بررسی اثرات ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر زندانیان کشور

● مقدمه
اعلامیه‌ی حقوق بشر كه در سال ۱۳۲۷ هجری شمسی انتشار یافت، آموزش و پرورش را یكی از مهمترین و اساسی‌ترین حقوق هر فرد انسان یاد كرده است. این اهمیت از این واقعیت نشات می‌گیرد كه انسان با تعدادی رفتارهای بازتابی به دنیا می‌آید و تمامی مهارتهای و توانایی‌های مورد نیاز برای زندگی كردن یعنی تطابق و مقابله با محیط را از راه یادگیری و شكوفایی و پرورش استعدادهای بالقوه‌اش كسب می‌كند، آموزش‌ نیز با توجه به تعریف آن، «هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش‌طرح‌ریزی شده‌ای كه هدف آن آسان كردن یادگیری در یادگیرندگان است.» وسیله‌ای برای ایجاد یادگیری و پرورش استعدادهای افراد محسوب می‌شود. «ما پیوسته بر اثر تجارب یادگیری در حال تغییریم، و آنچه بیش از هر عامل دیگری سبب دگرگونی افراد در طول زندگی می‌شود تجارب یادگیری هستند، به همین دلیل افرادی كه فرصت‌‌‌‌های یادگیری و كسب تجربه‌های بیشتری دارند از كسانی كه دارای فرصت‌های كم یادگیری هستند و زندگی یكنواخت‌‌ (ومحرومی) را می‌گذرانند بیشتر تغییر می‌كنند.»
بنابراین در یك جامعه برای تحقق اساسی‌ترین حقوق افراد آن جامعه آموزش و پرورش باید در همه‌ی ابعاد گسترش یابد تا همه‌ی آحاد بتوانند از آن بهره‌مند شوند. از آنجا كه عده‌ای از زندانیان از برخی از انواع آموزش به ویژه آموزش‌های حرفه‌ای بی‌بهره بوده‌اند، فراهم آوردن فرصت‌های یادگیری در زمینه‌های كمبود از جمله حرفه‌آموزی و ایجاد مهارت‌های شغلی برای آنها نه تنها ایجاد می‌شود كه در آینده پیشه‌ای را به گونه‌ای كار آزموده دنبال كنند و از آن طریق امرار معاش نمایند بلكه احتمال بروز مجدد جرم و بازگشت به زندان را كاهش خواهد داد .
علاوه بر این چنان كه پیش از این اشاره شد عدم آگاهی و عدم بر خورداری از دانش‌ها و مهارت‌های لازم موجب می‌شود تا كسانیكه دارای آگاهی كمتری هستند از نظر پیشرفت در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در مرتبه‌ی پایین‌تری قرار گیرند و این واقعیت اصول برابری و تساوی افراد جامعه را به خطر می‌اندازد. با توجه به این نكته فراهم آوردن آموزش‌ برای زندانیان علاوه بر فایده فردی، سودمندی اجتماعی نیز دربردارد و در صورتیكه موجبات اشتغال مولد برای افراد ایجاد كند می‌تواند تا حدودی عدم برابری ر‌ا جبران نماید. سازمان زندان‌ها اكنون كه در راه تحقق این مهم یعنی حرفه‌آموزی به زندانیانی كه فاقد مهارت‌های فنی و حرفه‌ای برای انجام موثر شغل به خصوصی هستند گام نهاده است جا دارد این دوره‌ها را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهد. این بررسی‌ها اطلاعات و بازخورد‌های لازم برای آگاهی از وضع موجود و كمك به برنامه‌ریزی برای وضع مطلوب‌تر را فراهم می‌آوردند و به تصمیم‌گیرندگان و سیاستگذاران به منظور تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر یاری می‌رسانند.
● خلاصه
▪ به منظور بررسی اثرات ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر زندانیان كشور، این پژوهش‌ هدف‌هایی به شرح زیر پیش رونهاده است:
ـ بررسی میزان تحقق هدف‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای زندانیان با توجه به نتایج ارزیابی‌های انجام شده از زندانیان شركت كننده در آموزش‌ها.
ـ بررسی تاثیر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در آماده‌سازی زندانیان در انجام وظایف و مشاغل مرتبط با مهارت‌های آموخته شده در طول دوره محكومیت.
ـ بررسی تاثیر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر میزان سازگاری زندانیان آموزش‌ دیده
ـ بررسی تاثیر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر اصلاح رفتار زندانیان شركت كننده در آموزش‌ها با توجه به میزان تخلفات آنان در طول دوره زندان.
جامعه آماری شامل كلیه محكومینی است كه در سال ۱۳۸۲ در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای شركت داشته‌اند(۲۴۹۴۶ مددجو)، همچنین محكومینی كه در این سال زندانی بوده‌اند لیكن در هیچ آموزشی شركت نداشته‌اند و در امتحانات نیز شركت نكرده‌اند (۶۷۳۱۸ نفر).
برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری چند مرحله‌ای خوشه‌ای ـ تصادفی استفاده شده است و استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، تهران، خراسان، فارس و هرمزگان انتخاب و مددجویان شركت كننده در آموزش‌ها در زندان‌های این استان‌ها نیز نمونه‌گیری شده‌اند. حجم نمونه بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر (برای سئوالات مختلف) بوده است.
به منظور اندازه‌گیری متغیر‌های مورد مطالعه و گردآوری اطلاعات مورد نیاز از ابزارهایی بدین شرح استفاده شده است:
سیاهه ثبت اطلاعات مربوط به پیشرفت تحصیلی و نتایج امتحانات، مقیاس درجه‌بندی مهارت برای تعیین میزان توانایی انجام مهارت، سیاهه ثبت اطلاعات مربوط به میزان تخلفات و پرسشنامه سازگاری برای اندازه‌گیری میزان سازگارهای خانوادگی، جسمانی، اجتماعی، عاطفی و شغلی.
▪ یافته‌های پژوهش در رابطه با هر یك از سئوالات پژوهش به شرح زیر است:
۱) «مددجویان شركت كننده در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تا چه میزان به هدف‌های آموزش دست یافته‌اند و موفق به گذراندن آزمون‌های استاندارد مهارت شده‌اند؟» نتایج آزمون‌ها نشان‌دهنده آن است كه عملكرد حدود ۱ درصد از مددجویان بسیار ضعیف (۵/۴۲ درصد و پایین‌تر)، عملكرد ۸۵ درصد از آنان در حد متوسط تا خوب (از ۵/۵۲ درصد تا ۵/۸۲ درصد) بوده است. اگر چه به حد تسلط یعنی ۸۵ درصد یادگیری نرسیده‌اند، و عملكرد حدود ۱۴ درصد در عالی (۵/۹۲ درصد تا ۱۰۰درصد) بوده است وبه حد تسلط رسیده‌اند. میانگین نمرات كلی حرفه‌آموزی ۷۶/۷۱ درصد و انحراف معیار آن۸۴/۹ بوده است. میانگین نمرات عملی۵۹/۷۶ از میانگین نمرات تئوری (۷۸/۶۴) بزرگ‌تر و نشان‌دهنده یادگیری بهتر مهارت‌های عملی است.
۱ـ۱) «چه عواملی در میزان یاد‌گیری و توفیق مدد جویان شركت‌كننده در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تاثیر داشته است؟» یافته‌های پژوهش نشان‌دهنده آن است كه از میان عواملی چون سطح سواد، مهارت عملی و سن، نمرات عملی بیشترین همبستگی(۷۳%) را با میزان یادگیری در قالب نمرات تئوری آن‌ها داشته است پس از آن سطح سواد رابطه داشته است لیكن در جهت معكوس و عامل سن همبستگی معنی‌داری با میزان یادگیری نداشته است.
در رابطه با سئوال ۲ ـ۱ مبنی بر اینكه:
۲ـ۱) «آیا بین میزان یادگیری مددجویان بر حسب نوع آموزش(مهارت‌آموزی، استادـ شاگردی و تجربه قبلی) تفاوتی وجود دارد؟» یافته‌ها نشان‌دهنده آن است كه بین میزان یادگیری در انواع آموزش‌ تفاوتی وجود ندارد و انواع مختلف آموزش ـ یادگیری به نتایج یكسانی منجر می‌شود.
۲) «زندانیان شركت كننده در آموزش‌ها و آزمون‌های فنی و حرفه‌ای توانایی انجام وظایف مرتبط با مهارت آموخته شده كه در زندان به آن‌ها محول می‌شود را دارند؟» یافته‌ها نشان‌دهنده ان است كه توانایی انجام وظایف ۱ درصد از شركت‌كنندگان در حد ضعیف، حدود ۲۴ درصد متوسط، حدود ۵۹ در صد خوب و حدود ۱۶ درصد در حد عالی ارزیابی شده است. بدین معنی كه حدود ۹۹ درصد از شركت‌كنندگان در حد متوسط تا عالی مهارت‌های در نظر را كسب كرده‌اند.
۱ـ۲) «آیا بین توانایی انجام وظایف مرتبط با مهارت‌ مددجویان بر حسب نوع آموزش‌ تفاوتی وجود دارد؟» یافته‌ها نشانگر این است كه بین انواع مختلف آموزش‌ و یادگیری تفاوتی وجود ندارد.
۳) «آیا شركت در دوره‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر میزان سازگاری زندانیان تاثیر داشته است؟» یافته‌هانشان‌گر آن است كه شركت در دوره‌‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای زمینه‌ساز افزایش سازگاری خانوادگی، جسمانی، اجتماعی، عاطفی و شغلی در مددجویان می‌گردد.
۴) «آیا شركت در دوره‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بر اصلاح‌پذیری یا كاهش تخلفات مددجویان تاثیر داشته است؟» یافته‌ها نشان‌گر میانگین كمتر تخلفات در میان مددجویان شركت‌كنندگان در آموزش‌ها نسبت به میانگین تخلفات كسانی است كه در این آموزش‌ها شركت نداشته‌اند.

مجری طرح: مركز آموزشی و پژوهشی
مسئول اجرای طرح: دكتر جلال بامدادی
ناظر طرح: محمدعلی زنجیره‌ای
همكاران: دكتر جواد صالحی، دكتر بهرام صالح‌صدق‌پور، خانم سیما صفرزاده
محل دسترسی به گزارش تحقیق: كتابخانه و آرشیو دفتر آموزش و پژوهش سازمان زندان‌ها

منبع : قوه قضائیه