ارمغـــان پـــولیتزر برای جامعه روزنامه نگاری

در اوایل قرن گذشته ، ژوزف پولیتزر دو دستاورد بزرگ برای دانشگاه کلمبیا به ارمغان آورد . بنای نخستین دانشکده روزنامه نگاری نخستین کار با ارزش او و اهدای جایزه به روزنامه نگاران برجسته با حمایت یک دانشگاه بزرگ به داوری روزنامه نگاران برجسته دومین دستاورد او برای جامعه روزنامه نگاران بود. اهدای این جوایز در زمان ایجاد دگرگونی های عظیم اجتماعی در آمریکا پیشنهاد و ارائه شد. در آن زمان نقـــش روزنامه نگاران در جامعه به سرعت در حال تغییر بود. بنابراین مسوولان اعتقاد پولیتزر را مبنی براحداث آموزشگاه هایی برای روزنامه نگاران جهت هماهنگی آنها با دوران جدید پذیرفتند .
شکی نیست که در قرون گذشته این عوامل در توسعه روزنامه نگاری نقش مهمی داشته اند . با ورود به قرن ۲۱ و احتمال بروز دگرگونی های عمیق، نقش رسانه ها در آمریکا از قرن گذشته نیز مهم تر شده است . بنابراین بهتر است نقش و موقعیت روزنامه نگاری در حال حاضر مشخص شـــــود و آموزش روزنامه نگاری در دانشگاه های بزرگ در دستور کار قرار گیرد تا رسانه های موجود بتوانند با دنیای جدید و کنونی سازگار شوند. برای رسیدن به این هدف، گـــروهی از افراد مجرب در زمیـــنه روزنامه نگاری و آموزش عالی آن تشکیل شده تا نوع و مدل دانشکده روزنامه نگاری در قرن بیست و یکم مشخص شود .
این گروه مستقل ، متشکل از اعضای دانشگاه، استادان روزنامه نگاری ، استادان دیگر بخش ها و دانشکده های دانشگاه کلمبیا و روزنامه نگاران شاغل در کلیه رسانه های دیگر می باشد . این گروه از اکتبر ۲۰۰۲ تا مارس ۲۰۰۳ شش جلسه تشکیل داده اند . حضور و مشارکت اهل فن، در این جلسات قابل توجه بود.
موضوع و شرایط بحث از قرار زیر بــود : قرار نبود این گروه ، دانشگاه روزنامه نگاری کلمـــــبیا یا به طور کلی دانشکده های روزنامه نگاری را بررسی کنند. تحقیقات جدید یا بررسی گسترده از فرهنگ آموزش روزنامه نگاری نیز در دستور کار قرار نداشت. دلیل تشکیل این جلسات ایجاد تفکر و آگاهی دادن به مردم و اختصاص زمان فراوان برای بحث و گفت و گو ، انعکاس و داوری درباره نتایج آن بود. برای نیل به این اهداف ، کارشناسان فراوانی در جلسه ها حضور داشتند. از ابتدای کار همه می دانستند که این گروه نیازی به ارائه گزارش و تایید نتایج گفت و گو ها ندارند. به همین دلیل مطالب زیر، قضاوت و رای نهایی این جلسات نیستند.
موضوع مهم این است که در دنیای کنونی ، روزنامه نگاری ومطبوعات آزاد در زمره مهم ترین نیازهای بشر قرار دارند. وجود دموکراسی ، جامعه مدنی و بازارهای آزاد بدون آن ها امکان پذیر نیست. کیفیت و ماهیت دموکراسی و جوامع مدنی و آزاد با تفکرات و نوع روزنامه نگاری موجود در آن جوامع ارتباط تنگاتنگ دارند. اهمیت این موضوع درحال حاضر بیش از گذشته است و به طور حتم در آینده بر اهمیت و نقش آن افزوده خواهد شد.
فرایند جهانی سازی غیرقابل توقف است و برای رسیدن به این هدف، باید مطبوعات در تمام شهرها و روستاها در دسترس باشند. اهمیت مطبوعات و روزنامه نگاری در دنیای مدرن امروز غیرقابل انکار و درحال افزایش است و تاثیر آن ها در شکل دهی و ایجاد جوامع جهانی بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته است.
در عین حال، مطبوعات نیز با مشکلات فـــراوانی رو به رو هستند که می توان عوامل محدود کننده ای چون نفوذپذیری، تاثیرپذیری از فناوری های موجود و مالکیت خصوصی را نام برد. از طرفی فشارهای مالی نیز عاملی تهدیدکننده برای کاهش کیفیت و استانداردهای مطبوعات و روزنامه نگاری است.
یکی از بهترین روش های مقابله با این واقعیات- یعنی اهمیت روزافزون مطبوعات و توجه به تاثیرات مادی بر روند کاری آن ها- این است که مطبوعات و روزنامه نگاری به عنوان یک حرفه در نظر گرفته شود و با استفاده از استانداردهای موجود از تاثیر پذیری عوامل گفته شده در بالا بر کیفیت آن ها کاست.
ارزش مطبوعات برای جهان کنونی غیر قابل انکار است. برآورده کردن نیازهای کنونی اجتماع، چه از نظر کالاها و اجناس و چه از نظر خدمات و اطلاعات اهمیت فراوانی دارد و سیستم کنونی از عهده این وظایف برمی آید. اگر یک سیستم ارزشی برای مطبوعات در نظر گرفته شود ممکن است این مزایا به معایب و مضرات تبدیل شوند.
در قرن بیستم، رسانه های الکترونیکی درجهت منافع عمومی با تاثیرپذیری از سیاست های دولتی و اجرایی همراه بوده است. اما در فضای کنونی که احترام به منافع عمومی و استانداردها اهمیت فراوانی دارد، نقش مطبوعات بسیار حساس است. در دنیای مادی امــروز باید مطبوعات و جامعــــه روزنامه نگاری ثابت کند که کسب درآمد و علل مادی نمی تواند بر فعالیت آن ها تاثیرمنفی داشته باشد.
سوال اصلی این است که چه کسانی استانداردها را تنظیم می کنند زیرا همه چیز با این استانداردها مقایسه می شود و آیا کسانی که این استانداردها را تنظیم می کنند توانایی تنظیم آن ها در بهترین شرایط را دارند. دانشگاه های بزرگ نقش حیاتی در این زمینه دارند و نقش آن ها در تنظیم استانداردهای مطبوعاتی همچون نقش آن ها در علوم پزشکی ، مهندسی و قانون است.
باید به این موضوع اهمیتی بیش از پیش داده شود و برای انجام این کار توان تحقیقاتی و دوره تحصیلی مناسبی در نظر گرفته شود و خدمت به عموم در سرلوحه کار قرار گرفته باشد. این کار نیازمند سرمایه گذاری های بیش تر در آموزش روزنامه نگاری است و ما باید آمادگی لازم برای این سرمایه گذاری ها را داشته باشیم. وجود دانشگاه های اختصاصی و حرفه ای برای دانشجویان این رشته جهـــت تضمین عملکرد حرفه ای در بالاترین سطوح ممکن امری ضروری است.
دانشگاه های بزرگ، باید امکانات لازم برای این رشته را به خوبی فراهم کنند. استادان این رشته باید از میان شاغلان در این حرفه انتخاب شوند و همانند استادان دانشگاه های دیگر کار تدریس و تحقیق عملی در زمینه کار روزنامه نگاری به طور همزمان انجام شود. باید توجه دانشجویان به مسائل مهم اجتماعی جلب شود و آن ها با انجام تحقیقات عملی با حرفه آینده خود آشنایی کامل پیدا کنند. دانشگاه های روزنامه نگاری باید همانند مطبوعات از استقلال کامل برخوردار باشند و منتقدانی وفادار تربیت کنند.
در دوره آموزش باید به پرورش فکری دانشجویان اهمیت فراوانی داده شود و مو ارد مهم این حرفه مورد تایید قرارگیــرند. ایــن دانشگاه ها باید با دانشکده های دیگر نیز ارتباط داشته باشند و تبـــادل اطلاعات و دانش با رشته های مشابه سبب افزایش توانایی دانشجویان خواهد شد.
دانشگاه های حرفه ای و تخصصی باید بتوانند توانایی های مورد لزوم حرفه را در دانشجویان به وجود آورند.(۱) دانشجویان باید هنر نوشتن گزارش را که اساس حرفه آنان است به خوبی فراگیرند. این امر شامل مهارت های لازم برای تجزیه و تحلیل و سازماندهی اطلاعات برای داستان های خبری و گزارش های تحقیقاتی است
۲) دانشجویان باید توانایی ذهنی برای برخورد با موقعیت های مختلف را کسب کنند و با علوم جدید آشنایی داشته باشندو همواره بر دانش خود بیفزایند.
به عبارت دیگر دانشجویان باید یادبگیرند چگونه مانند یک روزنامه نگار فکر کنند
۳)دانشجویان باید با چگونگی پیشرفت و تاریخچه شغل خود آشنا شوند. آن ها باید با شخصیت های بزرگ و افکار آن ها آشنا شوند. آن ها باید با چگونگی شکل گیری و تکامل حرفه روزنامه نگاری به شکل کنونی آشنایی کامل داشته باشند .
۴) دانشجویان باید هویتی حرفه ای داشته باشند و با معیارهای اخلاقی و معنوی شغل خود آشنا شوند.
به نظر می رسد دانشکده های روزنامه نگاری پیشر فته کنونی ، برای نیل به اهداف خود به برنامه ها و دروس جدیدی نیاز دارند. جمع آوری و ارائه متون مناسب و لازم نیازمند صرف زمانی طولانی است یکی از دروس لازم برای این رشته ایجاد کلاس هایی است که در آن دانشجویان مطالب مطبوعات را خوانده و آن ها را با یکدیگر مقایسه کنند.
آن ها باید در آن کلاس ها افکار و اهداف نویسندگـــان آن متون را یافته و آن ها را تجزیه و تحلیل نمایند و بتوانند مقالاتی شبیه مقالات مورد بحث تهیه کنند. آن ها باید در نهایت بتوانند تاثیر این مطالب بر اجتماع را تجزیه و تحلیل کنند. آن ها باید بتوانند از افکار خود دفاع کرده و هنرهای نوشتاری خود را تقویت کنند . در تمام این مراحل، باید به قواعد و استانداردهای روزنامه نگاری پایبند بود. به علت وجود مطبوعات فراوان، دیدگاه های مختلفی در هر زمینه وجود دارد و ایــن کـــلاس ها می توانند روش ها و تکنیک های مختلف مطبوعاتی را به دانشجویان بیاموزند . البته این روند در آموزش روزنامه نگاری در حال شکل گیــری است اما به نظر می رسد به اهمیت فراوان و چشمگیر آن توجه نشده است .
یکی از مهـــم ترین نیازهای روزنامه نگاران، داشتن دانش کافی درباره گزارشاتی است که ارائه می کنند . این موضوع بایــد در دانشکده های روزنامه نگاری بسیار مهم تلقی شود. یکی از جــدی ترین و خوشبختانه سازنده ترین انتقادات موجود درباره مطبوعات، فقدان مطالب داستانی است. روزنامه نگاران فقط به حوادث جاری مراجعه و آنها را شرح می دهند. (همانطور که وکلا با اختلافات حقوقی و پزشکان با بیماری ها درگیر هستند).
مطبوعات باید بتوانند علوم تخصصی را به شکل اطلاعات عمومی و قابل درک برای مردم بیان کنند. انجام این کار به شکل خوب بسیار مشکل است و نیاز به دانش فراوان و ذاتــی دارد و نمی توان آن را فقط در کلاس های درس به دست آورد . دارا بودن اطلاعات عمومی، توانایی شخصی را در برخورد با مسائل نوین افزایش می دهد. در حرفه روزنامه نگاری نیز همانند بخش های دیگر زندگی، حس رضایت عمیق شخصی با کاوش و جست و جوی فراوان در ماهیت اصلی موضوعات مختلف به دست می آید. به عبارت دیگر، گذر سطحی از مطالب و حوادث ، مطبوعات را از هدف خود دور خواهد کرد.
در حال حــــــاضر، جامعه روزنامه نگاری به ارائه گزارش های خبری و تخصصی و در نتیجه برای گزارشگران اهمیت فراوانی قائل است. بنابراین دانشگاه ها باید فرصت هایی برای دانشجویان فراهم کنند تا این تخصص را به خوبی فراگیــــرنــــد. تخصص گرایی خطرات خود را دارد و ما باید برای مقابله با آن ها آماده باشیم. برخی از متخصصان معتقدند که نگارش مطالب برای خوانندگان غیرمتخصص ، سبب کاهش مهارت نویسنده خواهد شد. البته باید پذیرفت همه متخصصان توانایی نوشتن برای افراد معمول را ندارند. ( در واقع یک مهارت خاص است).
همیشه به نویسندگان و گزارشگرانی که کارهای عمومی و رایج این شغل را انجام می دهند نیــــاز مبرمی وجود دارد. دانشکده های مطبوعاتی کنونی باید بتوانند برای این افراد نیز اطلاعات پایه و اساسی مورد نیاز را فراهم کنند.
به دست آوردن دانش و اطلاعات کامل درباره همه موضوعات امری غیرممکن است اما این ایده نباید سبب شود دانشجویان از ادامه یادگیری و فعالیت اجتناب ورزند. دانشکده های روزنامه نگاری در کنار دانشکده های دیگر قرار دارند و دانشجویان این رشته می توانند از اطلاعات دانشجویان دیگر نیز به شکل عمومی آگاهی یابند. به عبارت دیگر، وجود متخصصان متعدد و گوناگون در یک دانشگاه، زمینه کسب اطلاعات عمومـی در تمـــام مــوارد را برای روزنامه نگاران فراهم کرده است. یکی از روش های ممکن این است که در تمام دوره های درسی و کلاس ها، فضای ذخیره و اضافی برای این گونه موارد در نظر گرفته شود. برای انجام این کار، باید استادان و کارشناسان بخش های دیگر دانشگاه نیز برای انجام این کار تمایل داشته باشند و به احتمال فراوان کسی با این موضوع مخالفت نخواهد کرد.
برای انجام این کار، روش های دیگری نیز وجود دارد. دوره های آموزشی روزنامه نگاران باید به گونه ای طراحی شوند که آن ها با علوم رایج، در حد نیاز و به شکل عمومی آشنایی پیدا کنند. مثلا داشتن اطلاعات عمومی درباره آمار، اقتصاد، وقایع مهم تاریخی و فلسفی ضروری و لازم است. بــــرای دست یابی به این هدف، همکاری تمام کارشناسان دانشگاه ها در دانشکده روزنامه نگاری امری ضروری است. در برخی زمینه های مورد نیاز از قبیل مذهب، اقتصاد و علوم زیست شناسی نیاز است اطلاعات اختصاصی مورد لزوم نیز برای روزنامه نگاران فراهم شود.
تمام دانشکده های تخصصی، بخش عمده ای از برنامه های آموزشی خود را به انجام کارهای عملی دانشجویان و تخصص آینده آن ها اختصاص می دهند. دانشجویان رشته پزشکی، امراض را تشخیص می دهند، دانشجویان رشته هنر، نقاشی و بازیگری را تمرین می کنند و دانشجویان رشته حقوق، دعاوی حقوقی را تجزیه و تحلیل می کنند.
ائتلاف عمل و فکر یکی از مهم ترین ابزارهای یادگیری است و در صورت انجام آن به درستی، بسیار موثر نیز خواهد بود. به همین دلیل، دوره های درســــی دانشکده روزنامه نگاری باید به گونه ای باشد که آن ها را با زمینه های کاری آینده خود آشنا و تبدیل آنها به یک روزنامه نگار آشنا کند.
پرسش مطرح دیگر این است که کدام بخش از آموزش هـــای رایج روزنامه نگاری مورد تاکید قرار گیرند و ائتلاف بین علوم مختلف چگونه انجام شود؟
برای پاسخ به این سوال باید برخی چیزها را مورد توجه قرار داد. باید توجه داشته باشیم که فرصت یک دانشجو بسیار اندک و گرانبهاست. به همین دلیل باید از تمام دوران تحصیل استفاده بهینه شود و تمام راه و روش های دیگر نیز مورد ارزیابی قرار گیرند. ثانیا باید نیازهای دانشجویان نیز در طول دوره مورد توجه قرار گیرد. ثالثا باید از تاکید بیش از حـد در کیفیــت آمــوزش مهارت های پایه ای خودداری کنیم. دانشجویان به طور طبیعی خواهان این نوع آموزش هستند زیرا دوست دارند هر چه زودتر متخصص شوند و یافتن شغل متناسب، همواره فکر و ذهن آنها را مشغول می کند.
دانشجویان باید دروس لازم خبرنگاری را پشت سر بگذارند و با مهارت هایی چون گزارشگری اخبار آشنایی داشته باشند. برای انجام این کار، ایجاد فضای آموزشی برای درک مسایل پیچیده ضروری است. رابعا، ما بین آموزش ارائه شده و استادانی که برای این کار جذب می شوند نیز رابطه تنگاتنگی وجود دارد. اگر لازم است در آموزش روزنامه نگاری، تخصص ویژه ای مورد تاکید قرار گیرد، ضرورت دارد استادانی جذب شوند که علاوه بر روزنامه نگاری، در آن علوم نیز تخصص و تبحر داشته باشند.
بــرای انتقال این مهارت ها و توانایی ها به دانشجویان، باید روش هایی انتخاب شوند که خارج از کلاس درس نیز انجام شوند. می توان یک نشریه بزرگ در دانشکده و به وسیله دانشجویان راه اندازی کـرد. همچنین می توان برنامه هایی طراحی کرد که دانشجویان پس از فارغ التحصیل شدن مدتی به عنوان منشی و همکار به فعالیت بپردازند.
برای انجام این کار، اختصاص زمان کافی برای مدارس و دانشکده های روزنامه نگاری لازم است. البته ممکن است طول دوره و دروس با توجه به نیازمندی های آموزشی دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیل تفاوت داشته باشند. زمان آموزش، به مقدار مطالبی که دانشجو باید فراگیرد و همچنین به توانایی های او نیز بستگی کامل دارد.
اگر بــرای یـادگیری بخشی از دوره های درسی، به زمان فراوان نیاز باشد باید این کار انجام شود و در قبال آن دانشجویان کمک های آموزشی مربوط به هزینه های فوق را دریافت کنند. به عبارتی دیگر طولانی شدن دوران تحصیل و به تعویق افتادن کاریابی، باید توسط دانشکده جبران شود.
یکی از روش های ممکن این است که دانشجویان مقاطع تحصیلی متفاوت بتوانند با ادامه فعالیــت خـــود در بخش های دولتی، از حمایت هایی چون بخشش بدهی های تحصیلی و شهریه برخوردار شوند.
سوال نهایــی این است که چگونه می توانیم از میــزان موفقیـــت دانشکده های روزنامه نگاری آگاه شویم؟ یکی از راه های پاسخگویی به سوال بالا این است که ببینیم آیا دانشجویان و محصلان با استعداد علاقه ای به ورود به این دانشگاه ها دارند یا خیر موضوع اصلی این است که اعطای مدارک رسمی برای روزنامه نگاران با توجه به تفاوت استعدادها و تخصص ها بسیار مشکل است به همین دلیل، روزنامه نگاران فراوانی وجود دارند که بدون اخذ مدرک به این کار اشتغال دارند. برنامه های آتی باید بــه گــونه ای باشند که تمام روزنامه نگاران، ضرورت تحصیل و یادگیری مطالب دانشگاهی را برای خود لازم بدانند

نویسنده : رضااسفندزنوزی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات