مدیریت فناوری در صنعت‌برق

در جهان امروز كه لازمه رشد دانش‌های فنی از مدل اعصار قدیم كه متكی به افراد بود، خارج شده و توسعه پایدار فناوری در یك كشور مستلزم وجود، بسترهای علمی و فرهنگی و گسترش دانش‌های عمومی، ایجاد فرصت‌های صنعتی برای بكارگیری نتایج تحقیقات و ممارست در كسب تجربیات اجرایی و ... است. مدیریت‌های فناوری بدون برنامه‌ریزی، سازماندهی و فراهم كردن شرایط همه‌سو‌نگر برای رشد مراكز علمی و پژوهشی، ارتباط طبیعی بین نهادهای مختلف، تربیت و كارآمدی نیروی انسانی و ... تحقق نخواهد یافت. لذا در این نوشته سعی دارد كه ایجاد مدیریت منسجم فناوری را به عنوان یك رویكرد ملی، در جهت كارآمدی و همبستگی با سایر صنایع و مراكز علمی كشور، همچنین خودكفایی نسبی مطرح كند.
در پیشگفتار مجموعه سخنرانیهای اولین كنفرانس مدیریت فناوری در سال ۸۲، مدیریت فناوری را به معنی استفاده از ابزار علمی در برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت، رهبری و نظارت بر فعالیت‌های مربوط به انتخاب، اكتساب، بكارگیری، بهره‌برداری و توسعه فناوری، می‌داند. بر این پایه تاكید بر نقش فناوری در توسعه اقتصاد و صنعت كشور، آشنایی محققان و مدیران صنعت‌ كشور با جنبه‌های نظری و علمی، همچنین شناخت تجربیات سایرین در توسعه صنعتی و مالاً چگونگی كاربرد مدیریت فناوری در صنعت‌برق كشور، بعنوان اهداف برگزاری كنفرانس مذكور تعیین شده است.
اغلب سخنرانان در یازده مقاله آمده در مجموعه فوق، بصورت پراكنده و فشرده برداشت‌های نظری خود را از منابع مختلف، بدون اینكه راهكارها و سیاست‌های كاربردی مشخصی را برای مدیریت مورد نظر در ایران دنبال كند، ارایه كردند. این رویه در سایر سخنرانیها و مقالات مشابه نیز، مشاهده می‌شود. بطوریكه در پایان یكی از مقاله‌های همین مجموعه به نقد گفته شده كه فناوری بیش از هر چیزی نیاز به واقع‌بینی و تلاش و تولید دارد. البته برای فناوری باید سیاستگزاری كرد و متولی و مسوول آن را در سطح ملی مشخص كرد و نظام توسعه فناوری را طراحی كرد. اما پدیده‌ای كه امروزه رایج است این است كه بجای اینكه تولید‌كنندگان فناوری، مشكلات خود را مطرح كنند. هزار و یك متولی مجازی برای فناوری پیدا شده و بجای پرداختن به تولید فناوری به بحث درباره چگونگی و فلسفه فناوری پرداخته‌ایم.
از آنجا كه ما عموماً و با سرعت به ورطه تفنن وارد می‌شویم باید دقت كرد كه همانگونه كه ما ۲۰۰ سال درباره جبر و اختیار به بحث و مناقشه پرداختیم، در این مقوله هم بجای تولید فناوری به بحث‌های تكراری و بی‌فایده دچار نشویم.
●در آغاز انقلاب صنعتی در اروپا
گوته شاعر آلمانی شعر زیبایی سروده است كه در یكی از ابیات آن می‌گوید، Bildner, bild, rede nicht یعنی نقاش، نقاشی‌كن، حرف نزن، شاید این شعر بتواند اندرز خوبی باشد.
با ملاحظه عبارات فوق در می‌یابیم كه علیرغم نظرات و گفتارهای گوناگونی كه در مبحث مدیریت فناوری گفته یا نوشته می‌شود، نیازمند به كنكاش موضوع بگونه كاربردی تر می‌باشیم.
با این دید، گزینه‌هایی از سخنرانیهای مجموعه مذكور عیناً یا مضمون آنها به صورت فشرده، بشرح زیر اشاره می‌شود:
۱- شناخت زمان و زمانه‌ای كه در آن بسر می‌بریم برای استفاده از فرصت‌هایی كه در اختیار داریم، امری حیاتی است.
۲- در اختیار داشتن كالا، خدمت و فرآورده مترادف با تسلط بر فن‌آوری نیست.
۳- فناوری از مقوله‌های راهبردی است لذا داشتن آینده‌نگری، چشم‌انداز و سیاست كلی در آن، پایه تصمیم‌گیریها است.
۴- تقبل هزینه‌های توسعه فن‌آوری و حمایت از فن‌آوریهای مورد نیاز تا مرحله تجاری شدن ضرورت دارد.
۵- در كشورهای پیشرو، نظام‌های ملی نوآوری مستقر و فرآیندهای اصلی توسعه فن‌آوری قانونمند و هدفمند شده‌اند و دولتها نقش عمده و كلیدی در شكل‌گیری نظامها و تقسیم‌ كار ملی دارند.
۶- در بحث زنجیره تولید فناوری، بین فعالیت‌های تحقیقات كاربردی، فناوری، تولید و بازار همپوشانی وجود دارد.
۷- نظام‌ ملی توسعه فناوری یك ارتباط سازمان یافته بین برنامه‌های توسعه و فرآیندهای اصلی توسعه فناوری، بعنوان موتور محركه توسعه، است.
۸- ماموریت نظام ملی توسعه فناوری تحقق برنامه‌های توسعه و ماموریت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری است.
۹- سیاست راهبردی فناوری، عبارتست از، تصمیمی كه سازمان درارتباط با سرمایه‌گذاری، توسعه وبهره‌برداری از فناوری‌های محصول و فرآیند خود اتخاذ می‌كند.
۱۰- وجود سیاست راهبردی فناوری در جهت‌گیری فعالیت‌های توسعه فناروی، تخصیص منابع و دیگر فعالیت‌های پشتیبانی‌كننده موثر است.
۱۱- نظام ملی نوآوری عبارتست از شبكه‌ای از سازمانها، نهادها، موسسات یك كشور كه برای ایجاد، اشاعه و بكارگیری و بهره‌برداری از دانش علمی فناوری فعالیت می‌كند.
۱۲- شكل دادن به شبكه همكاری‌های علمی و فنی در سطح كشور وظیفه چند نهاد به خصوص نیست بلكه باید همه وزارتخانه‌ها و دانشگاهها و مراكز مختلف در این شبكه نقش داشته باشند.
۱۳- انتقال، جذب و توسعه فناوری یكی از وظایف مهم مراكز تحقیقاتی است.
۱۴- در سطح ملی مهمترین وظیفه سیاستگزاران، سازماندهی نظام ملی نوآوری است كه با شكل‌گیری آن ارتباط نهادهای دولتی، خصوصی و دانشگا‌هی در جهت تولید نوآوری تسهیل شود. در این میان متولی نظام شكل‌گرفته باید متناسب با هر بخش تعیین شود. فرضا در بخش علوم پایه بهتر است دانشگاهیان مسوولیت رابر عهده داشته باشند.
۱۵- عمده‌ترین شاخص برای ارزیابی فن‌آوری مربوط به تولیدفناوری در هر كشور است.
۱۶- سرمایه‌گذاری در امر تولید فناوری و بكارگیری و یا فروش آن از عمده‌ترین عوامل پیشرفت فناوری در هر كشور محسوب می‌شود.
۱۷- ورود به عرضه فناوری مستلزم سیاستگزاری، سرمایه‌گذاری و افزایش بهره‌وری در همه زمینه‌ها است:
از مجموعه مطالب بالا بر می‌آید كه برای ساماندهی به نوآوریها و توسعه فناوری كشور و بتبع آن در صنعت‌برق نیاز به اعمال مدیریت جدی و هدفمندی می‌باشیم. لذا نظرات كلی اولیه بشرح زیر بیان می‌شود.
الف: برای اعمال مدیریت فناوری در صنعت برق با دو رویكرد روبرو می‌باشیم. از یك طرف وجود تجربیات اجرایی و شناخت نسبی از نیازمندیها كه می‌تواند ما را برای رسیدن به مدیریت فناوری كمك كند. از طرف دیگر وجود پراكندگی مدیریت‌های تصمیم‌گیر درامور جاری با نگرش‌های متفاوت كه عامل بازدارنده یا كند‌كننده برای دستیابی به سیاست‌های راهبردی و ضوابط همه سونگر است.
بیان این مطلب نفی تلاشها و دستاوردها در مجموعه صنعت‌برق از گذشته تا بحال نیست. بلكه نقد و بررسی با نگاه از بیرون محیط‌های اجرایی و از منظر مدیریت جامع فناوری و شناخت شرایط حضار برای برقراری تفاهم درجهت حركت به سمت خلق درون زای فناوریها و افزایش قابلیت جذب و توسعه فنون غیربومی فراگیر كردن دانش‌های فنی، مد نظر است. در صورت عدم توجه به لزوم انسجام فعالیت‌های فناوری و ضرورت ایجاد نگرش تمركزی به اعمال مدیریت فناوری، علیرغم سرمایه‌گذاریهای مستمر برای گسترش تاسیسات و امكانات جدید، بدلیل پراكنده و غیرهمسو بودن نگرش‌های احداث، بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات، جهش لازم برای پركردن فاصله سطح فناوریهای كشور با كشورهای پیشرو در فناوریها بوجود نمی‌آید و باصطلاح مصرف‌كنتده مدام دستاوردهای دیگران خواهیم ماند. شاهد این مدعا هم ارایه بعضی از مقالات و بیان بعضی دیدگاههای فناوری در سخنرانیها، بصورت‌های ترجمه‌ای، تكراری و غیر مرتبط باجامعه ما است. حال در صورت پذیرش نكات فوق نیازمند به ایجاد ساختار، گردش كار، ضوابط و مقررات خاص بعنوان سند مرجع مدیریت فناوریها در صنعت‌برق وبتبع آن تعیین خط‌مشی‌های ضروری برای متولیان سیاستگذاری و نهادهای اجرایی ذیربط، هستیم.
ساختار كلی هرم مدیریت مورد نظر بصورت سلسله مراتبی تصمیم‌گیری و اجرا مركب از مجمع نمایندگان نهادهای اصلی رهبری‌كننده و سازمانهای اجرایی در صنعت‌برق و خارج از آن، بسرپرستی معاونت و مسوولین ذیربط امور برق وزارت نیرو، بشكل زیر قابل پیشنهاد خواهد بود:
اسامی نهادهای مذكور وعضویت نمایندگان آنها و محل دبیرخانه مربوطه به پیشنهاد معاونت فوق و تصویب وزیر نیرو تعیین می‌شود.●اهم اهداف و وظایف مدیریت فناوری صنعت‌برق عبارتند از:
- تعیین فناوریهای مورد نیاز و اولویت‌دهی آنها بر اساس برنامه‌ها و چشم‌انداز توسعه كشور
- هماهنگی و سیاستگذاری مشترك با مراكز صنعتی، علمی و تحقیقاتی كشور برای تقسیم كار مشترك
- تدوین رویه‌های انتقال، جذب، توسعه و تجاری‌سازی فناوریهای هدفمند
- هماهنگی و برنامه‌ریزی برای تخصیص منابع و سرمایه‌گذاری
- تدوین شاخص‌ها و رویه‌های نظارت و ارزیابی عملكردها و میزان دستیابی به اهداف
- حمایت‌های فنی و فناوری در بخش‌های خصوصی كوچك صنعتی در راستای رفع نیازمندیهای صنعت
- حمایت از ایجاد انجمنها، مراكز و تشكل‌های تخصصی و هدایت نوآوریها بسمت فناوریهای هدفمند
- طراحی ارتباط‌های شبكه‌ای بین سازمانهای مسوول و ایجاد نهادهای زیربنایی برای اشاعه تحقیقات و بكارگیری فناوریهای ایجاد شده
- برقراری ارتباط متقابل بامراكز آموزشی برای تربیت نیروی انسانی متكی بر فنون مورد نیاز
- تهیه و تدوین مقررات و قوانین ضروری و اخذ مصوبات لازم
- برنامه‌ریزی و نگرش عملی به نهضت نر‌م‌افزاری و تولید علوم مرتبط با صنعت‌برق و هماهنگی با مراكز دانشگاهی و پژوهشی
ب: واقعیت این است كه در مباحث طراحی، احداث، نگهداری و تعمیرات، ... مربوط به تجهیزات و تاسیسات فنی، مبادله اطلاعات و استفاده از تجربیات كاری و خبرگی كارشناسی از عملكردها، توسط افراد از محیط‌های مختلف، باعث قوام و همه‌سونگری و رفع نواقص مشخصات و نظامهای فنی خواهد شد. بعبارت دیگر ممكن است در ابتدای برنامه‌ریزی و تصمیم اولیه تامین تجهیزات یا احداث تاسیسات جدید، به دلایلی از قبیل ملاحظات اقتصادی زودگذر و یاعدم شناخت مكفی، مشخصات فنی یا طراحیهایی از سوی تهیه‌كنندگان اسناد خرید یاطراحان و سازندگان، پیشنهاد و در نظر گرفته شود كه جامع نبوده و با نواقصی همراه باشند، در نتیجه برای سالیان طولانی مسوولین نگهداری و بهره‌برداری كننده را با مشكلات عدیده غیرقابل رفع روبرو سازند، كه اگر از ابتدا شرایط لازم برای انتقال تجربیات كارشناسی وجود داشته باشد كاستی‌ها تقلیل می‌یابند.
اگر چه تكامل فناوریها، دانش فنی مهندسین دنیا، در طول سالیان و در مسیر اجرای طرحهای مختلف صورت گرفته و باصطلاح برای سطح دانش بشری دریك مقطع زمانی، قصوری متوجه اشخاص نیست، اما باید پذیرفت كه امروزه صنعت برق ایران باواقعیات و تاسیسات عدیده‌ای روبرو هستند كه بجهت مستند نبودن تجربیات خبرگان در گذشته و اتكا به محفوظات كارشناسی اشخاص محدود یا كمی تجربه مدیران طرحها و شرایط زمانی همراه هستند كه تغییر در آنها به دلیل بالا بودن هزینه و شرایط فنی مربوطه، توجیه‌پذیر نبوده و ضعف آنها، گریبانگیر شبكه برق شده است.
بنابراین اقتصا می‌كند درجهت توجه به نهضت نرم‌افزاری و تولید علم كشور، موضوع لزوم انتقال مستمر تجربیات خبرگان داخل كشور به یكدیگر و ارتباط كارشناسی با خبرگان سایر كشورها از یك طرف و توسعه علوم مورد نیاز دربدنه مرازك پژوهشی و دانشگاهی با نگرش ویژه و عملی به فناوریهای صنعت‌برق، از طریق انجمن‌های تخصصی و علمی از طرف دیگر، مورد تعمق قرار گیرد تا باین ترتیب زمینه‌های همفكری ایجاد شده و باعث توسعه دانش جمعی كارشناسان كشور و ارتباط صنعت‌ با محیط‌های پژوهشی و دانشگاهی شود.
ج: با عنایت به وجود تحولات مستمر بنیادی جهانی در شاخه‌های مختلف صنعت‌برق در سالهای آتی و لزوم پیش‌بینی‌ها و آمادگی‌ برای كسب، جذب و توسعه فن‌آوریهای پایه و نوین، نیاز است كه مراكز پژوهشی و علمی كشور (وابسته به صنعت‌برق و خارج از آن) وظیفه آینده پژوهشی را سرلوحه اهداف و فعالیت‌های دراز مدت خود قرار دهند. در این رابطه مرز زمانی و ملاك كار برنامه كلان آمده در چشم‌انداز صنعتی شدن كشور می‌تواند قابل تكیه و دستورالعمل باشد.
●●جمع‌بندی و پیشنهاد:
۱- از آنجایی كه دستیابی به دانش‌های روز و ایجاد شرایط جهت تجاری شدن آن، محدود به فعالیت‌های داخل یك سازمان نبوده و از جهات مختلف پدیده‌ایست كه درتعامل مشترك و مستمر با سایر سازمانهای صنعتی و علمی كشور شكل گرفته و قوام می‌یابد، پیشنهاد می شود یك هیات موسس مركب از نمایندگان واحدهای موثر و ذیربط در فناوری‌ صنعت‌برق تشكیل شده و با توجه به هرم سلسله مراتبی مدیریت در داخل صنعت و ضرورت تعاملات با سایرین، ساختار و شبكه ارتباطی اولیه، طراحی و پس از اخذ تایید از مراجع مربوطه، نسبت به انتخاب اعضای شورای مركزی مدیریت و فناوری صنعت‌برق اقدام شود.
نكته مهم دراین گونه امور، انتخاب یك واحد ستادی بعنوان دبیرخانه اولیه و ثابت هست كه بتواند پیگیری‌ها را داشته باشد.
به هر صورت باید سریعاً برای تحقق اهداف و انتظارات از مدیریت فناوری صنعت‌برق، سازمان اصلی و نهادهای جنبی ایجاد شود. درغیر این صورت ادامه وضع موجود صرفاً به مباحثات كلامی خواهد گذشت.
۲- با توجه به خلائی كه در انتقال تجربیات خبرگان ذكر شد و در جهت سامان‌دهی به نهضت نرم‌افزاری و تولید دانش صنعت‌برق كشور و شروع یك فعالیت عاجل تا تشكیل ساختارمدیریت مورد نظر، یك شاخه كاری بعنوان زیر مجموعه آینده مدیریت فناوری برق برای برقراری ارتباط بین تشكل‌های تخصصی (از قبیل برق، كنترل، ابزار دقیق،‌مكانیك، شیمی، متالورژی، بهره‌برداری، ...) هماهنگی با دانشگاهها، برگزاری نشست‌ها و انتشارات مقالات تخصصی در یكی از سازمانهای موجود فعال شود.
۳- در جهت ملموس‌تر كردن مباحث تخصصی دانش فنی و آگاهیهای علمی، برگزاری كنفرانس و مدیریت فناوری از حالت طرح مقالات كلی و پراكنده خارج و نشست‌ها بصورت تخصصی درآمده و در فاصله برگزاری دو كنفرانس نیز جلسات تخصصی انجمن با نگرش بر مدیریت فناوری (نه گزارشهای مرسوم از پروژه‌های اجرایی) برگزار شود. برای شكل‌دهی به این خواسته با اعلام موجودیت انجمنهای تخصصی توسط یك هیات موسس، عضوگیریها از بین كارشناسان كل كشور و خارج از آن انجام خواهد شد.

مهندس محمداسماعیل احمدی‌پژوه

منبع : ماهنامه صنعت برق