تاثیر زندان در کاهش جرایم

یکی از قدیمی‌ترین گونه‌های مجازات که قدمت آن به درازای تاریخ بزهکاری و قانون‌شکنی انسان‌ها می‌رسد، زندان است.
براساس تحقیقات انجام شده ۸۵ درصد از بزهکاران، سابقه حداقل یکبار دستگیری را در بایگانی عمر خویش دارند و حدود ۹۰ درصد باندهای قانون‌شکنی مثل توزیع مواد مخدر، سرقت مسلحانه، کلاهبرداری و عملیات تقلب‌آمیز (باندهای جعل)‌ در زندان، هسته اولیه تشکل خود را شکل داده‌اند.
چند درصد از زندانیان پس از تحمل کیفر و ترخیص از زندان واقعا خلاف و جرم را برای همیشه در حافظه خود دفن کرده‌اند؟
با صداقت می‌توان گفت تعداد متحول شده‌ها و تواب‌ها در مقام مقایسه با جبهه مقابل، اعداد و ارقامی تاسف‌‌انگیز هستند، چرا؟ دلایل عدم تاثیر قطعی زندان بر بزهکاران را می‌توان به‌طور بسیار خلاصه چنین بیان کرد:
الف) به علت عدم اجرای طرح غربالگری مجرمان، طبقه‌بندی مشخص و قطعی در نگهداری آنها وجود ندارد یعنی کسی که به اشتباه مرتکب خطا شده یا به علل خارج از توان خود تخلفی کرده مثل تصادف یا ورشکستگی یا امثال اینها در کنار سابقه‌دارها و دیگر مجرمان جرایم مختلف قتل، کلاهبرداری و قاچاق و ارتشاء و جعل نگهداری می‌شوند.
ب) ‌مبادله تجارب و آموزش‌های حین زندان، ناشی‌ترین فرد را در حد عالی صاحب تجربه کرده و تازه اینجاست که فرد بربی‌تجربگی خود نفرین می‌فرستد که چه ارزان گرفتار شده.
آفتابه‌دزد‌ها در زندان نیز جایگاه بسیار پایینی دارند و مجبورند مد‌ت‌های طولانی در دالان‌ها و جلوی درها بخوابند، چرا که طبقات خوب و راحت اتاق‌ها و تخت‌ها اختصاص به صاحبان القاب و سوابق دارند. ممد گرگ، اصغر فانتوم، ‌رضا آلکاپون و... حاکمان بند‌ها و اتاق‌ها هستند و خود برای انجام کارهای شخصی کارگر دارند، البته در زندان‌هایی که بیگانگان دارای بخش‌ جداگانه‌ای نیستند خدمات نظافتی و آشپزی در مقابل مزدی ناچیز به عهده آنهاست.
ج) عدم جامعه‌پذیری زندانیان ترخیص شده. یکی از عمده‌ترین دلایل بازگشت زندانیان به سوابق بزهکارانه خود عدم پذیرش آنها از سوی جامعه است.
سابقه‌دار،‌ حبس کشیده و القابی ‌نظیر اینها کافی است تا گروهی از افراد با دیده تردید و شک و ترس به آنها نگاه کنند.
همین رویه در کنار بیکاری و فقر خانوادگی، اصلی‌‌‌ترین انگیزه در ایجاد تردید مراجعت در زندانی سابق است.
در اینجا به طور مشخص پیشنهاد می‌شود زندانیان درجه ۳ یعنی مجرمان بدون قصد و برنامه و مرتکبان سهوی جرایم و به طور کلی افرادی که برای بار اول زندان محکوم شده‌اند باید در دوران زندان مورد بازپروری هویتی و به پروری شخصیتی قرار بگیرند و روانکاوی و تمرین‌های مربوط در مورد آنها اعمال شوند. به منظور نهادینه شدن رفتارهای مثبت و شناخت مشکلات روحی و شخصیتی، روانکاوی و به‌پروری هویتی تنها راهکار جامعه‌پذیر کردن بزهکاران پس از تحمل کیفر است.
گروهی از بزهکاران حرفه‌ای به‌گونه‌ای برنامه خود را تنظیم می‌کنند که پاییز و زمستان را در زندان به سر ببرند و اوایل بهار با شکوفه‌های بادام به جامعه می‌رسند.
آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، تشکیل تعاونی‌های تولیدی و صنعتی، تشکیل تیم‌های نیروی انسانی برای ارائه خدمات به سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی، بهره‌گیری از نیروهای نیمه‌ماهر و ساده در امور کشاورزی و فضای سبز اصلی‌ترین اهرم‌های حرفه‌ای در اصلاح رفتاری مجرمان و حفظ خانواده‌های آنها از دغدغه‌های مالی است.
تقویت نهادهای حمایت‌کننده از خانواده‌های زندانیان، پوشش‌های بیمه درمانی برای آنها و پشتیبانی‌های مادی و معنوی از فرزندان در حال تحصیل آنها در سطوح مختلف تا حدود بسیار زیادی از تخلفات و آسیب‌های رفتاری خانواده‌ها در بیرون و خود زندانیان در درون زندان‌ها خواهد کاست.
تا وقتی زندان‌ها هتل حبس و خانه امید نامیده شوند و خوردن و خوابیدن تنها کار آنها باشد هیچ امیدی به اصلاح مجرمان نباید داشت، ‌در حالی که اگر زندانیان به کار و اشتغال وادار شوند و ضمن کسب درآمد از حرفه و سابقه فنی خود بهره جویند (کارهایی مثل کشاورزی، راه و ساختمان و امثال اینها)‌ هم این همه نیروی راکد درجا نمی‌زنند، هم کمکی به خانواده‌های اغلب محروم و گرفتار آنها می‌شود.

دکتر مجید ابهری
متخصص علوم رفتاری و آسیب‌شناسی اجتماعی

منبع : روزنامه جام‌جم