استراتژی هسته‌ای شدن؛ رهیافت‌‌ها و آفت‌ها

تامین انرژی به خصوص به صورت برق دغدغه و برنامه اصلی دولت‌های پس از انقلا‌ب بوده است، چنانكه افزایش برق تولیدی از حدود ۸۰۰۰ مگاوات در اوایل انقلا‌ب به حدود ۵۰۰۰۰ مگاوات در حال حاضر گواهی است بر این مدعا. امروز منابع انرژی جهانی و نیز طول دوام هریك از آنها بر اساس رژیم مصرف فعلی كم و بیش مشخص است.
به جز زغال‌سنگ در اروپا و آمریكا، عمر بقیه انرژی‌های فسیلی در بهترین حالت به كمتر از نیم قرن می‌رسد. به همین دلیل اكثر كشورهای پیشرفته و در حال توسعه گرچه اكنون الگوی منابع تامین انرژی پایدارتری دارند ولی در عین حال سخت در تلا‌ش برای دستیابی به منابع انرژی پاك‌تر و ماندگارتری مثل انرژی شكافت، گداخت و انرژی‌های نو هستند. به نظر می‌رسد این كشورها با آهنگ حركت و تعاملی كه وجود دارد خیلی زود موانع را پشت سر گذاشته و به حد رویارویی با بحران نرسند. كشورهایی نظیر ایران علی‌رغم وضع مطلوب ظاهری، در واقعیت از غلبه بحران انرژی در آینده رهایی نیافته‌اند؛ چنانكه علی‌رغم تلا‌ش‌های فراوانی كه در زمینه پایداری منابع انرژی صورت گرفته هنوز در این حوزه نگرانی‌های جدی وجود دارد. بنابراین رویكرد ایران به سمت ایجاد منابع جدید انرژی از طریق سدها، انرژی‌های نو و هسته‌ای ضمن اینكه بسیار تحسین‌آمیز است ولی در عین حال نگران‌كننده نیز هست.انرژی هسته‌ای گرچه باز هم دچار محدودیت‌های جهانی و بهره‌برداری‌های غیرصلح‌آمیز می‌باشد ولی عمده‌ترین منبعی است كه با وجود ۱۵ میلیون تن اورانیوم در جهان برای انرژی شكافت هسته‌ای و منابع بی‌حد برای انرژی گداخت هسته‌ای نمی‌شود از آن گذشت. از سوی دیگر استفاده از این منابع به تكنولوژی‌های چنان پیچیده‌ای نیازمند است كه كشورهای زیادی را از دستیابی به آن باز داشته است. علی‌رغم این موضوع پس از گذشت نیم قرن از صنعتی شدن این انرژی، تجارب، دستاوردها و مطالعات گسترده علمی و اقتصادی زمینه‌های بسیار استثنایی را برای بشر فراهم آورده است. ایران نیز در این زمینه با تلا‌ش‌ها و هزینه‌های نسبتا زیاد در موقعیت نسبتاً خوبی قرار دارد، گرچه ما می‌بایست از مدت‌ها پیش به موقعیت‌های بهتری هم دست می‌یافتیم ولی آنچه سخت نگران‌كننده است امتزاج آن با سیاست مناقشه‌آمیز است كه حصول آن را به طور مضاعف با مشكل مواجه ساخته است. حاصل این امتزاج منجر به عروج كاخ‌هایی از انرژی اتمی شده است كه تمامی شئون كشور را به سلطه گرفته است و دیگر نه به غایت آن می‌توان امید بست و نه به طول زمان غایت، اقتصادی بودن و پایایی آن می‌شود دلخوش بود.
امروزه با انبوهی از تجارب فنی، اقتصادی و سیاسی، مخصوصاً در نحوه چگونگی حصول كشورها به این تكنولوژی، بسیار نامعقول است كه تمامی آنها نادیده گرفته شوند. تكنولوژی هسته‌ای پیوسته در حال تحول بوده و مراقبت ویژه خود را می‌طلبد و در توسعه آن در یك بستر سالم و به دور از غوغا و مناقشه بایستی از بهترین امكانات علمی و تجارب موجود استفاده گردد. هرگز نمی‌شود اذعان كرد كه این انرژی، ارزان خواهد بود، مگر اینكه كلیه تمهیدات لا‌زم به دور از شائبه‌های دیگر در آن به كار بسته شوند. چنانچه مدیریت علمی و منطقی بر این عرصه مترتب گشته و تعامل متناسب بین كلیه كارگزاران و فراهم‌كنندگان این تكنولوژی برقرار گردد شاید قیمت انرژی به‌دست‌آمده امكان رقابت با سایر منابع را كسب نماید.
توسعه این تكنولوژی متناسب با ابعاد آن به طور طبیعی نیازمند جهت‌گیری‌های تعامل با سیاست‌های جهانی البته با حفظ اصول ارزشی جامعه و كشور است كه مسلماً ارزش‌های ملی متضاد با اصول تعامل نیست. مساله‌ای كه بیش از هر عامل دیگری جای آن خالی است ایجاد پایه‌ها، مطالعات، ارقام و شالوده‌های كارشناسی نشأت‌‌یافته از زمینه‌ها و حقیقت‌های موجود است كه جهت‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها بر آن استوار باشد. در عین حال ضروری است این نوع نگرش از طریق دانشگاه‌ها، مناظره‌ها، سمینارها و كنفرانس‌ها بین مردم برده شود. ظاهراً این نوع توجه و نگرش مغفول مانده است. بدیهی است انتقال و یا آفرینش این تكنولوژی با تقابل و مناقشه به دست نمی‌آید.
البته گاهی تقابل با یك كشور به دلا‌یل متعدد اجتناب‌ناپذیر است ولی نمی‌شود اجماع بزرگی را در یك تقابل و یا مناقشه نادیده انگاشت. بارها تجربه كرده‌ایم كه سران سازمان‌ها و كشورها در ملا‌قات‌ها و دیدارهای خود مسائل را به تعارف می‌گذرانند ولی در پس‌پرده كار دگر می‌كنند و جالب‌تر اینكه رسانه‌ها این تعارفات را بزرگنمایی می‌كنند ولی از افشای تصمیم‌های عملی آنان در پشت پرده چیزی به میان نمی‌آورند. به هر حال با انبوه كارهای انجام‌شده باید گفت در بهره‌برداری از تكنولوژی هسته‌ای هنوز در ابتدای راهیم. چنانچه قرار باشد این مسیر پرفراز و نشیب پیش‌رو، با ژست‌ها و گفتمان‌های فرمایشی و عاری از حقیقت و واقعیت و بدون اشراف بر آنچه در تكنولوژی هسته‌ای نهفته است پیش رود از هم‌اكنون روشن است كه حصول به این هدف بزرگ با اهداف غیرفراگیر و ناكارآمد نیز درهم خواهد آمیخت. بنابراین لا‌زم است به تمام جوانب طولی و عرضی انرژی اتمی بپردازیم و از تجربه‌های مشابه اجتناب نماییم تا رفتارهای تك‌محورانه مانعی بر حصول این تكنولوژی ذی‌قیمت نشود. در دو دور مذاكرات پرونده هسته‌ای ایران علی‌رغم اشكالا‌ت بسیار، دستاوردهای گرانسنگی نیز حاصل شد، ازجمله اینكه آمریكا كه هرگز احداث نیروگاه بوشهر را برنمی‌تابید به ناچار به تاسیس آن تن داد. گریزی از این واقعیت تلخ نیست كه با گذشت بیش از ۳۰ سال از آغاز احداث اولین نیروگاه هسته‌ای هنوز در حسرت یك كیلووات برق اتمی هستیم.
گرچه این آرزو دست‌یافتنی است اما امتداد و پایداری آن به لحاظ طول و عرض و گسترش آن در شبكه به ۵، ۱۰ یا ۲۰ درصد كل تولید برق در كشور باید شدنی و ماندنی باشد.

دكتر احمد قریب

منبع : روزنامه اعتماد ملی