اینترنت و توسعه

۱) مقدمه
ارتباطات و توسعه یكی از چالش برانگیزترین مباحث درعرصه علوم اجتماعی، اقتصاد ، سیاست و فرهنگ طی پنج دهه اخیر در سطح جهان بوده است.
مطالعات در این زمینه بخصوص پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه صاحب نظران و اندیشمندان و نیز كشورهای تازه استقلال یافته یا در حال توسعه قرار گرفت. این موضوع از آن روی اهمیت و گسترش یافت كه تكنولوژیهای جدیدارتباطی اهمیت فوق العاده ای بخصوص در توسعه اقتصادی پیدا كرد .
" در دهه های ۵۰ و ۶۰ نوعی خوش بینی نسبت به تاثیر رسانه ها در توسعه بوجود آمده بود كه عمدتاً براساس الگوهای غربی نوسازی ایجاد شد اما پس از آن (از دهه ۸۰ به بعد) به كمك تحقیقاتی كه در محتوای رسانه ها و حوزه ارتباطات بین الملل انجام شد این خوش بینی كمرنگ شد"۱.
با همه این ، خوش بینی یا بد بینی نسبت به تاثیرات ارتباطات و بالطبع آن وسایل ارتباط جمعی توجه و تاكید بر این موضوع را كاهش نداد و امروز بیشتر از گذشته این مسئله مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد.
در همین راستا آخرین تكنولوژی تاثیرگذار ارتباطات در سطح جهانی یعنی اینترنت مورد توجه جدی است و موضوع اصلی این تحقیق قرار گرفته است.
۲) ارتباطات سلطه بخش یا ارتباطات توسعه بخش
بحث اساسی این است كه آیا ارتباطات و رسانه ها تسهیل كننده ، توسعه هستند یا تنها منجر به این مهم می شوند كه به عنوان یكی از اساسی ترین ابزارهای كشورهای توسعه یافته در مصرفی شدن كشورهای كمتر توسعه یافته عمل كنند.
واقعیت این است كه رسانه ها عامل اصلی و اساسی توسعه سیاسی هستند اما ابزار اساسی و بنیانی بوده اند كه كشورهای كمتر توسعه یافته را از نظر اقتصادی وابسته و مصرف زده كرده اند.
در بعد توسعه اجتماعی نیز در كشورهای كمتر توسعه یافته ، از خود بیگانگی و از خود باختگی را درپی داشته اند و در ابعاد فرهنگی به اشاعه و سلطه فرهنگ كشورهای توسعه یافته (غربی) در كشورهای ذكر شده پرداخته اند.
حال سئوال اساسی این است كه ارتباطات توسعه بخش است یا سلطه بخش؟
الف) ارتباطات توسعه بخش (خوش بینانه)
اكثر صاحب نظران و اندیشمندان در دهه های ۵۰ و ۶۰ دیدگاهی خوشبینانه به تاثیرات رسانه ها داشتند و حتی بر این باور بودند كه با توسعه رسانه ها و بهره وری از آن ، توسعه و بخصوص توسعه اقتصادی رونق و سرعت خواهد گرفت. با این تصور كلی كه گسترش وسایل ارتباط جمعی به توسعه اجتماعی و توسعه اجتماعی به توسعه اقتصادی منجر می شود.
دانیل لرنر ، ویلبر شرام و اورت راجرز از جمله سردمداران نظریات خوش بینانه هستند كه وسایل ارتباط جمعی را بعنوان محرك اصلی توسعه اجتماعی ( آگاهی ) و بالطبع آن توسعه اقتصادی می دانند.
از الگوی آنان بعنوان الگوی علت – معلولی ، خطی و یا الگوی حاكم یاد می شود.
ب) ارتباطات سلطه بخش (بدبینانه)
به نظر مخالفان نظریات خوش بینانه ، جریان یكسویه و عمودی پیام از سوی وسایل ارتباط جمعی با انعكاس گسترده اخبار یكسویه به سلطه امپریالیسم خبری انجامیده است این امپریالیسم با گسترش ابعاد دیگر پیام به سلطه ارتباطی یا سلطه ارتباطات در جهان انجامیده است و سلطه ارتباطات به همراه تولید و توزیع انبوه كالاها و مصنوعات فرهنگی دیگر , سلطه فرهنگی را در پی داشته است.
از اصحاب مكتب فرانكفورت ، هربرت شیلر و هاملینگ می توان بعنوان كسانی نام برد كه با این جریان همسوی هستند.
توسعه سیاسی و ارتباطات ، توسعه اقتصادی و ارتباطات و توسعه اجتماعی و ارتباطات محور اصلی پروژه بوده است.
۳) اینترنت
سابقه راه اندازی اینترنت به شبکه دیگری به نام آرپانت برمی گردد که در سال ۱۹۶۹ م توسط آژانس پژوره های تحقیقاتی پیشرفته در وزارت دفاع آمریکا راه اندازی شد.
در ایران اولین سازمانی که به همگانی کردن اینترنت پرداخت مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات بود. کار این مرکز در سال ۱۳۷۲ آغاز شد و تعدادی از مراکز دانشگاهی را با شبکه آموزشی و پژوهشی اروپا از طریق دانشگاه وین اتریش فراهم ساخت.
بطور كلی كاركردها و خدمات زیر بخشی از امكانات اینترنت است كه مورد بهره برداری عمومی واقع می شود:
● کارکردهای اینترنت
۱) پست الکترونیک(ارسال و دریافت پیامها و نامه ها)
۲) سرویس دسترسی به اطلاعات(بانکهای اطلاعاتی )
۳) سرویس گروههای تخصصی (عضویت در گروههای خاص)
۴) دسترسی به کامپیوتر از راه دور
۵) سرویس خبری(مجلات و روزنامه ها)
۶) تماس با استادان و مشاوران
۷) ثبت نام از راه دور
۸) آموزش از راه دور
۹) انتقال پرونده ها
۱۰) تله کنفرانس
۱۱) بانکداری الکترونیکی
۱۲( مشاهده فیلم و عکس
▪ خدمات اینترنت
الف) علمی(آموزش و پزوهش)
ب) اشتغال
ج ) تفریح
د) تبلیغ
ه ) کار در خانه
و ) اطلاع رسانی
۴) اینترنت و توسعه
بزرگراههای اطلاعاتی حامل بهترین و بدترین محتویات هستند و سئوالات زیر خوش بینی یا بد بینی درباره اینترنت را به تصویر می كشد:
ـ اینترنت در خدمت تساوی جهانی یا تشدید كننده نابرابری ها ؟
ـ آیا امپریالیسم خبری ، ارتباطی و فرهنگی حاكم شده است ؟
ـ حاشیه نشینان دهكده جهانی چه نقشی دارند؟ ( یك / سوم مردم جهان برق ندارند و یك / سوم مردم جهان سواد ندارند).
ـ پایان استبداد یا انقلاب كنترل؟
ـ حق حاكمیت چه می شود؟ آیا حاكمیت ملی تهدید می شود؟
ـ فاصله طبقاتی افزایش می یابد یا افزایش؟
ـ شكاف اقتصادی و فرهنگی بین كشورها كاهش می انجامد یا افزایش ؟
ـ آیا اینترنت شكاف بین كشورها را پر می كند؟
۵) ابعاد و آثار اینترنت
الف ) توسعه فرهنگی و اینترنت
به نظر می رسد اینترنت بیشترین تاثیرات منفی را در بعد فرهنگی بر جوامع می گذارد . ابعاد و آثار مثبت و منفی زیر از نظر فرهنگی مطرح است :
ـ اطلاع رسانی الكترونیك
ـ آموزش الكترونیك ( دانشگاهها , مدارس و ...)
ـ ارتباط موسسات آموزشی با یكدیگر
ـ منابع علمی ( كتاب ,مقاله , مجلات و ...)
ـ پژوهش از طریق اینترنت
ـ كنفرانس از راه دور (تله كنفرانس)
ـ جراحی از راه دور
ـ اتصال به كتابخانه ها
ـ پژوهش از طریق مجلات
ـ سلطه زبان انگلیسی در اینترنت واقعیتی غیر قابل تردید است
ـ توسعه تصاویر خلاف اخلاق
ـ توسعه پورنوگراف كودكان
ـ عدم رعایت حقوق مولفان و خلاقان فرهنگی
ـ مصرف گرایی غربی
ـ تضعیف ارزشهای بومی
ـ تشدید بی هویتی
ـ از خود بیگانگی
ـ بطور متوسط كودكان آمریكایی ۳-۱ ساعت درروز از كامپیوتر برای انجام تكالیف مدرسه، صحبت با دوستان بطور آن لاین و بازی كردن استفاده می كنند.۹۰% كودكان سن مدرسه در این كشور به كامپیوتر دسترسی دارند.
- یونسكو در سال ۱۹۹۹ در پاریس گردهمایی جهانی كارشناسان درباره سوء استفاده جنسی از كودكان ، پورنوگرافی مربوط به كودكان و فحشای كودكان از طریق اینترنت به عنوان “ یك چالش بین المللی “ را برگزار كرد
ب ) توسعه اجتماعی و اینترنت
ـ اینترنت بر ارتباطات، آموزش، تفریح، رفاه و ... انسان مؤثراست و در حوزه های بسیاری آگاهی ها، نگرش ها و رفتارهای بشری را تحت تاثیر قرار خواهد داد.در بحث اجتماعی آثار مثبت و منفی زیر بر اینترنت مترتب است :
ـ توسعه اشتغال و كاهش بیكاری
ـ كار تمام وقت
ـ خدمات ( پست الكترونیك و...)
ـ خلق اجتماعات مجازی (اجتماعاتی كه هنوز قواعد و مقررات آن مشخص نشده است و خود گردان هستند)
ـ اینترنت افق تازه ای برای گفتگو میان فرهنگها گشوده است
ـ دسترسی به اطلاعات اینترنت خسته كننده و پیچیده و گمراه كننده است و به اجبار بایستی مجموعه ای از اطلاعات را مرور كنی
ـ انسان تك بعدی و گوشه گیر
ـ بیكاری الكترونیك
ـ بیماری الكترونیك
ـ شكل گیری فرهنگ زندگی اینترنتی
ـ زندگی شخصی تهدید می شود
ـ مطالعات اخیرنشان می دهد كه استفاده از اینترنت سبب ایجاد احساس بدبختی، تنهایی و بطوركلی كاهش سلامت روانی می شود. اشخاصی كه از اینترنت بیشتر استفاده می كنند دوستی را كمتر حفظ كرده، زمان كمتری با خانواده صحبت می كنند، استرس های بیشتری را تجربه كرده اند و احساس تنهایی و افسردگی می كنند.
ـ اینترنت ارتباطات تعاملی را توسعه داده است
ج ) توسعه سیاسی و اینترنت
ـ انتشار آزادانه اطلاعات
ـ كسب آزادانه اطلاعات
ـ اینترنت و افكار عمومی
ـ اینترنت و اصلاحات
ـ اینترنت و انتخابات
ـ دموكراسی الكترونیكی
ـ اینترنت و امنیت ملی
ـ تهدید حاكمیت ملی مفاهیمی جدی است كه در زمینه توسعه سیاسی مطرح است.
ـ مفهوم دولت تغییر كرده است و مفهوم جهان چند- مركزی (نظریه مركز – پیرامونی) جایگزین جهان دولت – محوری شده است و می توان گفت : بارشد اینترنت نظریه پایان جغرافیا را می توان مطرح كرد
ـ حریم شخصی انسانها نیز كوچك شده است و بر خلاف انتظار و تصور همگان محدوده و حیطه كنترل دولت ها گسترش یافته است.
د ) توسعه اقتصادی و اینترنت
به نظر می رسد اینترنت بیشترین تاثیر مثبت را در بعد اقتصادی بر جوامع می گذارد:
ـ اشتغال
ـ كار از راه دور
ـ كار در خانه
ـ استخدام
ـ بانكداری الكترونیك
ـ تبلیغات الكترونیك
ـ خرید و فروش الكترونیكی ( بلیت , گلدگوئیست و ...)
ـ حمل و نقل ( فیش آب و ...)
ـ امور بازرگانی
ـ خدمات اداری ازجمله تاثیرات اقتصادی اینترنت است
اهمیت اینترنت در توسعه اقتصادی با اشاره به تاثیرات و پیامدهایاقتصادی آن به شرح زیر بیشتر روشن می شود :
كشورها با دستیابی به اطلاعات می توانند موقعیت اقتصادی خود را در صحنه بین المللی بسنجند، حفظ كنند و یا تغییر دهند.
ـ شبكه های اطلاعاتی شیوه گردش پول را در بازارهای دنیا تغییر می دهد و تاثیرات خاص خود را به جا می گذارد.
ـ كمپانیها و افراد صاحب سرمایه از طریق شبكه های اطلاعاتی ازادی بی نظیری در نقل و انتقال پول و سهام و اوراق بهادار پیدا می كنند.
ـ احتمالاً غنای اطلاعاتی و در اختیار داشتن نرم افزارهای لازم در كشورهای پیشرفته، به استثمار اقتصادی نامریی می انجامد.
ـ اطلاعاتی اینترنتی زمینه فكری مناسب و تقاضای لازم را در جهان سوم ایجاد می كند.
ـ خدمات بانكی از راه دور تاثیرات اساسی بر تجارت در گردش می گذارد.
ـ تكنولوژی اطلاعات در بین المللی شدن تولید و بازار اساساً تاثیر می گذارد.
ـ ارتقای شركتهای اقتصادی بستگی تام به تلاش اگاهانه براساس آخرین داده ها خواهد داشت.
ـ با گسترش شبكه بین المللی اطلاعات و با توجه به اطلاعات یكسویه غربی احتمالاً شیوه ای از یك زندگی مصرفی سرمایه داری تبلیغ خواهد شد.
ـ شركت های بزرگ خواهند توانست نیروی انسانی متخصص مورد نیاز خود را از هزاران كیلومتر دورتر در كشورهای در حال توسعه با دستمزد پایین تر استخدام كنند.
ـ با گسترش تكنولوژی اطلاع رسانی، تولید كنندگان به بازارهای گسترده تر و مصرف كنندگان به امكانات بیشتر دست خواهند یافت.
ـ اینترنت به امور اقتصادی و مبادله اقتصادی سرعت می بخشد.
ـ با بهره گیری از اینترنت امكان دستیابی به بازارهای جدید بیشتر می شود.
ـ با توجه به اینكه در جهان امروز، اطلاعات به كالایی استراتژیك تبدیل شده است اطلاعات اقتصادی از این امر مستثنی نیست.
ـ تسلط بر تولید، كنترل و مبادله اطلاعات اینترنتی امتیاز بزرگی است كه هر سازمان اقتصادی به آن نیاز دارد.
ـ اطلاعات اینترنتی زیر بنای اقتصاد، فعالیت اقتصادی و موفقیت اقتصادی خواهد شد.
ـ اطلاعات اینترنتی برای تشخیص استراتژی و تصمیمات كار و كسب مفید و ارزنده خواهد بود.
ـ هزینه های تبلیغاتی شركت های اقتصادی كاهش خواهد یافت.
ـ كاغذ بازی و هزینه های كاغذبازی كاهش خواهد یافت.
ـ كارآیی و سرعت كار بهبود خواهد یافت.
ـ معرفی محصولات با سرعت و سهولت انجام خواهد شد.
ـ یافتن شركای اقتصادی آسانتر خواهد شد.
ـ آگهی الكترونیكی در ارزان ترین شكل ارایه خواهد شد.
ـ اینترنت قدرت مشتری را در برابر فروشنده بالا می برد.
ـ انتخاب كالا برای مشتری سهل و آسان می شود.
ـ و بالاخره توسعه اطلاعات، پایه توسعه فكر اقتصادی و زیربنای اقتصاد یكپارچه جهانی خواهد شد

منبع : سایر منابع