گذری بر تاریخ حزب کارگر انگلیس

پیشینه احزاب سیاسی انگلستان به قرن هفدهم و سال‌های پس از جنگ داخلی این كشور بازمی‌گردد كه «حزب سلطنت» و «حزب میهن» شكل گرفت. حزب میهن كه چندی بعد به «توری» معروف شد، جوانه اولیه حزب محافظه‌كار انگلیس به‌شمار می‌رود و هنوز هم حزب محافظه‌كار را با نام «توری» می‌شناسند.
گروه دیگری كه در مقابل توری‌ها شكل گرفت «ویگ»‌ها یا آزادی‌خواهان بودند. تا نیمه قرن نوزدهم، عرصه سیاسی انگلستان در اختیار این دو گروه بود. آنها احزاب سیاسی به معنای مدرن نبودند بلكه بیشتر ائتلاف‌هایی ناپایدار براساس افراد و منافع بودند.
ویگ‌ها به طبقه ‌نوظهور ثروتمندان صنعتی شهری و تاجران، نزدیك بودند و توری‌ها به اشراف زمیندار و كلیسای انگلیس و اسكاتلند نزدیك‌تر بودند. از نیمه دوم قرن نوزدهم توری‌ها به حزب محافظه‌كار تبدیل شدند و ویگ‌ها هم حزب لیبرال را تشكیل دادند.
این دو حزب تا دهه ۱۹۲۰ یكه‌تاز سیاست انگلیس بودند تا اینكه به‌تدریج حزب لیبرال محبوبیت خود را از دست داد و حزب جدیدتر «كارگر» كه ائتلافی از اتحادیه‌های تجاری و صنفی و گروه‌های مختلف سوسیالیستی را نمایندگی می‌كرد، جایگزین آن شد.
از آن زمان تاكنون دو حزب محافظه‌كار و كارگر به نیروهای سیاسی اصلی كشور تبدیل شده‌اند و حزب لیبرال هم با حزب سوسیال‌دموكرات ادغام شد و حزب لیبرال دموكرات نام گرفت كه اكنون به سومین حزب سیاسی بزرگ این كشور تبدیل شده است. به دلیل سیستم خاص انتخاباتی انگلیس، احزاب كوچك‌تر نمی‌توانند به پارلمان راه یابند و عملا كشور به یك نظام دوحزبی نزدیك شده است كه قدرت به تناوب بین دو حزب محافظه‌كار و كارگر جابه‌جا می‌شود.
● خیزش حزب كارگر، سال‌های نخست
سرآغاز شكل‌گیری حزب كارگر را سال ۱۹۰۰ می‌دانند كه «كمیته نمایندگی كارگر» با هدف راه یافتن نمایندگان طبقه كارگر به پارلمان انگلیس، از ائتلاف «جامعه فابین» و انجمن‌ها و اتحادیه‌های تجاری و صنفی تشكیل شد. این كمیته در سال ۱۹۰۶ به «حزب كارگر» تغییر نام داد و تا انتخابات سال ۱۹۱۰ توانست به‌تدریج تعداد كرسی‌هایش در مجلس عوام را به ۴۲ كرسی برساند.
حزب كارگر پس از دو موفقیت نسبی در انتخابات و تشكیل دولت ائتلافی در سال‌های ۱۹۲۴ و ۱۹۲۹ به نخست‌وزیری «رمزی مك‌دانلد» كه در پی مشكلات و اختلافات مجبور به كناره‌گیری شد، سرانجام نخستین پیروزی تمام‌عیار خود را پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ تجربه كرد و دولتی با اكثریت حزب كارگر به نخست‌وزیری «كلمنت آتلی» تشكیل شد كه تا سال ۱۹۵۱ ادامه داشت. دولت آتلی، یكی از رادیكال‌ترین دولت‌های انگلستان در قرن بیستم است.
او بانك انگلیس و بسیاری از صنایع مهم از جمله گاز، زغا‌ل‌سنگ، الكتریسیته و حمل‌ونقل را ملی كرد و نخستین نظام تامین اجتماعی گسترده را به‌‌وجود آورد.
وی همچنین به مستعمرات انگلیس از جمله هند، پاكستان، برمه و سریلانكا استقلال داد و در بلوك ضدكمونیسم با آمریكا متحد شد. اما دولت آتلی كه با كمبودهای پس از جنگ و مشكلات اقتصادی بسیاری مواجه بود، نتوانست اكثریت خود را حفظ كند و مغلوب محافظه‌كاران شد.
● از زمستان نارضایتی تا امپراتوری تاچر
در سال‌های ۵۹-۱۹۵۵ كه حزب كارگر در اپوزیسیون بود، اختلافات عمده‌ای بین جناح میانه‌رو به رهبری «هوگ گیتزكل» و جناح چپ در مورد مسائل دفاعی، كشورهای در حال توسعه و اهداف سوسیالیستی به‌وجود آمد. سرانجام با پیروزی گیتزكل و تحكیم موقعیت او حزب به یكپارچگی جدیدی رسید. «هارولد ویلسون»، رهبر بعدی حزب كارگر توانست در سال ۱۹۶۴ بار دیگر حزب را به پیروزی برساند.
وی تا زمان بازگشت مجدد محافظه‌كاران در سال ۱۹۷۰ و یك دوره نیز از ۷۶-۱۹۷۴ نخست‌وزیر بود. دولت ویلسون كه با زوال جایگاه سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی انگلیس همزمان بود، فرصت كمی را برای نوآوری‌های اجتماعی به او می‌داد.
در پی بحران نفتی سال ۱۹۷۳ و افزایش نرخ تورم، نارضایتی عمومی افزایش یافت و از زمستان ۱۹۷۸ تا ۷۹ اعتصاب‌های گسترده گروه‌های مختلف برای افزایش حقوق شدت گرفت. این دوره كه به «زمستان نارضایتی» معروف شد پایان كار دولت ویلسون و افول اقبال حزب كارگر را در پی داشت.
در انتخابات سال ۱۹۷۹ محافظه‌كاران به رهبری بانوی آهنین انگلیس، مارگارت تاچر به قدرت رسیدند. با تغییرات بنیادی تاچر در سیاست‌های حزب محافظه‌كار و در پیش گرفتن سیاست‌های اقتصادی نولیبرال كه به «تاچریسم» معروف شد، محافظه‌كاران به رهبری تاچر و سپس جان میجر، ۱۸ سال یكه‌تاز میدان سیاست انگلیس بودند.
● تونی‌بلر، راه سوم و حزب كارگر جدید
در سال ۱۹۹۴ با مرگ ناگهانی جان‌اسمیت، رهبر حزب كارگر، در رقابتی سه‌جانبه بین تونی‌بلر، جان پرسكات و مارگارت بكت، بلر به پیروزی رسید و عنوان جوان‌ترین رهبر حزب كارگر را به خود اختصاص داد و برای نخستین بار در تاریخ این حزب سه دوره پیاپی از سال ۹۷ تا ۲۰۰۵ در انتخابات سراسری پیروز شد.
تحت رهبری بلر، حزب كارگر رسما در سال ۱۹۹۵ سوسیالیسم سنتی را كنار گذاشته و با در پیش گرفتن سیاست‌های میانه‌روی سوسیال‌دموكراتیك به معمار اصلی جریانی به نام راه سوم تبدیل شد كه در دهه ۹۰ در سراسر اروپا گسترش یافت. این نظریه میانه‌رو كه توسط آنتونی گیدنز، جامعه‌شناس انگلیسی و از مشاوران تونی‌بلر، تئوریزه شد، تلاش می‌كند سیاست‌های سوسیالیستی و بازار آزاد را به نوعی با هم تلفیق كند.
مدرنیزه كردن و تغییر رویكرد سیاسی حزب كارگر توسط بلر كه مفهوم «حزب كارگر جدید» را مطرح كرد در كنار نگاه متفاوت و مدرن به رسانه‌ها، مقدمه‌ای برای پیروزی‌های برجسته بعدی این حزب بود. مفهوم «حزب كارگر جدید» (New labour) از شعار این حزب در سال ۹۴ «حزب كارگر جدید؛ زندگی جدید برای بریتانیا» برگرفته شد و بیانگر تغییرات اساسی این حزب بود.
تغییر ماده پنج اساسنامه حزب كارگر كه موجب تضعیف نقش اتحادیه‌های كارگری شد، در پیش گرفتن سیاست‌های اقتصادی نئولیبرال و حتی تاچریستی باعث شده است كه بسیاری از منتقدان چپ این حزب كارگر را بیش از یك حزب سوسیال دموكرات، حزبی نئولیبرال بدانند.
اكنون بلر پس از ۱۰ سال زمامداری انگلیس و رهبری حزب كارگر در حالی قدرت را به گوردون براون واگذار می‌كند كه اگرچه به دلیل ناكامی‌های بین‌المللی به‌ویژه جنگ عراق، از پایین‌ترین حد محبوبیت مردمی برخوردار است، اما نمی‌توان نقش موثر او در تجدیدحیات حزب كارگر را نادیده گرفت

سونا انزابی‌نژاد

منبع : روزنامه هم‌میهن