جریان شکل گیری یک نهاد مردمی انجمن ایالتی آذربایجان

انجمن ها تشكل هایی بودند سیاسی كه در آستانه انقلاب مشروطیت در ایران پدیدار شدند. این نهادها به نظری براساس الگوی ساویت ها شوراها كه در جریان انقلاب ۱۹۰۵ روسیه از كمیته های اعتصابات كارگری سال های نخست قرن بیستم فراروئیده بودند، تشكیل شده اند. بدیهی است كه گروه بندی های سری سیاسی و انقلابی در ایران از سابقه طولانی تری برخوردار بوده، به اعتباری ریشه در دوران پیش از اسلام دارد. در جریان نهضت تجددگرایی نیز كه خود، مقدمات انقلاب مشروطه را فراهم آورد، چنان گروه هایی كه ناخشنودی از نظام استبدادی و علاقه به اصلاح و نوسازی جامعه از انگیزه های عمده پیوستن عناصر مختلف به آنها بود، نقش قابل اعتنایی در سازمان دهی مخالفت ها با رژیم و هدایت و پیشبرد نهضت به سوی مشروطه خواهی داشتند. در آستانه انقلاب مشروطه گذشته از وجود انجمن های سیاسی چون «كمیته انقلاب» و «انجمن مخفی» در تهران، در بعضی از شهرهای بزرگ و از آن جمله در تبریز همچنان انجمن هایی وجود داشته است. تقی شاهین در سال های دهه نخست پیش از درگیری انقلاب مشروطه سه گروه سیاسی در تبریز شناسایی كرده است كه در اولی روشنفكرانی چون سیدحسن تقی زاده، محمدعلی تربیت، سیدحسین عدالت، سیدمحمد شبستری معروف به ابوالضیاء، علی قلی صغروف، سیدحسن شریف زاده در دومی آزادیخواهانی چون علی مسیو، رسول صدقیانی، جعفر آقاگنجه ای و در سومی كه «انجمن اسلامیه» نامیده می شده و این غیر از انجمنی به همین نام است كه مخالفان مشروطه در آستانه بمباران مجلس در تبریز تشكیل دادند روحانیان مبارزی چون حاجی میرزا ابوالحسن چای كناری، شیخ اسماعیل هشترودی، شیخ سلیم، میرزاجواد ناصح زاده معروف به ناطق و میرزاحسین واعظ شركت داشتند، سه روحانی اخیر بعدها وظیفه سخنگویی انجمن ایالتی را بر عهده گرفتند.
رحیم رئیس نیا

منبع : روزنامه شرق