پایان تابلوی رانتی

پرونده تابلوی چهارم برای همیشه بسته شد و بورس بار دیگر نشان داد که همچنان اهل آزمون و خطاست و قصد ندارد از تجربیات علمی کشورهای دیگر برای نظم‌بخشی دیگر به بازار سرمایه کشور استفاده کند. تابلوی چهارم در ۱۱ مهرماه سال ۸۵ آغاز به کار کرد و پس از حدود ۲۴ ماه فعالیت به کار خود پایان داد.
● دلایل تبعید شرکت‌ها
براساس شرایط‌ مندرج در ماده هفت آیین‌نامه شرایط و ضوابط پذیرش سهام در بورس اوراق بهادار، تابلوی چهارم راه‌اندازی شد تا شرکت‌هایی که به دلایلی همچون زیان‌دهی، عدم ‌رعایت سیاست افشای اطلاعات، مطلوب نبودن میزان فعالیت و حجم داد و ستد و گردش سهام و عدم ‌عرضه سهام مازاد بر حد مجاز در مهلت مناسب شرایط حضور در تابلوی اصلی بورس را ندارند، به این تابلو منتقل شوند.
به غیر از این دلایل که در آیین‌نامه‌های بورسی توجیه شده است، از دلایل شکل‌گیری تابلوی چهارم بورس، کنترل شاخص‌های بورس بوده است که با توجه به سیاست‌هایی که بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری اتخاذ شد، لازم بود تدابیری در نظر گرفته شود تا تاثیر منفی دادوستد برخی سهام بر بورس به حداقل ممکن برسد. با توجه به اینکه دادوستدهای شرکت‌های حاضر در تابلوی چهارم در شاخص بورس لحاظ نمی‌شد، تا حدود زیادی از تبعات منفی فعالیت این شرکت‌ها بر شاخص بورس جلوگیری شد.
البته یکی دیگر از دلایل شکل‌گیری تابلوی چهارم، پاسخ به درخواست سهامدارانی بود که دارای سهام کوچکی بودند که نمادشان برای مدت‌ها بسته مانده بود و امکان فروش سهام خود را نداشتند. این شرکت‌ها به دلیل عدم ‌ارائه اطلاعات به بورس، اجازه بازگشایی نماد را نداشتند و این موضوع موجب می‌شد تا سهامداران کوچک سرمایه‌های خود را بلوکه شده ببینند. در واقع می‌توان گفت تابلوی چهارم یک «تابلوی تنبیهی» برای شرکت‌های بورسی بود تا شرایط خود را با آیین‌نامه‌های بورس وفق دهند و مرزی بود برای ابقا در بورس یا اخراج از رسمی‌ترین بازار سرمایه کشور.
به‌طور کلی طی فعالیت تابلوی چهارم، ۹۶ شرکت بورسی به این تابلو منتقل شدند تا در صورت احراز شرایط مجددا به تابلوی فرعی بازگردند اما طی دو سال به غیر از ۲۴ شرکت، سایر شرکت‌ها نتوانستند شرایط بورس را پذیرفته و در بازار بمانند و به ناچار از بورس اخراج شدند (۳۶ شرکت در خردادماه اخراج شده و بقیه در مهرماه) و پرونده تابلوی چهارم برای همیشه بسته شد.
● تابلویی با شرایط متفاوت
شاید برای نقد عملکرد سازمان بورس درخصوص تابلوی چهارم باید کلیاتی از شرایط این تابلو گفته شود. براساس آنچه سازمان بورس تحت عنوان «دستورالعمل معاملات تابلوی چهارم» در ۱۳ ماده تصویب کرده بود، شرایط خرید و فروش در این تابلو متفاوت از شرایط کلی حاکم بر دادوستدهای بورس بوده است. به‌طور کلی مهم‌ترین ویژگی‌های خرید و فروش در این تابلو به این شرح بوده است:
ـ اخذ همه سفارش‌های خرید و فروش فقط با قیمت محدود.
ـ انجام معاملات بدون محدودیت نوسان قیمت.
ـ سهام هر شرکت در تابلوی غیررسمی یک روز در هفته قابل معامله بود که روز و ساعت انجام معامله توسط هیات مدیره بورس تعیین می‌شده است.
ـ انجام معاملات در تابلوی غیررسمی به صورت توافقی.
ـ عدم‌ امکان فروش مجدد سهام خریداری شده در تابلوی غیررسمی توسط سهامداران جزء (دارنده کمتر از ۵/۲ درصد از سهام شرکت).
در ضمن باید به این موضوع نیز اشاره کرد که زمان انجام معاملات تابلوی چهارم هر روز از ساعت ۸:۳۰ تا ۹ صبح و قبل از ساعت کار رسمی سازمان بورس بوده است.
● بهشت سهامداران عمده
عملکرد ۲۴ ماهه تابلوی چهارم را می‌توان دوران طلایی سهامداران عمده دانست. سهامدار جزء در تابلوی چهارم به دلیل عدم شناخت از شرکت، بیشتر فروشنده بوده است. همین موضوع تقاضا برای خرید این سهام را محدود کرده و به بهشتی برای سهامداران عمده تبدیل شده بود تا با قیمت‌های بسیار پایین سهام شرکت‌های حاضر در این تابلو را خریداری کنند. در واقع می‌توان گفت تابلوی چهارم «رانتی‌ترین» تابلوی بورس بوده و چندان به نفع سهامداران کوچک کار نکرده است. این در شرایطی است که برخی از شرکت‌های حاضر در این تابلو ذاتا زیان‌ده نبوده و برای مشمول معافیت مالیاتی شدن، حساب‌سازی‌هایی کرده بودند. از طرفی، سازمان بورس اعلام کرده بود «هدف از تابلوی غیررسمی این نیست که مردم عادی سهام این شرکت‌ها را خرید و فروش کنند، زیرا سرمایه‌گذاری در این تابلو از ریسک بالایی برخوردار بود و اگر کسی سهام این شرکت‌ها را بخرد برای همیشه مالک آن خواهد بود». این در حالی است که به‌دلیل نبود محدودیت دامنه نوسان سهام، سهامداران جزء در برخی مواقع به دلیل نبود تقاضا و در واقع انحصاری بودن خرید، سهام خود را با قیمت بسیار پایین و با تعدیل شدید قیمت به فروش رساندند و سهامداران عمده توانستند با سود زیاد و بدون متحمل شدن ریسک بالا مالکیت خود را به ارزان‌ترین قیمت گسترش دهند.
● شکست تجربی
تابلوی چهارم فعالیت خود را پایان داد اما کسی نپرسید چرا تابلوی چهارم و نه «تابلوی سوم»! بی‌توجهی شرکت‌های تبعیدی تابلوی چهارم به این سیاست تنبیهی سازمان بورس نشان داد که این سازمان هنوز امکان بازخواست جدی از شرکت‌ها را نداشته و نمی‌تواند نهادی قابل اتکا برای سهامداران خرد برای حمایت از حقوق آنها باشد؛ سهامدارانی که با توجه به حضور شرکت‌ها در بورس و اعتماد به نظارت عالی و جدی بورس اقدام به خرید سهام کردند اما در نهایت سازمان حمایتی از آنها نکرده است. از سوی دیگر این سوال مطرح می‌شود که اگر سازمان بورس در راستای حمایت از حقوق سهامداران خرد اقدام به ایجاد تابلوی چهارم کرده بود، چرا دیگر از آنها حمایت نمی‌کند و برای سهامداران شرکت‌هایی که شاید در آینده از تابلوی فرعی نیز اخراج شوند، چنین شرایطی فراهم نمی‌شود؟
● فهرست ۷۲ شرکت اخراجی تابلوی چهارم
شرکت‌های اخراجی از بورس که در تابلوی چهارم بودند، عبارتند از: ریسندگی و بافندگی کاشان، یخچال‌سازی لرستان، قوه پارس، صنعتی جنرال، آونگان، نساجی خوی، نساجی بابکان، بافت آزادی، ریسندگی و بافندگی پاکریس، کمپرسورسازی ایران، ایران برک، تولیدی مرتب، صنعتی مهرآباد، ارج، مخمل و ابریشم کاشان، پارسیلون، نساجی مازندران، سپهررنگ، شوکوپارس، مقره‌سازی ایران، تولیدی تیزرو، ایران پوپیلن، روغن‌نباتی‌جهان، روغن‌نباتی‌پارس، کارخانجات تولیدی تهران، صنعتی آبفر، اشتاد ایران، پیچک، یزد باف، اتمسفر، تولیدی پمپ پارس، تولیددارو، پرمیت، الیاف، غذایی مشهد، صنایع بسته‌بندی البرز، تولیدی تیم، نساجی غرب، کمپرسورسازی‌ تبریز، رسیدگی و بافندگی ری، فرش پارس، وطن اصفهان، شهدآب، شهاب، صنعتی مینو، تولیدی ابزار مهدی، ملی شیمی کشاورز، توسعه کشت و صنعت ملی، آریا الکترونیک ایران، صنایع نساجی ایران، شیرین دارو، بنیان دیزل، تولید الیاف پلی وپیلن، بلبرینگ ایران، نساجی قائمشهر، دارو‌سازی حکیم، صنعتی کاوه، پایساز، ریسندگی و بافندگی درخشان یزد، گردباف یزد، درین کاشان، صنعتی ملایر، ویتانا، کارتن پارس، گروه صنعتی نقش ایران، تولیدی و صنعتی ایران و غرب، گروه صنعتی نورد و پروفیل پارس، کارتن البرز، صنایع بسته‌بندی فلزی پارس، لیفتراک‌سازی سهند، چینی‌سازی البرز، صنایع فلزی ایران.

امیر لعلی

منبع : روزنامه کارگزاران