کشاورزی گلخانه‌ای را گسترش دهیم

افزایش جمعیت جهان و نیاز روزافزون به مواد غذائی و اهمیت تأمین آن در جوامع بشری سبب تحولات بزرگی به‌شمار می‌آید که بخش کشاورزی با آن مواج بوده است و به این علت تولید هر چه بیتر محصولات کشاورزی و یافتن اراضی مستعد کشت و استفاده بهینه از عوامل تولید و امکانات موجود برای افزایش بازده تولید با استفاده از دستاوردهای نوین فنی و فن‌آوری‌های جدید از مهم‌ترین اهداف کشاورزی مدرن با خصلت تجاری ـ صنعتی محسوب می‌گردد.
در این راستا به‌منظور کنترل عوامل تأثیرگذار محیطی همچون تغییرات دمائی، جلوگیری از پدیده‌های سرمازدگی، گرمازدگی و… استفاده بهینه از خاک و آب و کاربرد مناسب کود و سموم موردنیاز برای سلامتی مصرف‌کنندگان و نهایتاً تولید در خارج از شرایط زمانی ایجاد گلخانه‌ها از دیرباز مورد توجه جوامع مختلف کشاورزی قرار داشته و در دهه‌های اخیر از پیشرفت‌های قابل توجهی این زیربخش برخوردار شده است و دستیابی به فن‌آوری‌های جدید ایجاد گلخانه‌های بسیار مجهز با بازده بسیار بالا را امکان‌پذیر ساخته است.
با احداث گلخانه و کنترل شرایط، بشر موفق به تولید محصولات خارج از زیست‌بوم‌های صنعتی خود گردیده چنانچه تولید موز به‌عنوان نماد میوه‌ای گرمسیری در شرایط آب و هوائی قصبین امری بسیار پیش‌پا افتاده به شمار می‌اید.
گلخانه یا Green House از جمله مباحثی است که در این دوران توجه بسیاری از متخصصین، محققین و کشاورزان را به خود جلب کرده است. کشت گلخانه‌ای به معنای واقعی جدا شدن از محیط کشت آزاد است، بدین معنا که در کشت گلخانه‌ای باید تمام شرایط لازم برای رشد گیاه را مثل: خاک رطوبت، دما، میزان CO هوا، تنظیم EC (املاح) و PH (اسیدیته) آب و خاک موردنیاز گیاه را به‌طور مصنوعی فراهم کرد.
بذوری که در گلخانه استفاده می‌شود برای شرایط گلخانه هیبرید شده است، بنابراین قابل کشت در فضای آزاد نمی‌باشد و در ورت کشت در فضای باز غیراقتصادی است؛ بنابراین هر کدام از شرایط مذکور در کشت گلخانه‌ای برای گیاه فراهم نباشد به عملکرد محصول لطمه خواهد زد. در حال حاضر در گلخانه‌های مکانیزه تمام این شرایط از جمله تنظیم رطوبتع دما co، نور و اسیدیته و املاح آب و خاک و... به‌صورت اتوماتیک کنترل می‌شود و گلخانه‌‌دار ناظر بر سیستم اتوماسیون گلخانه می‌باشد.
● ویژگی‌های کشت گلخانه‌ای
به‌طور کلی دلیل بسط و اشاعه علم ضرورت ایجاد آن است، علم گلخانه هم از این قضیه مستثنا نیست.
مسایلی که باعث شده محققان، متخصصین و کشاورزان ما به این صنعت توجه بیشتری داشت باشند، عبارتند از:
ـ کمبود منابع آب‌شیرین،
ـ محدودیت اراضی قابل کشت،
ـ رشد روزافزون جمعیت کمبود مواد غذایی،
ـ استفاده بیشتر از زمان (کشت خارج از فصل)
ـ مشکلات مدیریت کشاورزی اراضی در سطح وسیع است که با استفاده از کشت گلخانه، تقریباً تمامی این مشکلات مرتفع می‌شود.
▪ مزیت مهم کشت گلخانه‌ای نسبتبه فضای باز می‌باشد.
۱) سطح اشغال شده زمین در فضای آزاد حدوداً ۱۰ برابر کشت گلخانه‌ای است
۲) میزان مصرف آب شیرین در فضای آزاد حدوداض ۱۲ برابر کشت گلخانه‌ای است
۳) نسبت عملکرد سایانه کشت گلخانه‌ای حدوداً ۱۰ برابر کشت فضای آزاد می‌باشد که با اتخاذ شیوه‌های جدیدتر رسیدن به ارقام بالاتر امکان‌پذیر است.
● اصول فنی و علمی گلخانه
به‌طور کلی گلخانه یا Green House همان‌طوری که به‌نظر می‌رسد محیطی برای رشد و پرورش گیاه سبز می‌باشد، پس، این محیط می‌یابد از هر نظر برای گیاه ایمن باشد تا گیاه در تمام دوران رشد از هر گونه تنش به دور باشد. به‌عبارت دیگر شرایط مصنوعی ایجاد شده توسط انسان می‌بایست از همه جهات شبیه به شرایط رشد گیاه در موطن اصلی خود باشد. بنابراین در ساخت گلخانه باید به این نکات فنی توجه زیادی داشته باشیم.
● اسکلت گلخانه
در گذشته نه چندان دور از اسکلت‌های چوبی و اتصالاتی چون میخ و پیچ و بند و... استفاده می‌شد، ولی در حال حاضر این روش به این دلیل که کاملاً با اصول علمی مغایرت دارد، منتفی شده است.
اسکلت گلخانه مرسومی که در حال حاضر استفاده می‌شود، اسکلت فلزی به‌وسیله لوله‌های گالوانیزه می‌باشد که توسط اتصالات مخصوص به‌هم پیشچ و مهر می‌شود. هر گونه جوشکاری در روش علمی ممنوع است، زیرا باعث فرسودگی لوله‌های گالوانیزه می‌شود.
● پوشش گلخانه
پوشش مناسب برای اکثر نقاط دنیا و نیز ایران پوشش پلاستیکی می‌باشد. البته نوع و جنس پوشش‌های پلاستیکی گلخانه‌ها با پلاستیک‌های معمولی موجود در بازار متفاوت است.
در ساخت پلاستیک‌های گلخانه از مواد ضداشعه ماورای بنفش (unti uv) با درصدهای مختلف، مواد نرم‌کننده پلاستیک، مواد رنگی با ضرایب گوناگون و ضخامت‌های متفاوت استفاده می‌شود.
در ضمن نوعی پوشش پلاستیکی هم وجود دارد که خاصیت ضدچکیدن قطرات آب را دارد (unti F۰۹) در برخی از کشورهای اروپائی که دمای هوای پائینی دارند (نظیر هلند) به‌منظور کاهش اتلاف انرژی از پوشش‌های شیشه‌ای استفاده می‌کنند که این پوشش برای کشور ما به دلیل هزینه بالای آن قابل توصیه نمی‌باشد. به‌منظور کاهش اتلاف انرژی می‌توان پوشش پلاستیکی دوجداره نصب کرد.
● سیستم گرمایشی
یکی از مسائلی که در گلخانه‌ها باید مورد توجه زیادی قرار گیرد، سیستم گرمایشی گلخانه است، زیرا به‌دلیل کم بودن عرضه و بالا بودن تقاضا در فصل سرما، تولیدات کشاورزی بالاترین قیمت‌ها را نسبت به دیگر فصول سال ارد، لذا میزان عملکرد در این فصل از نظر اقتصادی اهمیت بسزایی دارد.
متداول‌ترین روش‌های گرم کردن گلخانه، سیستم شوفاژ (لوله‌های آب گرم) و سیستم کوره هوای گرم می‌باشد که سیستم کوره هوای گرم در ایران بیشتر از شوفاژ مورد استفاده قرار می‌گیرد و از نظر عملی نیز این روش مورد تإیید می‌باشد.
سوخت عمده مورد استفاده در کشور گازوئیل می‌باشد و تنظیم بودن مشعل باعث کاهش هزینه سیستم گرمایشی گلخانه شده و از این جهت اهمیت دارد.
● سیستم سرمایشی
برای تنظیم و پایین آوردن دما در فصل گرم سال از سیستم سرمایشی استفاده می‌شود. سیستم‌های سرمایشی متداول در گلخانه، کولر آبی و سیستم فن و پد می‌باشد.
سیستم فن و پد به‌دلیل علمی از توجیه اقتصادی بیشتری برخودار است. در این سیستم در یک طرف گلخانه از پوشال استفاده می‌شود و توسط موتور پمپاژ، آب پوشال‌ها را مرطوب نگاه می‌دارند و در طرف مقابل آن از فن‌های قوی با قطر حدود یک متر جهت مکش هوای مرطوب و خنک به داخل گلخانه استفاده می‌شود.
● بازاریابی
شاید یکی از مهم‌ترین مایلی که در آغاز هر پروژه باید مورد مطالعه قرار بگیرد، مسئله بازاریابی (Marketing) می‌باشد.
مطالعه مورد محل و بازار فروش محصول قبل از شروع کشت از جمله این مسایل است که می‌بایست مورد توجه گلخانه‌دار قرار گرفته تا در هنگام شروع برداشت دچار مشکل نشود، زیرا برخی محصولات قدرت انبارداری کمی دارند و تأخیر در فروش، لطمه زیادی به محصول خواهد زد. از این مهمتر یک گلخانه‌دار می‌بایست قبل از شروع کشت دقیقاً تاریخ شروع و پایان باردهی و زمان بالاترین میزان باردهی محصولش را محاسبه کند. این امر با کمی مطالعه در مورد محصول موردنظر میسر است.
مطالعه در این مورد این امکان را به گلخانه‌دار می‌دهد که زمان بالاترین میزان تولید محصولش را با زمان بالاترین میزان تقاضا (بالاترین قیمت در طول دوره) هماهنگ کرده و با در نظر گرفتن این موارد، اقدام به کشت محصول کند.
در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که جدا از مسایل جانبی، صنعت گلخانه یک ضرورت است. زیرا در آینده مسایل مهم و حیاتی کمبود آب شیرین، خاک حاصلخیز و افزایش روز افزون جمعیت، امکان کشت بسیاری از محصولات کشاورزی را در فضای باز از ما سلب می‌کند. بنابراین می‌باید به جهت بهینه کردن عملکرد، با این مسئله به صورت علمی و تخصصی برخورد کرد، چه در غیر این صورت با ساخت یک گلخانه بدون در نظر گرفتن مسایل فنی با مسایل جدی روبه‌رو خواهیم شد که توجیه اقتصادی کار را زیر سؤال خواهد برد.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز