توسعه کارآفرینی زنان و دختران دانشگاهی

● وضعیت كارآفرینی زنان در ایران
متأسفانه در ایران نهاد یا سازمان دولتی مختص كارآفرینی و كارآفرینان وجود ندارد. و تنها در برخی وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی، حمایت‌های محدودی از خود اشتغالی مشاهده می‌گردد. این حمایتها به صورت عمومی است و زنان نیز همچون مردان در حد امكان از آن بهره‌مند می‌شوند و برنامه‌ای ویژه برای زنان كارآفرین وجود ندارد. از این حمایتها می‌توان به طرح خوداشتغالی وزارت كار و امور اجتماعی، كمك‌های مالی بانك كشاورزی، حمایت‌ها و كمك‌های وزارت تعاون اشاره كرد. تنها برنامه‌ های ویژه برای زنان كارآفرین، كمكهای جزئی بانك كشاورزی و حمایت وزارت تعاون از تعاونیهای با ۷۰% عضو زن می باشد كه آن هم متاسفانه كارایی و اثربخشی لازم را نداشته و به رانت تبدیل شده است. از تعداد و وضعیت زنان كارآفرین نیز متاسفانه آمار و اطلاعات دقیقی وجود ندارد.
نهادهای غیردولتی نیز كه در حول چهار محور عمدهٔ فرهنگی ـ اجتماعی، صنفی ـ تخصصی، خیریه‌ای و سیاسی فعالیت می‌كنند، نیز نتواسته‌اند تاكنون نقش اثرگذاری در زمینهٔ گسترش فعالیت‌های اقتصادی ـ اجتماعی زنان به ویژه كارآفرینی ایفا كنند [۱۹] .
متاسفانه در زمینه تحقیقات نیز در طفولیت به سر می بریم و تحقیقات پایه ای در زمینه كارآفرینی خصوصا كارآفرینی زنان در ایران، بسیار محدود انجام شده است.
● معرفی تحقیق انجام شده روی زنان و دختران كارآفرین دانشگاهی ایران
با توجه به وضعیت جمعیتی، تحصیلی و اشتغال زنان در ایران، تدبیر اندیشی جهت حل معضل بیكاری فارغ التحصیلان دانشگاهی دختر و ایجاد اشتغال و استفاده از توانمندیهای این قشر از جامعه كاملا احساس می گردد. از سوی دیگر مشاهده می شود كه توسعه كارآفرینی زنان در جوامع مختلف توانسته است اثرات مثبت اقتصادی چشمیگیری ایجاد نماید. لذا به منظور ارائه راهكارهای عملی جهت توسعه كارآفرینی زنان و دختران دانشگاهی در ایران، تحقیقی با عنوان "طراحی و تبیین الگوی راه اندازی فعالیت كارآفرینانه توسط زنان و دختران دانشگاهی ایران" در سال ۱۳۸۱ در مركز كارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف تعریف گردید. موارد زیر ضرورت انجام این تحقیق را نشان می دهد:
▪ وجود تفاوتها میان زنان و مردان کارآفرین
▪ وجود تحقیقات كم در زمینهٔ كارآفرینی زنان در سطح جهان خصوصاً در ایران
▪ افزایش تعداد زنان و دختران دانشگاهی
▪ كمك به حل معضل بیكاری
▪ استفاده بهینه از توانمندیهای زنان دانشگاهی به عنوان سرمایه های ملی
▪ نیاز به تقویت بخش خصوصی در اقتصاد کشور
هدف از انجام این تحقیق، اولا، شناسایی عوامل مطرح در فرآیند راه اندازی فعالیت كارآفرینانه توسط زنان و دختران دانشگاهی ایران، ثانیا، ارائه مدل تحلیلی چگونگی راه اندازی یک فعالیت كارآفرینانه توسط زنان و دختران دانشگاهی ایران و ثالثا، ارائه راهکارهایی جهت تقویت عوامل سوق دهنده و رفع یا تضعیف عوامل بازدارنده این فرآیند بود.
این تحقیق با همكاری حدود ۱۰ نفر از بهترین دانشجویان از رشته ها و دانشگاههای مختلف، كار خود را آغاز كرد. از مهمترین دستاوردهای این تحقیق، شناسایی حدود ۲۰۰ زن كارآفرین دانشگاهی ایرانی می باشد كه با تلاش یكساله و همكاری كلیه اعضا امكان پذیر شد. در این تحقیق پس از مرور ادبیات كارآفرینی زنان و فرآیند راه اندازی فعالیت كارآفرینانه، الگوی اولیه عوامل موثر در موفقیت فرآیند راه اندازی فعالیت كارآفرینانه توسط زنان و دختران دانشگاهی بدست آمد. به منظور تست این مدل در جامعه ایران، پرسشنامه ای طراحی و با نظر حدود ۳۰ تن از خبرگان كارآفرینی اصلاح گردید. اطلاعات مورد نیاز این كار تحقیقاتی از ۱۰۵ پرسشنامه كامل شده توسط زنان كارآْفرین بدست آمد و نتایج ارزشمندی حاصل گردید.
● دید كلی از وضعیت زنان و دختران كارآفرین دانشگاهی ایران
با انجام پردازشهای آماری، نتایج كلی تحقیق حاصل شد كه از آن دید كلی نسبت به وضعیت زنان كارآفرین ایرانی و فعالیت كارآفرینانه راه اندازی شده توسط آنان بدست آوردیم.
زنان کارآفرین عموما در محدوده سنی ۳۰ تا ۵۰ سال هستند که بسته به ملیت این سن متغیر است. در اسراییل میانگین سنی خانمها ۵۲ سال است [۲۰] ، در حالی که میانگین سنی مورد مشاهده در اروپا و آمریکا ۴۰ سال است. میانگین سنی زنان كارآفرین شركت كننده در تحقیق انجام شده در ایران، ۳۴ سال می باشد. البته از فرد ۱۹ ساله تا ۵۴ ساله در این افراد مشاهده می شود. ۷۶% از آنها متاهل می باشند. قبل از کارآفرین شدن، ۲۱.۹% دانشجو، ۳۱.۵% کارمند تمام وقت در یک شرکت دولتی، ۲۴.۸% کارمند تمام وقت در یک شرکت خصوصی، ۱۷.۱% کارمند پاره وقت، ۱% بیکار ، ۷.۶% خانه دار و ۱۳.۴% کارفرما بودند. مهمترین انگیزه ها و اهداف زنان كارآفرین ایرانی به ترتیب اولویت، عبارتند از رضا ی ت شخصی ، اثبات شا ی ستگ ی های خود، کمک به د ی گران، داشتن قدرت و موقع ی ت اجتماعی برتر و استقلال مالی. در فرانسه مشاهده شد که خانمها به دنبال استقلال، ارضای شخصی، کمک به اقتصاد و ایجاد شغل هستند [۲۱] . در یک تحقیق دیگر، اهداف و انگیزه های خانمها عبارت بود از شناخت فرصت، بدست آوردن پول و لذت بردن از کار [۲۲] . برای خانمهای اسراییلی مانند بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی سه انگیزه توفیق طلبی، استقلال و پول به ترتیب بر عملکرد آنها اثر مثبت داشتند [۲۳] . در آمریکا دوانگیزه اصلی، عبارت بودند از ارضای شغلی و توفیق طلبی [۲۴] . در حالیكه خانمهای سنگاپوری علاقه به پیروز شدن و واقع بینی داشتند [۲۵] .
نوع كسب و كارهای ایجاد شده توسط زنان كارآفرین ایرانی، ۴۴ % تولیدی و ۵۶ % خدماتی می باشد. در مطالعه ادبیات کارآفرینی زنان مشاهده شد كه زنان کسب و کار خود را بیشتر در زمینه کارهای خدماتی ایجاد می کنند. در مطالعه ای که در سه کشور نروژ، زلاندنو و انگلستان صورت گرفته، زنان در مقایسه با مردان بسیار راغب تر به کسب و کارهای خدماتی هستند. این نسبتها، ۵۴ درصد در مقابل ۱۱ درصد در نروژ، ۵۶ درصد در مقابل ۹ درصد در زلاند نو و ۴۵ درصد در مقابل ۴ درصد در انگلستان بوده است [۲۶] .
در اسرائیل نیز اکثر کسب و کارهای ایجاد شده توسط زنان، خدماتی و در اولویت بعدی تولیدی بوده است [۲۷] . همچنین زنان بیشتر کارهای سنتی را انتخاب می کنند. به طور مثال در ترکیه اکثرا در تجارت و کارهای سنتی مانند آرایشگری و خیاطی کسب و کار ایجاد کرده اند [۲۸] . در تحقیقی که در دو ایالت امریکا صورت گرفته، مشاهده شده است که ۴۲ درصد کارهای سنتی در دست زنان است، در حالیکه ۱۷ درصد کارهای غیر سنتی توسط زنان اداره می شود [۲۹] . در ایران، كسب و كارهای زنان در انواع مختلف مشاهده می شود. ۳۹ % در فعال ی ت فرهنگی- هنری- آموزشی، ۱۴ % در صنا ی ع غذا ی ی، ۶% در حمل و نقل، ۴ % در بازرگانی، ۴ % در تولید و آموزش بافت فرش و ۴ % نیز در خدمات مشاوره ای فعالیت دارند. زنان كارآفرین، مهمترین مشكلات خود در زمان راه اندازی را ب و روکراسی اداری، قوان ی ن دست و پاگ ی ر ، گرفتن مجوزها ، تامین منابع مالی ، و تبع ی ض ها می دانند.
● نتیجه گیری و پیشنهادات
در این مقاله ابتدا ضرورت توسعه كارآفرینی در میان زنان و دختران دانشگاهی تشریح گردیده سپس اثرات اقتصادی كارآفرینی زنان در جهان بازگو شد. پس از بیان وضعیت كارآفرنی زنان در ایران، تحقیق انجام شده در این زمینه معرفی و نتایج كلی بدست آمده از این تحقیق ارائه گردید.
حال پس از انجام پردازشهای آماری با استفاده از نرم افزار SPSS ، و تحلیل نتایج، با استناد به نتایج بدست آمده ، راهكارهای زیر جهت توسعه كارآفرینی زنان و دختران دانشگاهی ایران ارائه می گردد:
▪ تقویت انگیزه كارآفرینی در زنان و دختران دانشگاهی
▪ ترویج فرهنگ كارآفرینی در میان زنان و دختران خصوصا دانشگاه یان
▪ ارائه آموزشهای تخصصی و كاربردی در زمینه كارآفرینی
▪ پرورش خلاقیت از دوران كودكی
▪ معرفی الگوهای موفق زنان كارآفرین
▪ حمایت از زنان كارآفرین در مرحله راه اندازی
▪ معرفی فرصتهای كارآفرینی زنان خصوصا در دانشگاهها
▪ اصلاح سیاستها و قوانین موجود در جهت حمایت از كارآفرینی زنان
▪ تدوین سیاستهای جدید در حمایت از زنان كارآفرین
▪ تقویت تشكلهای زنان كارآفرین
▪ ایجاد مراكز رشد كارآفرینی زنان
▪ اعطای تسهیلات مناسب به صاحبان ایده های خلاق

زهرا آراستی
دانشجوی سال آخر دكترای مدیریت گرایش كارآفرینی - مدیر پروژه كارآفرینی زنان مركز كارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف
[e-mail]
*این مقاله در اولین همایش کارآفرینی زنان و چالش‌های پیش‌رو ارائه شد.
منابع
· احمدپور داریانی محمود ، کارآفرینی: تعاریف، نظریات، الگوها، انتشارات پردیس، ۱۳۷۹
· بامداد شیدا ، ساختار اشتغال زنان در کشور و تغییرات آن در چهل سال گذشته و بررسی میزان اشتغال زنان با عوامل اجتماعی اقتصادی در شهرستانهای ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ۱۳۷۵
· سالنامه آماری سال ۱۳۸۱، انتشارات سازمان آمار ایران
· سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی زنان در ایران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۱
· سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، گزارش اقتصادی و نظارت بر عملكرد سال دوم برنامه سوم توسعه،انتشارات سازمان مدیرِیت و برنامه ریزی، ۱۳۸۰
· صابر فیروزه، راههای توسعه کارآفرینی زنان در ایران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۱، ۱۷۶ صفحه
· ANNA A. L. et al., Women Business Owners in Traditional and Non-traditional Industries, Journal of Business Venturing ۱۹۹۹ , Vol. ۱۵ , pp. ۲۷۹ - ۳۰۳
· HISRICH R. D., O’BRIEN M., the Women Entrepreneur from a Business and Sociological Perspective, Frontiers of Entrepreneurship Research, Wellesley, MA: Babson College, ۱۹۸۱ , pp. ۲۱ - ۳۹
· LERNER M., BRUSH C.G., HISRICH R. D., “Israel Women Entrepreneurs: An Examination of Factors Affecting Performance”, Journal of Business Venturing, ۱۹۹۷ , vol. ۱۲ , pp. ۳۱۵ - ۳۳۹ .
· MAYSAMI R. C., GOBY V. P., Female Business Owner in Singapore and Elsewhere: A Review of Studies, Small Business Management, April ۱۹۹۹ , pp. ۹۶ - ۱۰۵
· ORBAN M., Women Business owners in France: the issue of financing discrimination”, Journal of Small Business Management, ۲۰۰۱ , pp. ۹۵ - ۱۰۲ .
· SHANE S. et al., an Exploratory Examination of the Reasons Leading To New Firm Formation across Country and Gender, Journal of Business Venturing, ۱۹۹۱ , vol. ۶ , pp. ۴۳۱ - ۴۴۶
· Ufuk H., Ozgen O. (). Interaction between the Business and Family Lives of Women Entrepreneurs in Turkey, Journal of Business Ethics, ۲۰۰۱ , vol ۳۱ , pp. ۹۵ - ۱۰۶
در پایان لازم می دانم از مركز كارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف و ریاست این مركز آقای دكتر فیض بخش كه از انجام این تحقیق پشتیبانی نمودند تشكر نمایم. همچنین از گروه كارآفرینی زنان این مركز خانمها مهندس روحانی، بهنود، زندی، فاطمی، نجمی زاده، شفیعی و زمانی و آقای مهندس لطفعلی ای به خاطر همكاری در انجام این تحقیق تقدیر و تشكر می نمایم.
[۱] ساانامه آماری ایران، ۱۳۸۱
[۲] ساانامه آماری ایران، ۱۳۸۱
[۳] شیدا بامداد، ۱۳۷۵
[۴] ساانامه آماری ایران، ۱۳۸۱
[۵] دفتر ریاست جمهوری، ۱۳۸۳
[۶] ساانامه آماری ایران، ۱۳۸۱
[۷] دفتر ریاست جمهوری، ۱۳۸۳
[۸] ساانامه آماری ایران، ۱۳۸۱
[۹] سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور، ۱۳۸۱
[۱۰] احمدپور، ۱۳۷۹
[۱۱] Business Research, ۲۰۰۲ center for
[۱۲] Case Study: Women’s Growth Capital Fund, ۲۰۰۲
[۱۳] Center for Policy Alternatives, ۲۰۰۲
[۱۴] U.S. Bureau of Consensus, ۲۰۰۲
[۱۵] U.S. Small Business Administration, ۲۰۰۲
[۱۶] OECD, ۱۹۹۶
[۱۷] Orban , ۲۰۰۱
[۱۸] Chambre Tunisienne des Femmes Chefs d’Entreprises, ۲۰۰۱
[۱۹] صابر، ۱۳۸۱
[۲۰] Lerner, Brush & Hisrich, ۱۹۹۷
[۲۱] Orban , ۲۰۰۱
et al. , ۱۹۹۹ [۲۲] Anna
[۲۳] Lerner, Brush & Hisrich, ۱۹۹۷
[۲۴] Hisrich & O’brien, ۱۹۸۱
[۲۵] Maysami & Goby, ۱۹۹۹
[۲۶] Shane et al. , ۱۹۹۱
[۲۷] Lerner, Brush, & Hisrich, ۱۹۹۷
[۲۸] Ufuk, Ozgen, ۲۰۰۱
[۲۹] Anna et al. , ۱۹۹۹

منبع : زنان کار آفرین