کاربرد شبکه‌ اینترنت‌ در تحقیقات‌ پیمایشی‌

شبکه‌ اینترنت‌ دارای‌ کاربرد وسیعی‌ در تحقیقات‌ است‌. علاوه‌ بر استفاده‌ از منابع‌ اطلاعاتی‌، امروز می‌توان‌ باطراحی‌ صفحات‌ وب‌ (WEB) که‌ دارای‌ فرمهای‌ اطلاعاتی‌ باشند، پرسشنامه‌های‌ تحقیقات‌ پیمایشی‌ خود را در آنها مطرح‌ وآنها را با استفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌ برای‌ جامعه‌ تحقیق‌ خود ارسال‌ کرد یا از این‌ طریق‌ آن‌ افراد را جهت‌ مشاهده‌ صفحه‌ وب‌حاوی‌ پرسشنامه‌ دعوت‌ کرد و اطلاعات‌ لازم‌ را به‌ دست‌ آورد. این‌ روش‌ می‌تواند علاوه‌ بر ایجاد سرعت‌ بالا و کاهش‌ هزینه‌ درتحقیقات‌ پیمایشی‌، موجب‌ دستیابی‌ به‌ جوامع‌ تحقیقاتی‌ و آماری‌ وسیعتری‌ شود و علاوه‌ بر آن‌ بسیاری‌ از تحقیقات‌ تطبیقی‌ ومقایسه‌ای‌ را عملی‌ سازد. برای‌ این‌ امر می‌توان‌ پرسشنامه‌های‌ خود را در نرم‌افزارهای‌ طراحی‌ صفحات‌ وب‌، طراحی‌ و درشبکه‌ اینترنت‌ نصب‌ کرد و یا مستقیما برای‌ جامعه‌ تحقیق‌ خود فرستاد. با گسترش‌ فناوری‌ استفاده‌ از شبکه‌ اینترنت‌ در کشورما، فضای‌ تحقیقاتی‌ جدیدی‌ برای‌ محققان‌ علوم‌ انسانی‌ جهت‌ تحقیقات‌ پیمایشی‌ به‌وجود آمده‌ است‌ که‌ می‌تواند موجب‌تسهیل‌ انجام‌ تحقیقات‌ پیمایشی‌ و طرح‌ عناوین‌ تحقیقاتی‌ جدیدی‌ شود.
● مقدمه‌
امروز استفاده‌ از شبکه‌ اینترنت‌ سهم‌ بسزایی‌ درتحقیقات‌ علوم‌ مختلف‌ پیدا کرده‌ است‌. اکثرمحققان‌ با استفاده‌ از این‌ شبکه‌ در جهت‌ یافتن‌منابع‌ اطلاعاتی‌ خود تلاش‌ می‌کنند و درباره‌آخرین‌ تحقیقات‌ و مطالب‌ منتشر شده‌ در منابع‌علمی‌ گوناگون‌، جستجوی‌ لازم‌ را به‌عمل‌می‌آورند. اما امکانات‌ پست‌ الکترونیک‌ که‌ یکی‌ ازخدمات‌ معروف‌ شبکه‌ اینترنت‌ است‌، در کشور ماهنوز دارای‌ جایگاه‌ مناسبی‌ در مراکز دانشگاهی‌ وتحقیقاتی‌ نشده‌ است‌. امروز از طریق‌ ساخت‌صفحات‌ وب‌ می‌توان‌ فرمهای‌ اطلاعاتی‌ رابراساس‌ پرسشنامه‌ تحقیق‌ طراحی‌ و آنها را ازطریق‌ پست‌ الکترونیک‌ ارسال‌ کرد و یا جهت‌پاسخگویی‌ به‌ سؤالات‌ پرسشنامه‌، از افراد برای‌مشاهده‌ صفحه‌ وب‌ مورد نظر دعوت‌ به‌عمل‌آورد. به‌دلیل‌ مزایای‌ این‌ روش‌ در تحقیقات‌پیمایشی‌، استفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌ توسطمحققان‌ علوم‌ انسانی‌ در حال‌ افزایش‌ است‌.۱ دراین‌ مقاله‌ سعی‌ شده‌ است‌ تا ضمن‌ طرح‌ مزایا ومحدودیتهای‌ این‌ روش‌، مثالهایی‌ نیز از تحقیقات‌پیمایشی‌ که‌ با استفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌ انجام‌شده‌ است‌ مطرح‌ و سرانجام‌ به‌اختصار دستورعملی‌ جهت‌ انجام‌ یک‌ تحقیق‌ پیمایشی‌ با استفاده‌از پست‌ الکترونیک‌ و توسط نرم‌افزارهای‌ مربوطارائه‌ شود. در این‌ مقاله‌، به‌ این‌ روش‌ اصطلاحاتحقیق‌ پیمایشی‌ الکترونیک‌۲ گفته‌ خواهد شد.
● ویژگیهای‌ تحقیقات‌ پیمایشی‌ الکترونیک‌
تحقیقات‌ پیمایشی‌ با استفاده‌ از پست‌ الکترونیک‌را می‌توان‌ یک‌ روش‌ مؤثر و بسیار کم‌هزینه‌ برای‌دستیابی‌ به‌ نگرشها و نظرات‌ افراد در حوزه‌های‌جغرافیایی‌ مختلف‌ جهان‌ دانست‌. در روش‌ تحقیق‌پیمایشی‌ الکترونیک‌ می‌توان‌ به‌ دو گونه‌ عمل‌ کرد:
۱) توسط نامه‌ای‌ که‌ با پست‌ الکترونیک‌ برای‌افراد ارسال‌ می‌شود، از آنها خواسته‌ می‌شود تا به‌سایت‌ وب‌ موردنظر که‌ حاوی‌ سؤالات‌ پرسشنامه‌است‌ بروند و پاسخهای‌ خود را در آنجا ثبت‌ کنند.در این‌ نامه‌ها یک‌ فوق‌ پیوند۳ که‌ حاوی‌ آدرس‌صفحه‌ وب‌ مورد نظر است‌ قرار دارد که‌ گیرنده‌ نامه‌با زدن‌ ضربه‌ روی‌ آن‌ می‌تواند در محیط برنامه‌مربوط به‌ مشاهده‌ صفحات‌ وب‌، فرم‌ پرسشنامه‌ راببیند. پس‌ از تکمیل‌ فرم‌ و فشار دگمه‌ ارسال‌اطلاعات‌ روی‌ آن‌ صفحه‌، پاسخها از طریق‌ پست‌الکترونیک‌ یا ورود به‌ یک‌ بانک‌ داده‌ برای‌ محقق‌ارسال‌ می‌شود. در این‌ روش‌ که‌ می‌تواند توسطشرکت‌ مجری‌ برای‌ محقق‌ انجام‌ گیرد، محقق‌می‌تواند در هر لحظه‌ با وارد کردن‌ کلمه‌ عبور خود،در صفحه‌ وب‌ آن‌ شرکت‌، آخرین‌ نتایج‌ تحقیق‌ خودرا مشاهده‌ و یا با استفاده‌ از نرم‌افزارهای‌ ساخت‌ وپردازش‌ بانکهای‌ اطلاعاتی‌ مانند اکسس‌۴ واکسل‌۵، پردازشهای‌ لازم‌ را روی‌ داده‌ها انجام‌ دهدیا به‌صورت‌ نموداری‌ آنها را مشاهده‌ کند۶.
۲) صفحه‌ وب‌ طراحی‌ شده‌ که‌ حاوی‌ فرم‌پرسشنامه‌ است‌ مستقیما توسط یک‌ نامه‌ با پست‌الکترونیک‌ به‌ افراد جامعه‌ تحقیق‌ ارسال‌ می‌شود وپاسخ‌دهنده‌ نیز مشابه‌ حالت‌ قبلی‌ ولی‌ بدون‌مراجعه‌ به‌ صفحه‌ وب‌ مورد نظر و از داخل‌ خودنامه‌، فرم‌ را تکمیل‌ و از طریق‌ شبکه‌ اینترنت‌ارسال‌ کند.
یکی‌ از امکانات‌ مناسب‌ برای‌ یافتن‌ افرادمتخصص‌ و حرفه‌ای‌ در زمینه‌های‌ مختلف‌،استفاده‌ از گروههای‌ مباحثه‌ الکترونیکی‌ در شبکه‌اینترنت‌ است‌. برای‌ مثال‌ در سایت‌ yahoo.comگروههای‌ مباحثه‌ای‌ مخلتفی‌ وجود دارند که‌می‌توان‌ با عضویت‌ در آنها و ارسال‌ نامه‌الکترونیکی‌، از اعضای‌ گروه‌ جهت‌ شرکت‌ درتحقیق‌ پیمایشی‌ الکترونیکی‌ با مراجعه‌ به‌ آدرس‌وب‌ حاوی‌ پرسشنامه‌ دعوت‌ کرد.۷
مزایای‌ استفاده‌ از روش‌ تحقیق‌ پیمایشی‌الکترونیک‌ را می‌توان‌ به‌ شرح‌ زیر برشمرد:
▪ سرعت‌: به‌ دلیل‌ استفاده‌ از خطوط ارتباطماهواره‌ای‌ و شبکه‌های‌ کامپیوتری‌ می‌توان‌ به‌سرعت‌ فرمهای‌ اطلاعاتی‌ را فرستاد و گیرندگان‌ نیزدر اسرع‌ وقت‌ آنها را دریافت‌ کنند.
▪ ارزانی‌: به‌دلیل‌ پایین‌ بودن‌ هزینه‌ خدمات‌پست‌ الکترونیک‌ در جهان‌ و همچنین‌ در کشور ما،می‌توان‌ با هزینه‌ بسیار کمی‌، در مقایسه‌ با پست‌معمولی‌ یا مراجعه‌ حضوری‌، پرسشنامه‌ را فرستادو پاسخها را دریافت‌ کرد.
▪ راحتی‌ کار: به‌ دلیل‌ نبود جابه‌جاییهای‌فیزیکی‌ محقق‌ یا پاسخ‌دهندگان‌ به‌ پرسشنامه‌ درارتباط با یکدیگر، می‌توان‌ گفت‌ که‌ این‌ عامل‌می‌تواند موجب‌ افزایش‌ تعداد پاسخ‌دهندگان‌شود. هر چند در این‌ رابطه‌ محدودیتهایی‌ نیزوجود دارد که‌ در قسمت‌ بعدی‌ توضیح‌ داده‌خواهد شد. تحقیقات‌ نیز نشان‌ داده‌ است‌ که‌استفاده‌کنندگان‌ از شبکه‌ اینترنت‌ نسبت‌ به‌ فرمهای‌تحقیق‌ پیمایشی‌ الکترونیک‌، واکنش‌ مثبتی‌ نشان‌می‌دهند، درحالی‌که‌ به‌ سرعت‌ نامه‌های‌الکترونیک‌ ناشناخته‌ دیگر را از کامپیوتر خود پاک‌می‌کنند.۸
▪ امکان‌ پردازشهای‌ لحظه‌ای‌: با استفاده‌ ازنرم‌افزارهای‌ کامپیوتری‌ می‌توان‌ به‌طور لحظه‌ای‌ وهمزمان‌ با کار در شبکه‌،۹ از آخرین‌ اطلاعات‌به‌دست‌ آمده‌ براساس‌ شاخصها و نمودارها گزارش‌تهیه‌ کرد. این‌ امر امکان‌ بسیار خوبی‌ را جهت‌ایجاد سرعت‌ در جمعبندی‌ نتایج‌ و پیش‌بینی‌نهایی‌ تحقیق‌ و بررسی‌ پاسخها در حین‌ تحقیق‌فراهم‌ می‌آورد.
▪ امکان‌ اجرای‌ مقدماتی‌ سریع‌ و ارزان‌پرسشنامه‌: از آنجا که‌ در تحقیقات‌ پیمایشی‌ سعی‌می‌شود تا جهت‌ رفع‌ اشکالات‌ احتمالی‌،پرسشنامه‌ به‌صورت‌ مقدماتی‌ اجرا شود۱۰، با این‌روش‌ می‌توان‌ در اسرع‌ وقت‌ این‌ کار را انجام‌ داد وپس‌از دریافت‌ نتایج‌ این‌ مرحله‌ اصلاحات‌ لازم‌ رادر آن‌ به‌عمل‌ آورد.
▪ گستره‌ وسیع‌ جغرافیایی‌ در انتخاب‌جامعه‌ تحقیق‌: با استفاده‌ از این‌ روش‌ و بهره‌گیری‌از شبکه‌ اینترنت‌ می‌توان‌ گستره‌ جغرافیایی‌وسیعی‌ را برای‌ انتخاب‌ جامعه‌ تحقیق‌ در نظرگرفت‌. به‌ بیان‌ دیگر می‌توان‌ کلیه‌ افراد وسازمانهایی‌ را که‌ ارتباط با آنها از نظر فیزیکی‌ و یاسایر لوازم‌ ارتباطی‌ مقدور نیست‌ و یا دارای‌محدودیتهایی‌ زمانی‌ و مالی‌ هستند در جامعه‌تحقیق‌ خود گنجاند.
به‌ همین‌ دلیل‌ این‌ فناوری‌ می‌تواند در انجام‌مطالعات‌ تطبیقی‌ و مقایسه‌ای‌ علوم‌ انسانی‌ باکشورهای‌ دیگر بسیار مفید باشد و عرصه‌ جدید ومؤثرتری‌ را برای‌ محققان‌ این‌ موضوعات‌ فراهم‌کند.
از طرف‌ دیگر محدودیتهای‌ زیر را نیز می‌توان‌جهت‌ استفاده‌ از این‌ فناوری‌ در تحقیقات‌پیمایشی‌ در نظر گرفت‌:
۱) محدودیت‌ در انتخاب‌ جامعه‌: به‌دلیل‌اینکه‌ پاسخ‌دهندگان‌ به‌ پرسشنامه‌ها از این‌ طریق‌محدود به‌ افراد و سازمانهایی‌ خواهند شد که‌دسترسی‌ به‌ شبکه‌ اینترنت‌ دارند، این‌ روش‌محدودیت‌ پیدا می‌کند و طبیعی‌ است‌ که‌ باید درتحقیقات‌ این‌ محدودیت‌ را به‌ صورت‌ جدی‌ درنظر گرفت‌.
۲) نیاز به‌ سطح‌ مناسبی‌ از دانش‌ کامپیوتر درپاسخ‌دهندگان‌: به‌دلیل‌ اینکه‌ بسیاری‌ از افراد وسازمانها، به‌ خصوص‌ در کشور ما، علی‌رغم‌ دراختیار داشتن‌ امکانات‌ شبکه‌ اینترنت‌، توانایی‌کافی‌ جهت‌ استفاده‌ از این‌ امکانات‌ را ندارند،می‌توان‌ گفت‌ که‌ استفاده‌ از این‌ روش‌ در تحقیقات‌پیمایشی‌، نیازمند آموزشهای‌ اجتماعی‌ وآگاه‌سازیهای‌ فرهنگی‌ و نیز فنی‌ است‌.
● نمونه‌هایی‌ از تحقیقات‌ پیمایشی‌ انجام‌ شده‌با استفاده‌ از الکترونیک‌
با جستجو در پایگاه‌ اطلاعاتی‌ ۱۱ERIC در شبکه‌اینترنت‌، تحقیقات‌ مختلفی‌ را می‌توان‌ یافت‌ که‌ درزمینه‌های‌ آموزشی‌ با استفاده‌ از تحقیق‌ پیمایشی‌الکترونیک‌ اطلاعات‌ لازم‌ جمع‌آوری‌ شده‌ است‌.در ادامه‌ به‌ برخی‌ از آنها اشاره‌ می‌شود.
در سال‌ ۱۹۹۸ تحقیقی‌ پیرامون‌ انواع‌ روشهای‌آزمون‌ و سنجش‌ از راه‌ دور از فراگیران‌ شرکت‌کننده‌در برنامه‌های‌ آموزش‌ از راه‌دور با پست‌الکترونیک‌ انجام‌ گرفته‌ است‌. با استفاده‌ ازاطلاعات‌ جمع‌آوری‌ شده‌ از اعضای‌ هیئت‌ علمی‌که‌ در آموزشهای‌ از راه‌ دور دانشگاههای‌ مختلف‌همکاری‌ دارند درباره‌ مزایا و معایب‌ روشهای‌مختلف‌ آزمون‌ و سنجش‌ فراگیران‌ از راه‌ دور،اطلاعات‌ لازم‌ کسب‌ شده‌ است‌، ضمن‌ اینکه‌مشخص‌ شده‌ که‌ روش‌ اصلی‌ تبادل‌ اطلاعات‌فراگیران‌ در این‌ نظام‌ آموزشی‌ پست‌الکترونیک‌بوده‌ است‌.
در سال‌ ۱۹۹۹ تحقیق‌ دیگری‌ جهت‌ دریافت‌نظرات‌ اعضای‌ هیئت‌ علمی‌ مراکز آموزش‌مدیریت‌ بازرگانی‌ که‌ مراکز آموزشی‌ آنها در دومجله‌ معروف‌، پس‌ از ارزیابی‌ رتبه‌بندی‌ شده‌اند،انجام‌ شده‌ است‌، با استفاده‌ از تحقیق‌ پیمایش‌الکترونیک‌، نظرات‌ این‌ افراد درباره‌ سؤالات‌ زیردرخواست‌ شده‌ و پاسخها از طریق‌ پست‌الکترونیک‌ دریافت‌ شده‌ است‌.
۱) میزان‌ رضایت‌ اعضای‌ هیئت‌ علمی‌ از رتبه‌مرکز آموزشی‌ آنها در این‌ درجه‌بندی‌ چیست‌؟
۲) آیا رتبه‌ آنها در این‌ درجه‌بندی‌ تاثیری‌ بروضعیت‌ مالی‌ مرکز آموزشی‌، وضعیت‌دانشجویان‌ و یا نیازهای‌ استادها داشته‌ است‌؟
۳) آیا این‌ رتبه‌ تاثیری‌ بر میزان‌ تحقیقات‌اعضای‌ هیئت‌ علمی‌ داشته‌ است‌؟
۴) تاثیر این‌ رتبه‌بندی‌ بر نحوه‌ آموزشهاچگونه‌ بوده‌ است‌؟
تحقیق‌ دیگری‌ نیز در رابطه‌ با کیفیت‌ و میزان‌دستیابی‌ به‌ اطلاعات‌ لازم‌ در آموزشهایی‌ که‌ ازطریق‌ شبکه‌ اینترنت‌ انجام‌ می‌گیرد به‌ عمل‌ آمده‌است‌. در این‌ تحقیق‌ با استفاده‌ از پست‌الکترونیک‌اطلاعات‌ لازم‌ از چندین‌ مرکز آموزشی‌ دریافت‌شده‌ است‌.۱۲
از این‌ روش‌ جهت‌ نیاز سنجی‌ آموزشی‌متخصصان‌ مؤسسات‌ مختلف‌ کشاورزی‌ نیزاستفاده‌ می‌شود.۱۳
علاوه‌بر تحقیقات‌ موجود ذکر شده‌ در پایگاه‌ERIC با جستجو در پایگاههای‌ وب‌، اطلاعات‌مرتبط دیگری‌ نیز می‌توان‌ یافت‌. در سایت‌survey.com در سال‌ ۱۹۹۷ از هزار نفراستفاده‌کننده‌ از شبکه‌ اینترنت‌ درباره‌ نامه‌های‌الکترونیک‌ بی‌ارزش‌ که‌ به‌ طور فراوانی‌ در شبکه‌اینترنت‌ ردوبدل‌ می‌شود. تحقیق‌ پیمایشی‌الکترونیک‌ به‌عمل‌ آمده‌ که‌ حاوی‌ چهار سئوال‌بوده‌ و نتایج‌ آن‌ در شبکه‌ اینترنت‌ ارائه‌ شده‌ است‌.۱۴در نتایج‌ این‌ تحقیق‌ مشخص‌ شده‌ است‌ که‌ حدود۷۰% از پاسخ‌دهندگان‌، اغلب‌ نامه‌های‌ الکترونیک‌بی‌ارزش‌ و بی‌فایده‌ دریافت‌ می‌کنند که‌ از آنهااستفاده‌ خاصی‌ نمی‌شود و صرفا موجب‌ شلوغی‌صندوق‌ پست‌الکترونیک‌ آنها شده‌ است‌. در همین‌رابطه‌ تحقیق‌ دیگری‌ در دانشگاه‌ نوادا انجام‌ شده‌ که‌از همین‌ روش‌ استفاده‌ شده‌ است‌.۱۵
در رابطه‌ با نظام‌ ارزشیابی‌ عملکرد درشرکتهای‌ مختلف‌ برای‌ بهبود سازمانی‌ نیز، تحقیق‌پیمایشی‌ با استفاده‌ از پست‌الکترونیک‌ انجام‌ شده‌است‌.۱۶ براساس‌ پاسخهای‌ دریافتی‌، تحلیل‌ لازم‌صورت‌ گرفته‌ و راههایی‌ نیز برای‌ بهبود این‌ نظام‌در شرکتها توسط پاسخ‌دهندگان‌ ارائه‌ شده‌ است‌.
در تحقیقات‌ بازاریابی‌ و شناخت‌ ویژگیهای‌بازار و مصرف‌کنندگان‌ نیز، بارها از این‌ روش‌استفاده‌ شده‌ است‌.۱۷ برای‌ مثال‌ در سایتهای‌survey.com و surveysite.com، تحقیقات‌بازاریابی‌۱۸ با استفاده‌ از روش‌ پیمایشی‌ الکترونیکی‌برای‌ شرکتهای‌ متقاضی‌ انجام‌ می‌شود.
● پیشنهاد کاربرد تحقیقات‌ پیمایشی‌الکترونیک‌ در ایران‌
هرچند در حال‌ حاضر آمار دقیقی‌ ازاستفاده‌کنندگان‌ از شبکه‌ اینترنت‌ در کشور ما وجودندارد اما به‌ تجربه‌ می‌توان‌ دریافت‌ که‌ اکثردانشگاهها و مراکز تحقیقاتی‌ و بسیاری‌ ازشرکتهای‌ صنعتی‌ و بازرگانی‌ و حتی‌ افراد حقیقی‌در کشور ما دارای‌ این‌ امکان‌ هستند. گسترش‌ این‌فناوری‌ در کشور ما می‌تواند باب‌ جدید و وسیعی‌را جهت‌ توسعه‌ تحقیقات‌ بنیادی‌ و کاربردی‌به‌وجود آورد. حوزه‌های‌ تحقیق‌ زیر را می‌توان‌ دراین‌باره‌ جهت‌ اخذ اطلاعات‌ از روش‌ پیمایشی‌الکترونیک‌ و استفاده‌ از فرمها در قالب‌ صفحات‌وب‌ پیشنهاد کرد:
۱) تحقیقات‌ دانشگاهی‌ که‌ نیاز به‌داشتن‌جوامع‌ آماری‌ بین‌المللی‌ دارد.
۲) انجام‌ مطالعات‌ تطبیقی‌ با کشورهای‌ دیگردر زمینه‌های‌ مختلف‌ اجتماعی‌، مدیریت‌،نظامهای‌ آموزشی‌ و...
۳) مطالعات‌ بازار کالاهای‌ مختلف‌ درکشورهای‌ دیگر به‌طور مثال‌ مطالعه‌ بازارها درکشورهای‌ همجوار در زمینه‌ رشد صادرات‌.
۴) بررسی‌ تصاویر ذهنی‌ مردم‌ کشورهای‌ دیگراز ایران‌، جهت‌ توسعه‌ صنعت‌ توریسم‌ و رفع‌نواقص‌ این‌ صنعت‌.
۵) تحقیقات‌ از جوامع‌ آماری‌ داخل‌ کشورمانند دانشگاهها، مراکز صنعتی‌ و تحقیقاتی‌ که‌دارای‌ امکانات‌ وب‌ و پست‌ الکترونیک‌ هستند.
● چگونه‌ می‌توان‌ از این‌ فناوری‌ استفاده‌کرد؟
ساده‌ترین‌ راه‌ برای‌ تهیه‌ فرمهای‌ حاوی‌ پرسشنامه‌ها، استفاده‌ از برنامه‌های‌ خاصی‌ است‌ که‌در داخل‌ نرم‌افزارهای‌ طراحی‌ صفحات‌ وب‌، برای‌کمک‌ به‌ افراد غیرحرفه‌ای‌ موجود است‌.۱ درنرم‌افزارهای‌ طراحی‌ صفحات‌ وب‌ می‌توان‌ فرمهای‌مورد نظر خود را طراحی‌ و سپس‌ از آن‌ با استفاده‌از نرم‌افزارهای‌ ارسال‌ و دریافت‌ نامه‌ الکترونیک‌۲فرمهای‌ مربوطه‌ را ارسال‌ کرد. البته‌ در صورت‌همکاری‌ یک‌ متخصص‌ شبکه‌ اینترنت‌ با محقق‌،می‌توان‌ صفحه‌ وب‌ حاوی‌ سوالات‌ پرسشنامه‌ رادر شبکه‌ اینترنت‌ نصب‌ و ضمن‌ ارسال‌ دعوتنامه‌از طریق‌ پست‌ الکترونیک‌ به‌ مخاطبان‌، از آنهاجهت‌ تکمیل‌ پرسشنامه‌ دعوت‌ کرد.
● نتیجه‌گیری‌
استفاده‌ از فناوری‌ فرمهای‌ وب‌ و پست‌ الکترونیک‌در تحقیقات‌ پیمایشی‌، می‌توانند فضای‌ تحقیقاتی‌جدیدی‌ را بخصوص‌ در رشته‌های‌ علوم‌ انسانی‌ درکشور ما ایجاد کند. توسعه‌ این‌ فناوری‌ که‌ به‌ منزله‌تغییر شرایط محیطی‌ نظام‌ تحقیقات‌ در کشورماست‌ می‌تواند موجب‌ طرح‌ عناوین‌ تحقیقاتی‌جدید و نیز دستیابی‌ به‌ جوامع‌ تحقیقاتی‌ و آماری‌وسیعتری‌ برای‌ محققان‌ ما شود و امکان‌ ارتباطی‌بیشتری‌ را بین‌ محققان‌ ما با جهان‌ پیرامون‌ خودبرقرار سازد که‌ این‌ امر مستلزم‌ آشنایی‌ بیشترمحققان‌ کشورما با این‌ فناوری‌ است‌.

۲. Outlook Express۱. Wizards
۱. Anne E. Bridges, Russell T. Clement,``Grossing The Threshold of Rocket Mail: E-mailuse by U.S Humanities faculty&#۰۳۹;&#۰۳۹;, Journal ofAmerican Librarianship, V ۲۳, n ۲, Mar ۱۹۹۷, pp.۱۰۹-۱۱۷
۲. E-Mail Survey
۳. Hyperlink
۴. Microsoft Access
۵. Microsoft Excel
.۶ راجرز کادنهید، آموزش‌ Frontpage ۲۰۰۰، ترجمه‌محمد نوروزی‌، تهران‌: انتشارات‌ چرتکه‌، ۱۳۷۸، ص‌ ۲۴۵.
.۷ در این‌باره‌ نگاه‌ کنید به‌:
www.//groups.yahoo.com
www./groups.yahoo.com/group/iranmanagement
۸. Tracy L Tuten, ``Getting a Foot in theElectronic Door: The Process of Reading orDeleting Electronic Mail&#۰۳۹;&#۰۳۹;, Journal of TechnicalWriting and communication, V۲۸ N۳, ۱۹۹۸, pp۲۳۷-۲۵۰.
۹. Online State
.۱۰ زهره‌ سرمد، عباس‌ بازرگان‌، الله‌ حجازی‌، روشهای‌تحقیق‌ در علوم‌ رفتاری‌، تهران‌، انتشارات‌ آگاه‌، ۱۳۷۶، ص‌۱۴۷.
۱۱. Educational Resources Information Center
۱۲. ERIC NO:ED ۴۳۲۹۴۶
۱۳. ERIC NO: ED ۳۷۸۹۴۵
.۱۴ در این‌باره‌ نگاه‌ کنید به‌:
www.survey.com/junkresults.html
.۱۵ در این‌باره‌ نگاه‌ کنید به‌:
www.lanic.utexas.edu/region/news/arc/lasnet/۱۹۹۴/
۰۲۲۸.html
.۱۶ در این‌باره‌ نگاه‌ کنید به‌:
www.pignc-ispi.com/articles/strategic/nikols-scrapit.
html
د۱۷ر این‌باره‌ نگاه‌ کنید به‌:
www.surveysite.com/docs/email.html
۱۸. market research

منبع : سازمان مدیریت صنعتی