بحثی درباره ولی

جـمله ای كه در حدیث غدیر مورد استشهاد قرار گرفته و در حقیقت پیام اصلی واقعه غدیر در آن نـهـفـتـه اسـت ایـن اسـت كه حضرت فرمود: من كنت مولاه فعلی مولاه كسانی كه به این حدیث استدلال كرده اندمولی را اولی معنا كرده اند اولی , یعنی كسی كه به تصرف سزاوارتر است به عبارت سـاده تـر یعنی كسی كه لایق سرپرستی , رهبری و اختیارداری است بدین ترتیب معنای حدیث این است : هركس من رهبر وسرپرست اویم , علی ع هم رهبر و سرپرست اوست بنابراین تنها كسانی به رهبری و سرپرستی پیامبراكرم ص پایبند و ملتزمند كه رهبری و سرپرستی علی ع را بپذیرند.
ایـنـك بـایـد دانـسـت كـه آیـا در لغت عرب , مولی به این معنا به كار رفته است ؟ یا نه ؟
دیگر آنكه اگـربـپـذیـریـم مـولـی در لغت بدین معنا به كار رفته است , آیا در این خطبه نیز این معنی اراده شده است ؟ یا خیر؟
مـرحـوم عـلامـه امینی ۴۲ نفر از علمای بزرگ تفسیر و لغت را نام می برد كه بیست و هفت نفر از آنـان گـفته اند: مولی به معنای اولی است پانزده نفر دیگر گفته اند: اولی یكی از معانی مولی است .
اما درباره اینكه آیا در این حدیث نیز مولی , چنان معنایی را افاده می كند, توجه به شرایط و ظروفی كـه این حدیث در آن صادر شده , و مطالعه خطبه ای كه این حدیث در ضمن آن قرار گرفته است , هیچ شكی باقی نمی گذارد كه مولی در این حدیث هم به معنای اولی است .
زیـرا شـخـصـیـتـی چـون پیامبر اسلام ص كه عقل كل , انسان كامل و بزرگترین پیامبر و سفیر آسـمانی است , در روزی آن چنان گرم كه زمین چون آهن گداخته پای مسافران را می گدازد و خـورشـیـد مـغـز انـسان را به جوش می آورد, در صحرایی سوزان و بدون امكانات كه اگر گوشت را بر زمین می افكندی كباب می شد , محلی كه هیچ كاروانی در آن توقف نمی كند, دهـهـا هزار حاجی خسته را نگه می دارد,رفتگان را باز می گرداند و منتظر می ماند تا بازماندگان برسند و در گرمترین ساعات روز سخنرانی می كندو در ضمن آن چند بار از مردم سؤال می كند تا مـطـمئن شود صدای او را به خوبی می شنوند, و در نهایت علی ع را به آنان نشان می دهد, با نام و نسب معرفی می كند و می فرماید: هركس كه من مولای او هستم علی هم مولای اوست سپس همه حاضران را موظف می كند این سخن را به غایبان برسانند, و پس ازآن دستور می دهد همه با او بـیـعـت كـنـنـد, و بـه او تـبـریك و تهنیت گویند, و عمامه خویش را بر سرش می گذارد و به او مـی فـرماید: تاج عرب عمامه است و به اصحاب می فرماید: فرشتگانی كه در روز بدربه یاریم آمدند, چنین عمامه هایی بر سر داشتند.
حـال اگر فرض كنیم این حدیث بدون هر گونه قرینه و تفسیر و توضیحی به دست كسی برسد و بـدون غـرض بـه آن تـوجه كند در می یابد كه برخلاف گفته بعضی افراد بی اطلاع پیامبرص در صدد آن نیست كه بفرماید: هركس من دوست او هستم علی هم دوست اوست ! یا هركس من یـاور او هـسـتـم , عـلی یاوراوست ! چرا كه دوستی و یاوری , بیعت و تبریك نمی خواهد, عمامه و تاج گذاری نمی طلبد و به طوركلی چنان اهمیتی ندارد كه در آن موقعیت خطیر و با آن مقدمات اعلام شود.
بـدین دلایل است كه مرحوم سبط بن جوزی از علمای اهل سنت , پس از بحثی مفصل در این باره , به این نتیجه می رسد كه مولی در این حدیث به معنای اولی است .
و ابن طلحه در مطالب السؤول می نویسد:
حضرت رسول ص هر معنایی را كه لفظ مولی نسبت به خودش دارد, برای علی ع قرار داده است و این مرتبه بلندی است كه پیامبر مخصوصا علی ع را در آن قرار داده است.
ایـن نـتـیـجـه همان مفادی است كه خطبه رسول اكرم ص با تمام جملاتش بر آن دلالت دارد و هـمـان چیزی است كه صد و بیست هزار عرب خالص , بدون هیچ شبهه ای از كلام رسول خداص فـهـمـیـده انـدو بـه هـمین جهت بود كه حسان برخاست و در مدح حضرت امیرع شعر سرود و پیامبراكرم ص نیز اورا تشویق كرد پس از آن نیز هركس كه از این واقعه خبردار شد, چنین فهمید كـه رسول مكرم اسلام ص برای خود جانشین تعیین كرده است در طول قرون متمادی همه اهل لغت و علمای اسلام همین رافهمیدند و صدها شاعر عرب و غیر عرب در این زمینه شعر سرودند, و در اشـعار خود تصریح كردند كه پیامبرص علی ع را به جانشینی خود برگزید و به همین جهت روز غدیر را گرامی داشتند.
امـیـرمـؤمـنـان عـلـی ع در دوران خـلافت ظاهری خود در كوفه , بارها به این حدیث استدلال كرده اصحاب رسول خداص را قسم داد تا به آنچه از این واقعه در خاطر دارند, شهادت دهند و در حالی كه حدود چهل سال از واقعه غدیر گذشته و بسیاری از اصحاب رسول خداص از دنیا رفته و بـاقـیـمـانده دراطراف بلاد پراكنده شده بودند و كوفه از مركز اقامت صحابه مدینه دور بود و حـضـرتـش بـدون پیش بینی و تمهید مقدمات از آنها شهادت می خواست , شمار قابل توجهی به پا خـاسته به درستی گفتارامیرالمؤمنین شهادت می دادند تعداد شهودی را كه روایات مختلف ذكر كـرده انـد, مـتـفاوت است طبق بعضی روایات ۵ یا ۶ نفر , طبق روایتی دیگر ۹ نفر , و طـبـق روایـتی ۱۲ نفر , طبق روایتی ۱۲نفر بدوی , طبق روایتی ۱۳ نفر , و در روایـتـی ۱۶ نـفـر , در روایتی ۱۸ نفر , و در روایتی دیگر ۳۰ نفر , طبق روایتی گروهی از مردم , طبق روایتی بیش از ده نفر , و طبق روایتی دیگرعده ای و در روایتی گروه زیادی , و طبق روایتی دیگر ۱۷ نفر شهادت دادند كه پیامبرص در روز غدیر فرمود: من كنت مولاه فعلی مولاه .
هـمـچـنـیـن اهـل بـیت ع و دوستان و پیروان ایشان در موارد بسیاری به این حدیث استدلال و احـتـجاج كرده اند مرحوم علامه امینی ۲۲ فقره از این احتجاجات را نقل كرده است.

منبع : مجمع جهانی شیعه شناس