سال جهانی نجوم، فرصتی یگانه

همه ساله یونسکو، سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، بنا به مناسبت‌های گوناگون برای هر سال نامی برمی‌گزیند. امسال را یونسکو به همراه اتحادیه بین المللی نجوم، سال نجوم خوانده است. سال ۲۰۰۹ میلادی به سبب پاس‌داشت چهارصدمین سال نخستین رصد تلسکوپی گالیله، این‌گونه نام‌گذاری شده است.
شاید از تسلط ایرانیان بر دانش نجوم بیش از هفت قرن نگذرد، اما در این ۴ سده اخیر چنان نجوم متحول شده و چنان پیشرفت‌های عظیمی در دانش نجوم رخ داده است که در دهه های اخیر نجوم در ایران همچون ققنوسی از دل خاکستر بر آمد تا میراثی باشد زنده و پویا.
نگاه به وضعیت رصدخانه ملی ایران با تلسکوپی به قطر ۳ متر که قرار است در پنج سال آینده مورد بهره‌برداری قرار گیرد و مقایسه آن با رصدخانه‌های فراملی همچون تلسکوپ‌های ۱۰ متری امروزی و تلسکوپ‌های فضایی همچون هابل، شاید مقایسه‌ای نابرابر باشد، چرا که ما راه را دیر رفته‌ایم، ولی مقصد و جهت یکی است. اما این قیاس به ما نشان می‌دهد که جایگاه والای نجوم در ایران در قرن‌های اخیر تا چه حد در مقایسه با سایر کشورها مورد جفا قرار گرفته است.
ما دوان دوان در ادامه مسیری گام می‌گذاریم که نخستین بار پدرانمان آن راه را در پیش گرفتند، اما پس از ما خیلی‌های دیگر هم این راه را دیدند و با برنامه‌ریزی در آن گام برداشتند، تا این‌که امروز فضاپیماهایشان به دورترین نقاط منظومه شمسی با فاصله بیش از ۱۰۰ برابر فاصله زمین تا خورشید رسیده‌اند؛ تلسکوپ فضایی هابل دورترین نقاط کیهان را در فاصله‌ای بیش از ۱۳ میلیارد سال نوری رصد کرده است و مریخ‌نوردها خاک مریخ را می‌کاوند تا نشانه‌هایی از حیات بیابند.
سال جهانی نجوم، از چند لحاظ برای ما می‌تواند اثرگذار باشد. در وهله اول، سال جهانی نجوم می‌تواند با اشاره به نقش علم در پیشرفت فناوری و محصول آن یعنی ارتقای سطح رفاه مردم، دانشی پایه در میان مردم و جامعه متفکر قلمداد گردد و دیگر به چشم سرگرمی مورد بی‌مهری قرار نگیرد. این نقش که برای اغلب مردم ما بیشتر به خیال می‌ماند تا واقعیت، آن‌قدر فراوان و فراگیر است که کافی است اندکی در مورد تاریخ‌چه فناوری ابزارهای اطرافمان بیاندیشیم. تلفن‌های همراه دوربین‌دار آن‌قدر عمومی شده است که دیگر کمتر کسی باور می‌کند دوربین‌های دیجیتال نخستین بار برای رصد کورسوی اجرام سماوی زاده شدند. اما در کنار پیشرفت فناوری؛ آن‌چه بیشتر رخ می‌نماید، دسترسی به کیهانی است که آزمایشگاهی را می‌ماند از بی‌نهایت‌ها. همین نگاه به کیهان است که کلید حل بسیاری از مسایل لاینحل، لااقل در دانش فیزیک شده است.
در وهله دوم، شناخت طبیعت و پاکی و عظمت کیهان نه فقط در میان خستگی‌های روزمره که در ارتقای نگاه انسان برای اتحاد و تنش‌زدایی نقشی عمده ایفا می‌کند. بشر با تمام تفاوتهایش، با تمام رنگ‌ها و نژادهایش، هرکجا که باشد، زمینی است. شاید این نگاه به تنها سیاره قابل سکونتمان سبب شود تا در برخوردهای روزانه‌مان بیشتر صبوری به خرج دهیم و مصیبت‌هایی چون تغییر اقلیم را بیشتر جدی بگیریم.
در وهله سوم که نگاهی تاریخی به نجوم است، نشان‌دهنده آن است که ملت‌های پیشرو در سراسر تاریخ به نجوم، بهای خاصی داده‌اند. پیشرفت دانش نجوم در هر دیاری، خود سبب پیشرفت در دانش ریاضی و فیزیک و هم‌چنین فناوری آن دیار شده است. آن‌چه ما در جامعه امروز نیاز داریم، اعتمادسازی در میان اقشار مختلف مردم برای هزینه کردن در زمینه‌های مختلف نجوم و فضا است. مشتاقان و دانشمندان نجوم امروز در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه، همان وضعیتی را دارند که کریستوف کلمب پیش از آغاز سفرش داشت؛ فقط تاریخ توانست از پس توجیه سفر کریستوف کلمب برآید.
سه هفته از آغاز سال جهانی نجوم در ایران گذشته و برخلاف آن‌چه تصور می‌رفت، نجوم حرفه‌ای از نجوم آماتوری که غیرآکادمیک و مبتنی بر اشتیاق است، پیشی گرفته است. هر چند روز یک بار، خبری از اجرای همایش، سمینار، کارگاه و کنفرانسی ملی و فراملی از منجمان حرفه‌ای ایران شنیده می‌شود. این اتحاد در میان فعالان نجوم حرفه‌ای برای پاس‌داشت چهارصدمین سال رصد تلسکوپی گالیله در ایران کم‌نظیر و بی‌سابقه است.
اما به سوی دیگر ماجرا اگر بنگریم، در میان منجمان آماتور به جز همراهی در اجرای چند پروژه جهانی در ایران و برگزاری برنامه‌های سال جهانی چند نهاد مردمی، برنامه‌ای با وسعت و دربرگیری زیاد هنوز اجرا نشده است. احتمال دارد منجمان آماتور ایرانی با آغاز سال ۱۳۸۸ قصد آغاز فعالیت‌های خود را داشته باشند، اما تفاوتی که باعث تمایز نجوم آماتوری از حرفه‌ای شده، عمومی بودن نجوم آماتوری است که ضرورت غنیمت شمردن این سال را برای منجمان آماتور دوچندان می کند.
نجوم در سال جهانی نجوم در رسانه‌ها هم مورد استقبال واقع شده، به طوری که چاپ ویژه‌نامه روزنامه جام‌جم در آغاز سال جهانی نجوم، چاپ مجله نجوم ویژه سال جهانی نجوم و بخش جدید اخبار فناوری خبرگزاری مهر با رویکرد پوشش وسیع اخبار نجومی به همراه پخش برنامه تلویزیونی آسمان شب شبکه چهار سیما، یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های علمی تلویزیون و هم‌چنین پخش دیگر برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی به همین مناسبت، نشان‌دهنده رغبت بالای مخاطبان و مردم به این زمینه است. فعالان نجوم آماتوری بی‌تردید می‌توانند با دوری جستن از رخوت، از این فرصت برای ارتقای سطح عمومی دانش نجوم بهره ببرند.

محمدجواد ترابی

منبع : خبر آنلاین