سلول‌های زبل

سلول‌های بنیادی اینجا، سلول‌های بنیادی آنجا، سلول‌های بنیادی همه‌جا! این روزها دیگر می‌شود رد این سلول‌های شگفت‌انگیز را در بیشتر حوزه‌های پزشکی دید.
هر ماه، دانشمندان کاربرد جدیدی برای این سلول‌ها پیدا کرده و از آنها برای درمان موارد مختلفی استفاده می‌کنند؛ از سرطان گرفته تا ریزش موی سر. سلول‌های بنیادی در کنار ژن‌درمانی، از امیدهای اصلی دانش پزشکی برای غلبه بر دامنه وسیع بیماری‌ها در یکی دو دهه آینده هستند.
● انواع سلول‌های بنیادی
۱) سلول‌های جنینی:
این سلول‌ها را از تخمک‌های لقاح‌یافته (یا در واقع جنین) ۶ ـ ۵ روزه استخراج می‌کنند. این دسته از سلول‌های بنیادی قابلیت تبدیل شدن به تقریبا تمام انواع سلول‌های موجود در بدن را دارند.
۲) سلول‌های بالغین:
این سلول‌ها را از بافت‌های موجود بدن بالغ می‌گیرند. این دسته از سلول‌های بنیادی بیشتر تمایل دارند که به سلول‌های همان بافتی که در آن قرار دارند، تبدیل شوند. مثال معروف این گروه، سلول‌های خون‌ساز موجود در مغز استخوان است که قابلیت تبدیل شدن به سلول‌های خونی (گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت) را دارند.
۳) سلول‌های پوستی:
در پاییز امسال، گروه‌هایی از دانشمندان آمریکایی و ژاپنی اعلام کردند که با دستکاری سلول‌های پوست موفق به تولید گونه جدیدی از سلو‌ل‌های بنیادی شده‌اند که همان خواص سلول‌های بنیادی جنینی را دارند؛ یعنی می‌توانند به هر نوع سلولی تبدیل بشوند.
سلول‌های بنیادی را می‌شود به نوعی، قطعات یدکی بدن پستانداران دانست. این سلول‌ها خواص ویژه‌ای دارند که آنها را از بقیه سلول‌های بدن متمایز می‌کند. این سلول‌های پایه توانایی عجیبی در تقسیم‌شدن و درعین‌حال نوکردن خودشان دارند. سلول‌های معمولی بدن قادر به تکثیر خودشان نیستند.
همچنین سلول‌های بنیادی با اینکه خودشان تخصصی نیستند (یعنی جزو بافت‌های هیچ کدام از دستگاه‌های حیاتی بدن شناخته نمی‌شوند) اما می‌توانند به سلول‌های تخصصی مختلف ـ مثلا سلو‌ل‌های عضله قلب، سلول‌های عصبی یا سلول‌های خونی ـ تبدیل شوند.
● کاربردهای پزشکی
خواص شگفت‌انگیز سلول‌های بنیادی و پیشرفت‌های بزرگ در این زمینه، این امید را در دل پزشکان زنده کرده که از این مسیر می‌شود بیماری‌های سخت زیادی را درمان کرد. با اینکه محققان سلول‌های بنیادی می‌گویند هنوز راه درازی تا درک کامل موضوع باقی مانده ولی همین امروز هم سلول‌های بنیادی در مداوای بیماری‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند.
از سلول‌های بنیادی خون‌ساز موجود در مغز استخوان، سال‌هاست برای درمان سرطان‌خون استفاده می‌شود. تزریق سلول‌های بنیادی قلب برای بازسازی عضلات فرسوده قلب هم به تدریج فراگیر می‌شود. به جز بیماری‌های قلبی، در حال حاضر، سلول‌های بنیادی در درمان مواردی مثل مشکلات مغزی (پارکینسون، آلزایمر)، دیابت، ضایعات عصبی و نخاعی و آسیب‌های پوستی هم کاربردهای متنوعی پیدا کرده‌اند.
● مشکلات استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی
۱) مشکلات پزشکی:
دانشمندان هنوز نمی‌توانند به طور دقیق، میزان تولید سلول‌های تخصصی را کنترل کنند و این مسئله در برخی موارد می‌تواند باعث بروز سرطان بشود. همچنین در پیوند اعضا یا بافت‌های ساخته‌شده از سلول‌های بنیادی، بدن گیرنده ممکن است بافت‌های تولیدشده از سلول‌های بنیادی یک فرد دیگر را قبول نکند.
۲) مشکلات اخلاقی:
روش رایج برای استخراج سلول‌های بنیادی از جنین، باعث مرگ و از بین رفتن جنین می‌شود. شبیه‌سازی (کلونینگ) جنین به اسم اهداف پزشکی هم می‌تواند راه را برای شبیه‌سازی کامل انسان و سوءاستفاده از این مسئله باز کند.
● روش‌های استخراج سلول‌های بنیادی جنینی
استفاده از تخمک‌های لقاح‌یافته اضافی که برای لقاح آزمایشگاهی و خارج از رحم تولید شده‌اند:
بعد از گذشت ۶ ـ ۵ روز، جنین دارای حدود ۱۰۰ سلول پایه است. این سلول‌ها را از تخمک خارج می‌کنند و در یک محیط کشت مخصوص قرار می‌دهند.
● مایع آمنیوتیک اطراف جنین در داخل رحم (به مقادیر بسیار کم):
حدود یک درصد سلول‌های مایع اطراف جنین، سلول‌های بنیادی هستند. جفت و خون بند ناف هم می‌تواند منبعی برای سلول‌های بنیادی باشد.
محققان تا به حال توانسته‌اند از این دسته از سلول‌های بنیادی، سلول‌های عصبی، عضله، استخوان وکبد را تولید کنند.

علی کاشفی‌پور

منبع : روزنامه همشهری