استفاده فیلسوفانی همچون ابوعلی سینا و فارابی نیز قرار گرفت. آثاری كه در آنها كندی به تئوری‌های روانشناسانه‌اش می‌پردازد به این شرحند: در گفت‌وگو در ماهیت روح سوالاتی را از فیلسوفان یونانی می‌پرسد، در ماهیت خواب و رویا برای تئوری تصور ارسطو رویاهای پیشگویانه‌ای می‌آورد. تنها كتاب باقیمانده او كه در حیطه اخلاق نوشته شده در ماهیت برطرف كردن اندوه نام دارد.
هرچند كه كندی در نگارش این آثارش متاثر از ارسطو بود اما تاثیرات سایر فیلسوفان یونانی مانند بطلمیوس را بر او را نمی‌توان نادیده گرفت. دانشی كه او به طور كلی از علوم یونانی داشت حقیقتا دارای ارزش فراوان بود و توانایی‌های علمی‌اش در رشته‌های داروسازی، موسیقی، نجوم و ریاضیات گستره وسیعی را شامل می‌شدند اما تاكید ما اینجا بیشتر بر نگاه‌های فلسفی اوست.
در كنار حضور موثر كندی در جنبش ترجمه، آثار شخصی‌اش نیز مملو از اندیشه‌های یونانی بودند. او بیشترین تاثیرات را از ارسطو گرفت و رساله بحث در آثار ارسطو را در اثر همین تاثیر نوشت. هرچند كه كندی بعضی از آثاری را كه در این رساله مورد بررسی قرار داده دقیق مطالعه نكرده است اما توانسته دید كلی از مجموعه این آثار را ارائه دهد. به عنوان مثال در جایی از كتاب متافیزیك ارسطو این‌گونه صحبت می‌كند: هدف او در كتاب متافیزیك توصیف چیزهایی است كه بدون ماده زندگی می‌كنند، هر چند كه ممكن است با ماده نیز همراه شوند اما در هر صورت تعلقی به ماده ندارند و یگانگی خدا، بزرگی و والایی‌اش، نام‌های زیبایش، اینكه او باعث همه علت‌ها در جهان است، كامل است، جهان را با آینده‌نگری و حكمت بی‌نقص‌اش گردهم آورده است را تایید می‌كند. هر چند كه این توضیح دقیقی بر كتاب متافیزیك ارسطو نیست اما توضیح دقیقی بر درك شخصی كندی از علم متافیزیك است. اینكه او متافیزیك را با الهیات تلفیق كرده از ابتدای رساله فلسفه اولی كاملا به چشم می‌خورد. كندی می‌گوید علم فلسفه به طور كلی به مطالعه حقیقت می‌پردازد. فلسفه اولی دانش مربوط به حقیقت اول را كه باعث ایجاد تمام حقایق است، شكل می‌دهد.

منبع : روزنامه تهران امروز