وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان ، استان کرمان

براساس سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375 استان كرمان 328‚004‚2 نفر جمعیت داشت كه از این تعداد 52/9 درصد در نقاط شهری و 46 درصد در نقاط روستایی ساكن بودند و 1/1 درصد نیز غیرساكن یا خوش‌نشین بودند. در این سال شهرستان كرمان با 79/7 درصد شهرنشینی و شهرستان كهنوج با 13/9 درصد شهرنشینی، به ترتیب بیشترین و كمترین درصد شهرنشینی را داشتند.
در سال 1370 نسبت باسوادی در جمعیت 6 سال و بالاتر استان كرمان در نقاط شهری 83/5 درصد و در نقاط روستایی 56/6 درصد بود.
استان كرمان مانند سایر مناطق ایران شاهد مهاجرت وسیع روستائیان به شهرها بوده است.
استان كرمان در كنار جمعیت ساكن، ایلات كوچرو عشایری نیز دارد كه از گروه‌های مختلفی تشكیل شده‌اند. زبان‌ آن‌ها فارسی و مذهب آن‌ها نیز عمدتاً شیعه است. فقط دو تیره هستند كه به زبان‌های تركی و بلوچی تكلم می‌كنند. ایلات كرمان به مهمان‌نوازی،‌ سلحشوری، دیانت و بردباری مشهورند. پرورش گوسفند و گله‌داری شغل عمده آن‌هاست و قالی‌های مرغوبی هم می‌بافند. ایلات كرمان بطور پراكنده در دامنه كوهستان‌های پاریز، كوه ‌پنج، كوه چهل ‌تن، بیدخون، كوهشاه، كوه هزار و كوهستان ساردوئیه زندگی می‌كنند و در ایام قشلاق تا حدود بندرعباس و میناب نیز پراكنده می‌شوند.
مهم‌ترین ایلات كرمان عبارت‌اند از:
تیره آل سعید، تیره خراسانی، تیره بارچی، كوه پنجی، معصومی، شول،‌ قرایی، بُچاقچی، افشار،‌ سلیمانی، لری، طاهری، نارویی و ایلات جبال بارز و فتحی.
گرچه اهمیت نسبی صنایع بزرگ و بهره‌برداری‌های كشاورزی تجاری در كرمان نسبت به سایر استان‌ها قابل توجه است، لیكن در عمل مجموع ظرفیت تولیدی این استان چندان قابل ملاحظه نیست و اغلب واحدهای اقتصادی،‌ مقیاس خردی دارند.
با توجه به شرایط اقلیمی و میزان منابع آب و موقعیت جغرافیایی و روش كشت اراضی، استان كرمان به سه منطقه كشاورزی تقسیم می‌شود:
- مناطق كشاورزی خشك و كویری رفسنجان، زرند، سیرجان و ...
- مناطق كشاورزی معتدل كوهستانی بافت، بردسیر و ...
- مناطق كشاورزی گرمسیری بم،‌ جیرفت، كهنوج و ...
مهم‌ترین محصولات كشاورزی این استان عبارت‌اند از:
- گندم،‌ جو،‌ سیب‌زمینی،‌ پسته، حنا، و سمه،‌ زیره، پنبه و چغندرقند.
از استان كرمان بیش از 95 درصد محصول پسته ایران به دست می‌آید و بالغ بر 87/5 درصد از باغات پسته كشور را به خود اختصاص داده است. در میان شهرستان‌های استان كرمان كه باغ پسته دارند، رفسنجان با بیش از 70 درصد كل تولید پسته و تعداد باغ پسته، رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
در كرمان انواع محصولات سردسیری، شامل گردو، بادام، گلابی، هلو، آلبالو، آلو،‌ گیلاس و سیب درختی به دست می‌‌آید و همچنین محصولاتی از قبیل مركبات (پرتقال، لیموشیرین، لیموترش، نارنگی، نارنج، گریپ‌فروت) و خرما تولید می‌شود. این گونه محصولات در مناطق بم، جیرفت، شهداد و در جنوب شرقی شهرستان بافت كشت می‌شوند، مركبات شهداد مرغوبیت خاص و شهرت خوبی در ایران دارند.
دامپروری به سه طریق روستایی، عشایری و صنعتی صورت می‌گیرد. با این همه به علت خاك نه چندان حاصلخیز منطقه و محدودیت مراتع سرسبز،‌ دامپروری از رونق چندانی برخوردار نیست.
معادن استان در تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع كشور نقش ارزنده‌ای برعهده دارند. معادن سرشار آهن،‌ ذغال‌سنگ، مس و دیگر فلزات چرخ‌های صنعت استان و كشور را به گردش در می‌آورند. معادن زغال‌سنگ قسمتی از نیاز كارخانه ذوب آهن اصفهان را تأمین می‌كنند. منابع مس سرچشمه كرمان كه به گواهی كارشناسان از غنی‌ترین و خالص‌ترین معادن مس در جهان به شمار می‌رود، از مشخصه‌های ویژه اقتصادی استان محسوب می‌شود.
صنایع دستی استان به دو دسته صنایع دستی و كارگاهی تقسیم می‌شوند:
- صنایع دستی شامل شال،‌ پته و ترمه است كه به غیر از پته‌دوزی مابقی از رونق افتاده‌اند. صنایع دستی كارگاهی شامل قالی‌بافی، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی و خورجین‌بافی است كه هنوز هم رواج دارند.
صنایع ماشینی استان نیز به سه دسته كارگاهی كوچك، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند كه عبارت‌اند از سیمان، خانه‌سازی، نوشابه‌سازی، قند،‌ ذغال‌سنگ و مس كه معروفیت جهانی دارد.
از نظر اقتصادی منطقه ویژه و آزاد تجاری سیرجان اهمیت استان كرمان را افزایش داده است. این منطقه ویژه صرف‌نظر از تأثیراتی كه در توسعه اقتصادی كل استان دارد، از دیدگاه توسعه جهانگردی نیز حائز اهمیت ویژه است و لذا به این مهم اجمالاً پرداخته می‌شود:
سیرجان به عنوان منطقه آزاد تجاری در نقطه‌ای از سرزمین كرمان قرار گرفته است كه بطور طبیعی گذرگاه و معبر انتقال كالاهای تجاری از طریق خلیج‌فارس محسوب می‌شود.
سیرجان مسیر رفت و برگشت كلیه كالاهای تجاری است كه برای كشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه، از بندر شهید رجایی هرمزگان وارد و خارج می‌گردند. سیرجان گذرگاه اصلی انتقال كالاها به كشورهای شرق ایران و همچنین اروپا و خلیج‌فارس است. در واقع این شهر محل اتصال كلیه محورهای ترانزیتی و حمل و نقل كالا از جنوب به شمال،‌ شرق و غرب ایران و سایر كشورهای شمالی، شرقی و غربی اروپا و خلیج‌فارس می‌باشد.
نكته قابل‌توجه در مزیت‌های نسبی سیرجان امكانات زیربنایی موجود و در حال بهره‌برداری می‌باشد كه تماماً در این منطقه تجمع پیدا كرده‌اند. راه ترانزیت اصلی زمینی (جاده‌ای و ریلی) از طریق بندر شهید رجایی به استان‌های بزرگ و صنعتی كشور، (كرمان - فارس - یزد)،‌ از مسیر شهرستان سیرجان و منطقه ویژه اقتصادی عبور می‌كند.
سیرجان به عنوان یك قطب اقتصادی ویژه بر بستر مزیت‌های باراندازی، در ساختار اقتصادی استان كرمان نقش و موقعیت قابل توجهی را احراز كرده است و در آینده نیز بر اهمیت این جایگاه اقتصادی افزوده خواهد شد.