پاسخ به یک نیاز

در شهر و توسعه و آگاهی و پیشرفت و مستند، سینمایی برای تامل در مورد زندگی پیرامون و انسان و انسان‌شناسی و شناخت جامعه‌مان با هم گره خورده‌اند، سینمای مستند امروزی‌مان بی‌اهمیت نیست، برای امروز و برای فردا و آینده و فرداهای ما؛ برای مصرف داخلی و برای جهان، برای زندگی و توسعه آگاهی و به کف آوردن پیشرفت‌ و رفع کاستی‌ها و عقب‌ماندگی‌ها، برای تلویزیون ما و رسانه‌های دنیا، سینمای مستند ما بی‌اهمیت نیست. می‌پرسید چرا، خصوصا حالا، گشودن ستونی برای سینمای مستند ما ضروری است؟ این ستون به کدام نیاز پاسخ می‌دهد؟ چه دریچه‌ای را می‌گشاید؟ کدام خلأ را پر می‌کند؟ می‌پرسید چه فایده‌ ما از فیلم‌هایی حرف بزنیم که کانالی نیست تا مداوم و هر روزه آنها را پخش کند، سینمایی که آنها را اکران کند نیست و تازه یک دنیا بدبینی و مانع و پیشداوری علیه آنها در نمایش‌های جشنواره‌ای وجود دارد و بدتر از آن علیه فروش و پخش جهانی‌شان در کانال‌های خارجی بیانیه‌ صادر می‌شود. جوابش آن است که اتفاقا برای این محدودیت‌ها حرف زدن از سینمای مستند مهم است. «مستند ایران»‌ نام ستونی است که در آن از فیلم‌های مستند ایران گفت‌وگو می‌کنیم. یک‌شنبه‌های مستند، در غیاب اکران منظم عمومی! بهترین خاطره جوانی من دیدن هفته‌ای یک‌بار فیلم‌های سینما تک، فیلمخانه‌ ملی، فیلم‌های سینما آپادانا، فیلم‌های عصر جدید و نمایش‌ شاهکارهای دنیاست. یکی از فکرهای دوست‌داشتنی برای من، دست‌کم هفته‌ای یک‌بار، نمایش شاهکارهای مستند روز جهان و ایران بر پرده سینمایی عمومی است که پرژکتور و سیستم صدایش دیوانه‌ات نکند. اما حالا چرا مستند؟ ضروری می‌بینم پیش از گشایش ستون و نقد فیلم کمی درباره‌اش حرف بزنم.
تصور نادرست یکسان پنداشتن مستند، با آثار کسالت‌بار پر از کلمه‌های سخنگو، یا حیات‌وحش که آن هم خوب ساخته نشده باشد و تهی از جذابیت‌ و هیجان باشد، البته ما را از سینمای مستند دور کرده است. به همان میزان، فقدان فرهنگ تماشای مستند که هرگز تماشایی صرفا به قصد سرگرمی و تفریح و تخمه‌شکستن و ساندویج خوردن نیست پاره‌ای از ماها را با توقع بیجایی در مورد سینمای مستند بار آورده است. زیرا، نزدیک‌ شدن به جهان پیرامون و جاری در زمان و مکان تاریخی ما و انسان‌های دور و برمان از دریچه‌ نگاه یک فیلمساز، اصلا بی‌ارزش نیست. در این مواقع ما نه تفریح بلکه برای شناسایی، پاسخ به کنجکاوی‌های جدی‌ترمان نسبت به جزئیات رویدادهای گوناگون و با خبر شدن از همدیگر در مقیاس یک شهر، یک کشور و یک زمین فیلم می‌بینیم و بدیهی است ارزشگذاری زیبایی‌شناختی مستندها، کماکان مربوط به کیفیت ساختن و ساختار آنهاست.
در ستون مستند ایران، مجال آن نیست که شروع کنیم مستندهامان را از آغاز تا امروز به ترتیب بازخوانی کنیم. عقب، همیشه عقب خواهیم ماند. از طرف دیگر، صرفا پرداختن به مستندهای امروز، خط زدن حافظه سینمای مستند ما برای مخاطبان امروزی است، پس آمیزه‌ای از هر نوع مستند در این ستون به فرصتی برای صحبتی کوتاه بدل می‌شود، مستندهای فیلمسازان ما مستندهایی هستند که گرم گرم همین دیروز از سوی فیلمسازی جوان ساخته شده، فیلم‌های مستند قدیمی، فیلم‌های مستند جدید.
من نمی‌خواهم در مورد وزن و جایگاه و اهمیت فیلم مستند غلو کنم، اما بدون تردید، کسانی که با سینمای مستند می‌ستیزند، یا آن را بی‌اهمیت می‌نامند یا... باید بگویم اگر دچار عدم شناخت نباشند، یا سوءنیت نداشته باشند و اغراض پنهانی در میان نباشند، پس سلیقه کژمژی دارند که با واقعیت زندگی‌مان انطباق ندارد. به‌ویژه مستند برای ما، جهانی جوشان و گذرنده و کشوری در تاب و تب تغییرات بی‌وقفه و گذار و پر از دگرگونی، تجربه، ساختن، تخریب، بحران، تحول و پر از عطش و میل ترک عقب‌ماندگی‌‌های موجود و دستیابی به پیشرفت‌های دوران معاصر، مهم، ثبت‌کننده، گواه، ملاک، نگاه، پیشنهاد، پرسش و جست‌وجو و آگاهی است. پس هر نوعش، از مستند اجتماعی و شهری تا مستند گزارشی و علمی از مستند مشاهده‌گر تا مستند بی‌واسطه، از مستند مستقیم تا مستند بازسازی و... گونه‌های متفاوت موضوعی و سبک‌های مختلف ساختاری همه‌ و همه، پراهمیت و قابل اعتناست. این است که ستون مستند ایران، وظیفه‌ای بیشتر از اینکه آینه کوچکی از رویدادهای سینمای مستند ما باشد که غالبا به فراموشی سپرده می‌شود، بر دوش ندارد و البته در فضایی که سینمای مستند نه یک مجله هفتگی و نه یک صفحه ویژه در مطبوعات ما دارد، این ستون هم فرجی است!‌ خدا بخواهد ماهی یک صفحه ستون‌های هفتگی خواهیم داشت.

احمد میراحسان

منبع : روزنامه کارگزاران