غروب خورشید در افق دهلاویه

● به مناسبت سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران
بررسی رفتار سیاسی مردان بزرگ و مبارز ارزش و هیجان خاصی دارد. ارزش این بررسی هنگامی افزوده می‌شودکه فرد مورد مطالعه دارای رفتار سیاسی عمیق واندیشمندانه بوده و در برهه‌ای خاص نقش بزرگی را ایفاکرده باشد. شهید دکتر مصطفی چمران از مردانی است که در اوج مقام علمی و رفاه اجتماعی به تمام امیال و خواسته‌های دنیوی پشت پا می‌زند و به دنبال رسیدن به اهداف متعالی خویش قدم در راهی می‌گذارد که سرانجام شیرینی چون شهادت را به دنبال دارد.
دکتر مصطفی چمران در سال ۱۳۱۱ در تهران و در خیابان پانزده خرداد متولد شد. وی تحصیلات خود را در مدرسه انصاریه آغاز کرد و در دارالفنون والبرز دوران متوسطه را گذراند؛ سپس در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و در سال ۱۳۳۶ در رشته الکترومکانیک فارغ‌التحصیل شد. وی در سال ۱۳۳۷ بااستفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز به آمریکا اعزام شد و پس از تحقیقات علمی در جمع معروف‌ترین دانشمندان جهان در کالیفرنیا و معتبرترین دانشگاه آمریکا- برکلی- با ممتازترین درجه علمی موفق به اخذ مدرک دکترای الکترونیک و فیزیک پلاسما گردید.
علایق سیاسی مختلف، روابط وسیع تشکیلاتی و حوزه رفتاری متغیر، سه عامل پیچیدگی رفتاری شهید چمران است به گونه‌ای که در ابتدا ممکن است مطالعه‌گر را در جستجوی نظام رفتاری او دچار ابهام و سردرگمی کند. بررسی رفتار و ویژگی‌های فکری چنین فردی کار بسیار پیچیده‌ای است که امید است در این نوشته گوشه‌هایی از اندیشه این شهید بزرگ را مورد مطالعه قراردهیم:
آگاهی بخشی به مردم برای مقابله با دیکتاتوری پهلوی، تحکیم بنیان آزادی‌های سیاسی در کشور، رفع محرومیت از مستضعفان بویژه شیعیان جنوب لبنان، دفاع از کیان اسلامی در برابر تجاوز رژیم صهیونیستی، تحکیم نقش معنویت و دین در زندگی اجتماعی و در پایان حفظ تمامیت ارضی کشور و مقابله با توطئه‌های تجزیه طلبانه در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی هر یک در برهه‌ای جزء اولویت‌های سیاسی چمران بوده است.
در یکی از گزارشهای خارجی ساواک در تاریخ ۱۸/۱۰/۱۳۴۴ این‌گونه آمده است:
“مصطفی چمران تا سال ۱۹۶۲ در شمال کالیفرنیا بوده و پس از فارغ التحصیل شدن به نیوجرسی رفته و در شرکت مخابراتی “بل” کار می‌کند و تا زمانی که در کالیفرنیا اقامت داشت مغز متفکر انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا بوده و همه کارها را به حسن لباسچی رئیس سازمان مرکزی دانشجویان ایرانی در آمریکا دیکته می‌کرد و اخیرا هم گفته می‌شود مسافرت‌هایی به اروپا نموده و به فعالیت خود همچنان ادامه می‌دهد. نامبرده دارای اطلاعات و تحصیلات عالیه بوده و با قوه منطق واستدلال قادر است که بیشتر دانشجویان را تحت تاثیر افکار وعقاید خود قرار دهد. مشارالیه با وجود اینکه دارای گرایش کمونیستی نمی‌باشد معهذا خیلی تندرو بوده و دارای فعالیت موثری است.”
اشاره ساواک به جدا بودن راه مصطفی چمران از راه کمونیست‌های ایرانی مبارز مقیم آمریکا گویای این واقعیت است که او برخلاف برخی از مبارزان، مرزهای عقیدتی خود را با مبارزان چپ به روشنی ترسیم نموده و بر روی اصول اعتقادی خود پافشاری می‌کند.
چمران علی‌رغم دارا بودن مرزبندی دقیق و خدشه ناپذیر در اصول اعتقادی مبارزه و فعالیت سیاسی و ضمن پایبندی شدید بر اصول ایمانی و مذهبی، تاآنجا که احساس می‌کرد گسترش روابط تشکیلاتی با تغییر حوزه رفتاری‌اش می‌تواند به تحقق علایق واولویت‌های متعدد او در مبارزه سیاسی کمک کند، در همکاری با افراد و گروه‌های مختلف شکی به خود راه نمی‌داد اما آنجا که می‌دید اصول دینی که او برای تحقق آنها مبارزه می‌کند تضعیف می‌شوند، حاضر به هیچ‌گونه نرمش نبود.
شهید دکتر مصطفی چمران شخصیتی است که سالها در کنار مبارزان فلسطینی و لبنانی در برابر متجاوزان صهیونیست مقاومت کرده است و قضایای فلسطین را با تمام وجود و از نزدیک لمس نموده و نگاه آسیب‌شناسانه مقاومت فلسطین از نکات قابل تامل و روشن در دیدگاه و اندیشه دکتر چمران است.
شهید چمران در یکی از سخنرانی‌های خود به بررسی مسائل فلسطین می‌پردازد و شعارگرایی و تکیه بر احساسات پوچ اعراب در آن دوران را مورد انتقاد قرار می‌دهد و آن را از عوامل شکست اعراب در جنگ شش روزه با اسرائیل در سال ۱۹۶۷ بیان می‌کند.
شهید چمران با اشاره به پیوستن یکصد هزار مبارز جوان به مقاومت، بزرگترین مشکل مقاومت رادر مقطع عدم وجود کادر فهمیده و سالم و مدیر جهت تربیت و اداره کردن این اعضای جدید می‌داند. چمران اشتباه دیگر جنبش مقاومت را عضوگیری بدون تحقیق و شناخت می‌داند. شهید چمران با اشاره به اینکه اکثریت قریب به اتفاق این افراد، افرادی ظلم دیده و ستم کشیده بودند هدف اکثر آنها را از پیوستن به جنبش فتح، انتقام می‌داند. به هرحال چنین افرادی وارد فتح می‌شوند بدون آنکه کادرهای فتح قادر باشند به آنها تعلیم فکری یا سازمانی بدهند و مشکل فتح از همین جا آغاز می‌شود. این افراد مشکلاتی را در جنبش فتح به وجود می‌آورند که در نهایت منجر به جنگ بین آنها و دولت اردن می‌شود و فاجعه سپتامبر سیاه-۱۳۴۹- شکل می‌گیرد.
شهید چمران مشکل سازمان فتح در این دوره را خلاء فکری و عدم وجود ایدئولوژی مشخص می‌داند. طبیعی است با نفوذ شدید احزاب کمونیست در سازمان فتح در آن دوره این خلاء‌فکری را پر کرده و بسیاری از جوانان فلسطینی را به سوی خود جذب کردند و در این مقطع مقاومت فلسطین آسیب بزرگی را متحمل شد و به افکار کمونیستی و سوسیالیستی آلوده گشت.
دیدگاه شهید چمران به مقوله اسلام وانقلاب دیدگاهی روشنگرانه است که بعدها تبلور آن را در رفتار سیاسی وی مشاهده می‌کنیم. دکتر مصطفی چمران اعتقاد عمیقی نسبت به مفهوم سیاسی- مذهبی امام داشت و بخش مهمی از عمر سیاسی او در لبنان و ایران به پیروی از تجسم این مفهوم در دو شخصیت دینی بزرگ یعنی امام خمینی(ره) و امام موسی صدر گذشت و بی‌شک اعتقاد او به مفهوم سیاسی- مذهبی “امام” کلیدی برای تبیین رفتار سیاسی پیچیده او در عمر سیاسی پرفراز و نشیبش به شمار می‌رود.
نگاه شهید چمران به اسلام، ظرفیت‌ها، تواناییها و قدرت آن مبتنی بر واقعیت است. وی در صحنه‌های علمی، عملی و جهادی این قابلیت‌ها را لمس کرده و تاثیرگذاری تعالیم آن را در ایجاد یا تشدید تحولات در انسان و جامعه را مشاهده نموده است. از این رو اسلام را قوی‌ترین وسیله دینامیک اجتماعی می‌داند که در عصر کنونی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای نجات انسانها از استعمار و استثمار وارد میدان نبرد شده است.
از سوی دیگر دکتر مصطفی چمران به ارتباط مستقیم میان اسلام و انقلاب اعتقاد دارد تا جایی که پیروزی یاشکست این انقلاب را مستقیما پیروزی یا شکست اسلام و معیارهایی که انقلاب اسلامی مطرح ساخته می‌داند. معیارهایی که از قدیمی‌ترین ارزشهاست که هرچه بیشتر تکرار می‌شوند در عمق دلها بیشتر نفوذ می‌کنند و جذابیت واهمیت بیشتری می‌یابند.
شهید چمران در نگاهی علی- معلولی میان اسلام وانقلاب،انقلاب را روح گرفته از اسلام می‌داند که ویژگی‌هایش مرهون آن است و از سوی دیگر با اذعان به اینکه انقلاب اسلامی ایران در شرایط کنونی تکانی سخت به دنیای اسلام وارد نمود و تاکید می‌نماید “قدرت پیشرفت اسلام به مقدار زیادی وابسته به پیروزی انقلاب اسلامی ایران است.”
شهید چمران از ابتدای ورودش به ایران، آموزش اولین کادرهای سپاه پاسداران را در سعدآباد برعهده گرفت و بعد از آن در جایگاه “معاونت نخست وزیر در امور انقلاب”‌قرار گرفت و تمام تلاش خود را برای حل و فصل بحران مرزی که با اقدام نظامی تجزیه‌طلبان و با حمایت قدرتهای جهانی ایجاد شده بود به کار گرفت و در ۳۱ خرداد در دهلاویه براثر ترکش خمپاره دشمن بعثی به شهادت رسید. مردی که چون خورسید در صحنه انقلاب و جنگ درخشید و در دهلاویه غروب کرد.

منابع:
۱- آسیب شناسی نهضت مقاومت فلسطین، محسن ایمانی مقدم، جمهوری اسلامی، ۱۴ مرداد ۱۳۸۱، صفحه ۱۱
۲- الگوی رفتاری سیاسی چمران، همشهری، ۳۱ خرداد ۱۳۸۳، صفحه ۶
۳- اندیشه چمران، خلیل اسفندیاری، رسالت، ۳۱ خرداد ۱۳۸۲، صفحه ۱۱
۴- بهترین سرانجام، محسن حیدری، همشهری، ۳۱ خرداد ۱۳۸۳، صفحه ۵
ابوالفضل جلال

منبع : روزنامه رسالت