دشتستان؛ شهر کاخ های باستانی

شهرستان دشتستان وسیع ترین و پرجمعیت ترین شهرستان استان بوشهر، به مرکزیت برازجان، در مدارهای ۵۱ درجه و ۱۲ دقیقه طول و ۲۹ درجه و ۱۶ دقیقه جغرافیایی قرار دارد. همسایگان آن در شمال گناوه، در غرب بوشهر، در جنوب تنگستان و در شرق استان فارس است. وسعت دشتستان ۶‎/۳۷۱ کیلومتر مربع و جمعیت آن بیش از ۲۹۰‎/۰۰۰ نفر است. این شهرستان تقریباً در وسط راه های ارتباطی شمال به جنوب استان قرار دارد؛ همچنین جاده شیراز - بوشهر از میان آن می گذرد. دشتستان دارای ۷ شهر، ۵بخش و ۱۹۲ روستا است. کوهستان گیسکان با دو قله گیسکان (به ارتفاع: ۲۶۰۰) و قله بزپر (به ارتفاع: ۱۴۲۰ متر) در شرق برازجان قرار دارد؛ دو رود دالکی و شاپور سیراب کننده دشتستان پنهاورند. دمای دشتستان بین ۰ تا ۵۰درجه در طول سال متغیر است؛ بارش سالانه نیز حدود ۲۵۰ میلیمتر است. نژاد اهالی اکثریت پارس و گویش آنها پارسی آمیخته با لری است. برازجان، مرکز دشتستان، دومین شهر بزرگ استان بیش از ۱۵۵‎/۰۰۰نفر جمعیت و ۱۵۳۸ هکتار وسعت دارد که در نزدیکی کوهستان گیسکان
● پیشینه تاریخی
دشتستان دارای پیشینه تاریخی بسیار کهن است که می توان آن را به سه دوره تقسیم کرد.
۱) در دوره اول از عیلامیان تا ظهور اسلام، در قلب خود شهر باستانی توزوتا اوکه را داشته است که پارچه بسیار معروف توزی و آثار تاریخی بسیاری که از این دوره طلایی به جا مانده حاکی از همین نکته است.
۲) دوره دوم از ظهور اسلام تا آغاز صفویه است که دشتستان موقتاً در تاریخ فراموش می شود.
۳) دوره سوم از آغاز صفویه تاکنون را شامل می شود. در این دوره خوانینی خوشنام و میهن پرست همچون ملک منصورخان، شهید سالم خان، شهید میرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجانی و... بر برازجان در دوره ای متلاطم حکمرانی می کنند؛ سالم خان کمر همت به آبادانی برازجان می بندد و غضنفرالسلطنه برازجانی به یاری رئیسعلی دلواری و جنگ با انگلیسی های متجاوز برمی خیزد و پس از رشادت های بسیار و به خاک مالیدن پوزه انگلیسی ها در جنگ لرده، به عنوان آخرین نفر از سرداران وطن پرست متحد در برابر متجاوزان، به دست یک خائن به شهادت می رسد.
● جاذبه های تاریخی
در دشتستان با توجه به تاریخ کهن و پربار آن، آثار تاریخی مهمی وجود دارد ازجمله:
۱) کاخ زمستانی کوروش هخامنشی:
در جنوب غربی برازجان، با قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
۲) گوردختر:
در روستای پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره کوروش، متشکل از ۲۴ قطعه سنگ؛ متعلق به مادر یا دختر کوروش هخامنشی.
۳) کاخ بردک سیاه:
در ۱۲ کیلومتری شمال غرب برازجان، روستای درودگاه؛ مربوط به داریوش هخامنشی که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
۴) کوشک اردشیر:
در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشیر ساسانی، ساخته شده با سنگ و ساروج.
۵) کاروانسرای مشیرالملک:
در قلب برازجان، مربوط به اوایل قاجاریه، ساخته شده از سنگ با نمای بسیار زیبا و منحصر به فرد. این بنا در زمان پهلوی زندان بوده (از زندانیان معروف: آیت الله طالقانی، مهندس بازرگان و...) و اکنون در حال بازسازی است. همچنین کوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشیرالملک (۲۴ کیلومتری شمال برازجان)، کاروانسرای دالکی، چهل خانه سعد آباد، قصر دختر و گوری گاه در تنگ ارم، قلعه سبز در شبانکاره، سد سبا در روستای کان سرخ وحدتیه (مربوط به هخامنشیان)، قلعه غضنفر السلطنه در کوه قلعه، بازار قدیمی و سرپوشیده برازجان ازجمله آثار تاریخی دشتستان هستند.
● جاذبه های طبیعی
گیسکان، کوهستان سر به فلک کشیده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق برازجان قرار دارد. رود شاپور (با ۲۳۰ کیلومتر طول) و دالکی (با ۲۱۵ کیلومتر طول و رود فصلی معروف آرد و در برازجان، از رودهای معروف شهرستان هستند. از درختان معروف این سرزمین نخل، گز، کویر و کنار (سدر) را می توان برشمرد. از حیوانات بومی هم می توان به گراز، بزکوهی، مارمولک و گوسفند و از پرندگان هم به کلاغ زاغی (قلاسوزوک)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تیهو، چغول و سینه سرخ اشاره کرد. مهمترین جاذبه های طبیعی دشتستان عبارتند از: نخلستانهای سرسبز، شاهزاده ابراهیم(ع) در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی برازجان و ارتفاعات اطراف آن، کوهستان گیسکان (دشت نرگسی و بام بلند)، آبشار فاریاب در پشتکوه، چشمه زیرراه در ۱۵ کیلومتری برازجان (روستای زیرراه)، چشمه آب گوگردی در دالکی، پارک جنگلی سرکره در ۸ کیلومتری جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشکان، سد انحرافی سرقنات، سد رئیسعلی دلواری (شبانکاره).
● کشاورزی
دشتستان قطب کشاورزی استان است و کشاورزی آن قدمتی ۲۵۰۰ ساله دارد. مجموع اراضی مزروعی این شهرستان ۲۴۰‎/۰۰۰ هکتار است. مهمترین محصول کشاورزی آن خرما است که از بیش از ۲‎/۵۰۰‎/۰۰۰ اصله نخل به دست می آید. مهمترین انواع نخل در این منطقه کبکاب، خاصه، قصب و شیخالی هستند. بیشترین کلزا، کاهو، تنباکو و گندم استان در دشتستان به دست می آید.
● سوغات
مهمترین سوغاتی دشتستان عبارت است از: خرما، رطب، خارک، حصیر و سایر محصولات بافته شده با برگ نخل، ظروف سفالی، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، نمد، گیوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شیره کنجد)، قلیه ماهی و میگو، انواع حلوا، گرده و مشتک و انواع دیگر نان محلی، لورک و ماست و سایر لبنیات محلی، خاک شیر (درمان درد معده)، زیره (دفع باد شکم)، بنگو، گل گاوزبان و شنبلیله.
● صنعت
شهرک صنعتی بزرگ برازجان و شهرک صنعتی خوشاب دو شهرک صنعتی دشتستان هستند. از مهمترین کارخانه های آن می توان به سیمان دشتستان، گچ، دو کارخانه آرد، موادغذایی، دستمال کاغذی و وسایل بهداشتی، ایزوگام، لوله پلی اتیلن و صنایع مرتبط با نخیلات اشاره کرد.
● مراکز آموزش عالی
دانشگاه آزاد واحد دشتستان، دانشگاه پیام نور، دانشکده کشاورزی، مرکز تربیت معلم شهید رجایی، مدرسه علمیه ۱۴ معصوم (ع) آقایان و حضرت رقیه (س) (بانوان)، مراکز آموزش عالی دشتستان هستند که همگی در برازجان قرار دارند.
● وضعیت فرهنگی
▪ نشریه ها:
اتحاد جنوب، دریای جنوب
▪ کتابخانه ها:
مرکزی (۱۵‎/۰۰۰ جلد)، شهید بهشتی (۷‎/۰۰۰ جلد) و شهرداری (۵‎/۰۰۰ جلد)؛ کتابخانه سایر شهرها نیز به تناسب جمعیت آن شهر کتاب دارد.
▪ شخصیت های مهم فرهنگی
شهید صادق گنجی (رایزن فرهنگی ایران در پاکستان)، سید ابراهیم و محمد رضا مساوات، آیت الله مجاهد برازجانی، آیت الله مهدوی سعدآبادی، حاجی خان صمصام الملک، محمد جعفر واجد برازجانی و اسماعیل مرتضوی برازجانی و...
▪ کتابهای نوشته شده درباره دشتستان
جایگاه دشتستان در سرزمین ایران وتحولات اجتماعی برازجان (سروش اتابک زاده)، تاریخ دشتستان (محمد جواد فخرایی) و...

مصطفی بهبهانی مطلق

منبع : روزنامه ایران