پروژه علمی مشعل در چین

دولت چین در سال ۱۹۸۸ با توجه به فشارها و چالش‌های ناشی از انقلاب نوین فنی در جهان و تأثیر آن بر چین، برنامه‌ای برای توسعه فناوری پیشرفته و تحقق صنعتی شدن چین تنظیم و تدوین نمود که از آن با عنوان برنامه مشعل یاد می‌شود.
پروژه "مشعل" در واقع برنامه توسعه صنعتی و علمی و فنی کشور با ویژگی‌های چین است که رهبران این کشور در سال‌های گذشته به طور جدی بر اجرای بهینه آن تأکید کرده‌اند.
در پانزده سال گذشته با اجرای این برنامه، راه جدیدی برای شکوفایی صنایع با فناوری پیشرفته و با ویژگی‌های چین ایجاد شده است و به گفته مسئولان وزارت علوم و فنون این کشور با کسب تجربیات گرانبها و تلاش‌های سخت‌کوشانه، دستاوردهای عظیمی در این زمینه به دست آمده و برنامه مشعل به مهمترین برنامه توسعه و صنعتی شدن کشور با فناوری پیشرفته مبدل گشته است. این امر نشان می‌دهد که بسیاری از خواسته‌های چین برای دستیابی به صنایع با فناوری نوین برآورده شده است.
● اجرای همه جانبه پروژه مشعل
طی پانزده سال گذشته و در پی اجرای پروژه مشعل دستاوردهای مختلفی برای چین حاصل شده است که می‌توان چند نمونه از آن را کاملاً مورد بررسی قرار داد.
۱) پیشبرد رشد صنعت با ایجاد شهرک‌های صنعتی و ایجاد محیط فنی مطلوب برای آینده
دولت چین موفق شده است در چند سال گذشته با اجرای این برنامه چندین شهرک صنعتی علمی و فنی تأسیس نماید. طبق آمار در دهه گذشته ۵۳ شهرک صنعتی و علمی دولتی در سراسر چین ایجاد شده است که اساس مهمی برای تجدید ساختار راهبردی اقتصاد ملی و رشد اقتصادی در آینده محسوب می‌شوند. بررسی‌های به عمل آمده نشان می‌دهد که این شهرک‌ها نقش مثبتی در توسعه سالم، پایدار و سریع اقتصاد ملی چین داشته‌اند. از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۲ مجموع دستاوردهای این شهرک‌ها از ۸ میلیارد و ۷۳۰ میلیون یوان به یک تریلیون و ۵۳۰ میلیارد یوان افزایش یافته و میانگین نرخ رشد سالانه درآمدها بیش از ۶۰ درصد بوده است.
میزان پرداخت مالیات از سوی این شرکت‌ها در طول همین مدت، مرتب افزایش یافته و از ۳۹۰ میلیون یوان به ۷۶ میلیارد و ۶۴۰ میلیون یوان رسیده است. (هر یوان معادل یکصد تومان است). در حقیقت در یک دهه اخیر، میانگین نرخ رشد سالانه شاخصه‌های اقتصادی مختلف این شهرک‌ها نزدیک به ۶۰ درصد بوده است.
در سال ۲۰۰۲ افزایش سالانه ارزش افزوده صنعتی شهرک‌های مذکور ۲۲ درصد از مجموع رشد ملی را تشکیل داده است. صادرات مؤسسات برجسته مستقر در این شهرک‌ها که در سال ۱۹۹۱ تنها ۱۸۰ میلیون دلار بود، در سال ۲۰۰۲ به ۳۲ میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار رسید که این امر بیانگر میانگین نرخ رشد سالانه ۳/۴۵ درصدی است.
شمار کارکنان این شهرک‌ها که در بدو تأسیس ۱۴۰ هزار نفر بود در سال ۲۰۰۲ به ۳ میلیون و ۴۹۰ هزار نفر رسید. بر این اساس دولتمردان چین شهرک‌های صنعتی را پایگاه‌های مهمی برای توسعه صنایع با فناوری پیشرفته و نیروی کارآمد برای رشد اقتصادی و فراهم آوردن فرصت‌های شغلی جدید می‌دانند.
علاوه بر این در پی اجرای این برنامه، تقاضا برای یافته‌های جدید علمی و فنی با فناوری پیشرفته در صنایع سنتی افزایش یافته و ساختار صنعتی اقتصادی محلی به پیش سوق داده شده است. بسیاری از فناوری‌های نوین خلق شده در این شهرک‌ها هم‌اکنون در کارخانه‌ها و بخش‌های صنعتی مختلف چین از جمله صنعت خودرو سازی به کار گرفته شده است.
۲) ایجاد محیط مطلوب برای نوآوری و پرورش استعدادها
از اواخر دهه ۸۰ میلادی که پروژه مشعل اجرا شد، بسیاری از مراکز پرورش نیروهای مستعد تجارت فناوری، مراکز ویژه‌ برای محققانی که به کشور بازگشته‌اند، شهرک‌های علمی دانشگاهی که در زمینه‌های مختلف علمی و فنی نرم افزاری، طراحی IC و بیوتکنولوژی تجهیزات پیشرفته، آموزش دانشمندان علوم صنعتی را برای فعالیت پژوهشگران راه اندازی و راه را برای توسعه نوآوری علمی و فنی، پیشبرد صنایع با فناوری پیشرفته و توسعه اقتصادی کشور هموار شده است. در حال حاضر ۴۶۵ مورد از این مراکز علمی و دانشگاهی در سراسر چین فعال هستند که ۲۳ هزار و ۳۷۳ مؤسسه را تحت پوشش خود قرار داده‌اند و ۶ هزار و ۹۲۷ مؤسسه از آنها به وجود آمده‌ که ۳۰ مورد از آنها در بازار سهام چین فعال هستند.
۳) تجدید ساختار اقتصاد منطقه‌ای و محلی با ایجاد پایگاه‌های صنعتی ویژه
از سال ۱۹۹۵ در راستای اجرای پروژه مشعل، به توسعه ساختار صنایع بنیادین منطقه‌ای و محلی و همچنین ایجاد صنایع با فناوری پیشرفته و ساخت پایگاه‌های صنعتی در نقاط مختلف چین توجه زیادی شده است.
وزارت علوم و فنون چین برای ایجاد ۳۹ پایگاه صنعتی در قالب برنامه مشعل با دولت‌ها و ادارات اجرایی محلی و منطقه‌ای همکاری نزدیکی داشته و با مشارکت آنان مؤ سسات با فناوری عالی پیشرفته جدید ایجاد نموده و روند صنعتی شدن این مناطق را بهبود بخشیده و در زمینه دستیابی آنان به فناوری پیشرفته از هیچ مساعدتی دریغ نورزیده است. به علاوه با ساخت این پایگاه‌ها روند تجدید ساختار صنایع محلی تسهیل و رشد اقتصاد محلی تحقق یافته است.
برای مثال، رشد تولید سالانه پایگاه صنعتی الکترونیکی شهر "تونگ‌لینگ" در استان "آن‌خویی" در شرق چین در سال ۲۰۰۲ به ۲ میلیارد و ۱۴۰ میلیون یوان رسید که معادل ۵/۸ درصد از مجموع رشد تولید ناخالص داخلی این شهر محسوب می‌شود. علاوه بر این یکی از مؤسسات برجسته این پایگاه با عنوان "تونگ‌فنگ" به لحاظ میزان تولید قطعات الکترونیکی جزو ۱۰۰ مؤسسه برتر جهان بوده و بیش از ۴۵ درصد از سهام بازار را به خور اختصاص داده است.
همچنین به منظور توسعه صنعت نرم افزاری چین ۲۲ پایگاه صنعتی نرم افزاری در قالب برنامه مشعل تأسیس گردیده و شمار زیادی از شرکت‌های نرم افزاری داخلی و استعدادهای کارآمد این بخش، جلب و جذب این پایگاه‌ها شده‌اند. در سال ۲۰۰۲ عایدی ۲۲ پایگاه صنایع نرم افزاری به ۸۰ میلیارد و ۸۷۰ میلیون یوان رسید که بر اساس خدمات و تولیدات آنها به نسبت سال ۲۰۰۱ نشانگر ۷/۳۴ درصد رشد بوده و ۵/۷۳ درصد از عایدات صنعت نرم افزاری سراسر چین را به خود اختصاص داده است.
۴) پیشبرد فرایند احداث مؤسسات جدید با فناوری پیشرفته و سرعت بخشیدن به تحولات علمی و فنی با جهت‌گیری اقتصاد بازاراجرای برنامه مشعل راهبرد همه جانبه توسعه علوم و فنون چین را تکمیل کرده است. این برنامه‌ با جهت‌گیری بازار به توسعه تحولات علمی و فنی پیشرفته و حفاظت از حق امتیاز انحصاری بخش‌های تولیدی مساعدت و به ایجاد مؤسسات و بخش‌های صنعتی جدید با فناوری پیشرفته کمک کرده است.
آمار نشان می‌دهد که در ۱۵ سال گذشته بیش از ۲۴ هزار طرح در قالب برنامه مشعل به اجرا درآمده است. بیش از ۹۰ درصد از طرح‌های دولتی با فناوری داخلی بوده و از سوی مؤسسات با فناوری داخلی اجرا شده است. همچنین ۴۰ درصد از این طرح‌ها با استفاده از نتایج برنامه‌های علمی و فنی کشور به مورد اجرا گذاشته شده است. علاوه بر این، صنعتی شدن بسیاری از طرح‌های تحقیقاتی عمده در چین محقق گردیده که از جمله آنها می‌توان به طرح رایانه‌ای "داونینگ" و بسیاری از طرح‌های دیگر اشاره کرد.
همچنین به دنبال اجرای پروژه مشعل، شمار مؤسسات با فناوری پیشرفته در چین افزایش یافته و مؤسسات بزرگتری تأسیس شده است. بر اساسا آمار شمار مؤسسات با درآمد بیش از ۱۰۰ میلیون از ۷ مورد در سال ۱۹۹۱ به ۱۸۰۰ مورد در حال حاضر رسیده است.
گروه‌های مؤسساتی با فناوری پیشرفته و جدید نیز تأسیس شده‌اند که از جمله آنها می‌توان "فاوندر"، "هایر"، "خواوی" و " دیائو" اشاره کرد. بررسی‌های به عمل آمده بیانگر آن است که ۲۰ درصد از یکهزار شرکت سهامی مشهور چین تاکنون از مجریان طرح‌های مربوط به پروژه بودند.
● تجربیات حاصله از ۱۵ سال اجرای پروژه مشعل
مروری بر فرایند توسعه ۱۵ سال اجرای پروژه مشعل نشان می‌دهد که چین تجربیات گرانبهایی را از این طریق به دست آورده است.
▪ ایجاد محیط مناسب برای توسعه صنعتی
با توجه به فرایند تحول از اقتصاد متمرکز و برنامه‌ریزی شده در چین به اقتصاد بازار، بسیاری از جنبه‌های لازم برای صنعتی شدن فناوری‌های نوین و پیشرفته نیز حاصل شده است که از جمله آها می‌توان به تغییر شرایط بازار، محیط حقوقی و قانونی، زیر ساخت‌ها، نوآوری جامع، جو فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد.
بنابراین، بسیار مهم است که دولت بتواند با هدایت و کنترل و نظارت لازم محیط مطلوب را برای صنعتی شدن کشور ایجاد کند. ساخت شهرک‌های صنعتی توسط دولت یکی از اقدامات مهم برای ایجاد چنین محیطی به حساب می‌آید. به علاوه استفاده از تجربیات داخلی و خارجی ثابت کرده است که توسعه سریع صنعتی شدن در یک فرایند نوسازی با فناوری پیشرفته، حتی در یک کشور و یا یک منطقه توسعه نیافته هم امکان پذیر است، به شرط آنکه دولت بتواند قدرت و نابع موجود را به نحو مناسب برای این منظور بسیج کند.
▪ نیاز به نوآوری جامع و پایدار برای توسعه صنعت
یکی از مهمترین مقوله‌ها برای توسعه فناوری نوین، پیشرفت سریع یافته‌های فنی است تا از این طریق بتوان مسیر خلاقیت پایدار را در کشور ایجاد و ظرفیت‌های جامعه را برای نوآوری و نوسازی ارتقا داد.
وزارت علوم و فنون چین به عنوان مجری برنامه علمیو فنی مشعل برای این نظور منابع لازم را برای ابداعات و خلاقیت‌های علمی و فنی کشور آماده و تأمین کرده و همزمان به بهبود قابلیت‌های نوآوری و ایجاد مؤسسات جدید با فناوری پیشرفته توجه نموده است.
کارشناسان اعتقاد دارند که تنها با یکپارچه کردن ساختار دولت، صنعت، دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیقاتی و بخش‌های مالی و با استفاده از مزیت یافته‌های فنی می‌توان مسیر جدید صنعتی شدن با فناوری پیشرفته را هموار ساخت و به این فرایند سرعت بخشید.
▪ استفاده از نیروهای مستعد برای صنعتی شدن
کلید توسعه فناوری نوین و پیشرفت صنعتی یک کشور، استفاده بهینه از نیروهای مستعد، بویژه جوانان نخبه و تحصیل کرده است. در ۱۵ سال گذشته بسیاری از این نیروها، متخصصان ، مدیران برجسته و افراد مستعد در سراسر کشور جلب و جذب پروژه مشعل شده و از این طریق ساختار مؤسسات تقویت گشته و بسیاری از این افراد به توسعه فنی چین کمک کرده‌اند.
آمار نشان می‌دهد که تا پایان سال ۲۰۰۲، در ۵۳ شهرک صنعتی بیش از ۱۴ هزار کارمند دارای مدرک دکترا، فوق دکترا و ۸۰ هزار کارمند با مدرک کارشناسی مشغول به کار شده و بسیاری از مؤسسه‌داران جوان نیز پرورش یافته‌اند که این افراد نیروی مهمی برای توسعه صنایع جدید با فناوری پیشرفته در چین محسوب می‌شوند.
▪ بسیج بخش‌های مختلف اجتماعی به منظور ایجاد نظام خدماتی جامع و توسعه صنعتی سریع
صنعت جدید با فناوری پیشرفته در چین کماکان در مسیر توسعه قرار دارد و برای توسعه خود به همکاری مشترک بخش‌های مختلف دولتی و غیردولتی نیاز دارد. برای این منظور دولت‌های مرکزی و محلی باید از خلاقیت‌ها و توانایی‌های خود برای بسیج نیروها استفاده نمایند و این روند نیز یکی از تجربیات حاصله ناشی از اجرای پروژه مشعل است.
▪ رهیافت صنعتی شدن کشور با حمایت از مؤسسات کوچک و متوسط دولتی و غیردولتی
مؤسسات متوسط و کوچک، اعم از دولتی و غیر دولتی نه تنها در توسعه پایدار اقتصادی چین سهم شایانی داشته‌اند بلکه بسیارری از نیروهای کشور را جلب و جذب خود کرده‌اند. این مؤسسات با فناوری که در اختیار دارند توانایی‌های کشور را برای نوآوری تقویت کرده و گهواره‌ای برای مؤسسات فناوری پیشرفته بزرگ چین بوده‌اند.
وجود این مؤسسات ثابت کرده است که با استفاده از فناوری‌ آنها راه برای ایجاد مؤسسات بزرگ با فناوری جدید و پیشرفته هموارتر و رقابت در بازار صنعتی و علمی و فنی چین تشدید گردیده، ظرفیت‌ها برای نوآوری ارتقا یافته و راهبرد مناسب بازار شکل گرفته است.
بسیاری از شرکت‌های چند ملیتی نظیر "جی‌ام"، "فیلیپس" و یا "زیمنس" ابتدا از شرکت‌های تجاری کوچک بوده که در نتیجه تحول اقتصاد متمرکز به بازار و تلاش فراوان دست‌اندرکاران با اتکا به فناوری که در اختیار داشته‌اند، به شرکت‌های بزرگ چند ملیتی تبدیل گشته‌اند.
کارشناسان اقتصادی چین اعتقاد دارند که این کشور می‌تواند با توجه به تحولات بازار و با جهت‌گیری اقتصاد بازار سوسیالیستی و اهمیت ویژه قائل شدن برای مؤسسات جدید با فناوری پیشرفته به رشد و توسعه آنها و تقویت و تشدید رقابت در این بازار کمک کند.
● حمایت‌های دولتی و حزبی برای توسعه پروژه مشعل
در جریان شانزدهمین کنگره حزب کمونیست چین که در یال ۲۰۰۳ در شهر پکن پایتخت این کشور برگزار شد، برنامه‌ای جهت تبدیل چین به یک جامعه مرفه در همه زمینه‌ها مطرح گردید که بر این اساس چین باید مسیر جدید صنعتی شدن را پیموده و با استفاده از فناوری اطلاع‌رسانی و توسعه صنایع و تجهیز آن به فناوری پیشرفته، راه را برای دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر هموار سازد. بر این اساس، دو دهه اول قرن بیست و یکم کلید فرایند نوسازی و نوگرایی چین محسوب می‌شود که این کشور را به سوی آینده هدایت خواهد کرد.
چین،‌ بر اساس تجربیات یک دهه گذشته باید به دنبال "توسعه فناوری پیشرفته و صنعتی کردن کشور" باشد و اعضا و رهبران حزب کمونیست چین تأکید دارند که برای توسعه صنایع جدید با فناوری پیشرفته، تقویت زیرساخت بخش‌های خدمات عمومی برای پیشبرد فرایند صنعتی و تسریع در این زمینه‌ها، باید یک محیط کاملاً مطلوب در کشور ایجاد کرد.
دولت و حزب خاطر نشان ساخته‌اند که تقویت روند همکاری با ادارات مرتبط از طریق مشارکت متقابل و تسریع در ایجاد صنایع جدید با فناوری پیشرفته کشور، یکی از وظایف بسیار مهم محسوب می‌شود ضمن آنکه توسعه و تداوم کارکردهای پروژه مشعل می‌تواند این کشور را برای ساخت جامعه مرفه در زمینه‌های مختلف یاری دهد.

منبع : پارک فناوری پردیس