تاریخ تمبر در ایران

کهن‌ترین تمبر رسمی ایران معروف به تمبر باقری در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، در سال ۱۲۹۲ هجری قمری (۱۸۶۸ میلادی) منتشر شده‌ است. نقش این تمبر نشان رسمی دولت وقت ایران «شیر و خورشید» است که درون دایره‌ای قرار گرفته و در چهار گوشه آن بهای هر تمبر به فارسی درج شده ‌است.
● پیشینه
در زمان هخامنشیان، داریوش بزرگ، پادشاه بزرگ هخامنشی، چابک‌سوارانی تربیت کرده ‌بود که نوشته‌های دولتی را به سرتاسر امپراتوری برسانند و از اخبار دورترین نقاط امپراتوری آگاه شوند. این چابک‌سواران از ایستگاهی به ایستگاه دیگر می‌رفتند تا به چاپار پس‌تر برسند. نوشته مشهوری از داریوش بزرگ به جا مانده‌ است که در سردر اداره پست شهر نیویورک نیز نوشته ‌شده‌ است: «نه برف و باران و نه تاریکی شب نمی‌تواند پیک‌های تندرو را از حرکت باز دارند».
● دوره‌بندی
تمبرهای ایران به چهار دوره زمانی تقسیم می‌شوند:
▪ دوره اول: از سال ۱۲۴۷ دوره قاجار (از ناصرالدین شاه تا احمد شاه)
▪ دوره دوم: از سال ۱۳۰۴ (پهلوی اول، رضا شاه)
▪ دوره سوم: از سال ۱۳۲۰ (پهلوی دوم، محمدرضا شاه)
▪ دوره چهارم: از سال ۱۳۵۸ (جمهوری اسلامی ایران)
● عضویت در اتحادیه پست جهانی
ایران در تاریخ اول سپتامبر سال ۱۸۷۷ میلادی (۱۲۵۶خورشیدی) یعنی تنها ۲ سال (یک سال خورشیدی) پس از تاسیس اتحادیه پست جهانی، به عضویت آن درآمد. مرکز این اتحادیه که در سال ۱۸۷۵ میلادی (۱۲۵۴ خورشیدی) ایجاد شده ‌بود، شهر برن سوییس است.
● نخستین تمبر ایران
در سال ۱۸۶۵ میلادی (۱۲۴۴ خورشیدی) ناصرالدین شاه قاجار پس از بازگشت از اروپا، جمعی را برای ساخت و طراحی تمبر به فرانسه اعزام کرد تا با وزارت پست و تلگراف فرانسه مذاکره کنند. نخست کلیشه‌هایی توسط شخصی به نام ریستر برای ساخت تمبر تهیه شد و حتی نمونه‌هایی نیز به چاپ رسید. سپس آلبرت بار نمونه دیگری تهیه کرد که آن را برای تایید به ایران آورد که این طرح مورد تصویب قرار گرفت و نمونه‌هایی از آن تمبر در چهار رنگ بنفش، سبز، آبی و قرمز به ترتیب به بهای ۱، ۲، ۴ و ۸ شاهی چاپ شدند. طرح این تمبرها نشان رسمی دولت ایران که همان شیر و شمشیر و خورشیدی که درون دایره‌ای جا گرفته‌اند، است که گرداگرد آن با زنجیره‌ای با ۸۶ دانه مروارید پوشیده شده ‌است و قیمت هر تمبر با حروف فارسی در چهار دایره کوچک در چهار گوشه آن نوشته ‌شده ‌است. این نخستین مجموعه از تمبرهای ناصرالدین شاهی است. البته نسبت به تاریخ دقیق انتشار نخستین تمبر ایران اختلاف عقیده زیادی وجود دارد. عده‌ای از تمبرشناسان معتقدند اولین تمبر در سال ۱۸۷۰ میلادی منتشر شد و معدودی سال ۱۸۶۹ میلادی را نام می‌برند. حال آن که یکی از بزرگ‌ترین تمبرشناسان انگلیس به نام برایت فوس معتقد است، تمبر ایران نخستین‌بار در سال ۱۸۶۸ به جریان افتاد و دلیل او مبتنی بر پاکت پستی است که در کلکسیون «تاپلینگ» موزه لندن وجود دارد و روی آن چند تمبر «باقری» الصاق شده و به فارسی تاریخ آن ماه جمادی‌الثانی ۱۲۸۷ قمری (۱۸۶۸ میلادی - ۱۲۴۷ شمسی) قید شده است. بدیهی است این پاکت، سند بسیار ارزنده‌ای در مورد تاریخ انتشار اولین تمبر شیر و خورشیدی ایران به شمار می‌آید. تمبرهای شیر و خورشید به رنگ‌های بنفش، سبز، آبی و قرمز اولین سری تمبرهای ایرانی هستند که فقط ۵ قطعه از آنها در دنیا باقی مانده است و تنها قطعه موجود آن در ایران اخیرا به مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال به یک مجموعه‌دار ایرانی فروخته شده است (که در حال حاضر ارزش تقریبی یکشاهی برنز حدود ۶۰۰ میلیون ریال تخمین زده می‌شود.)

منبع : روزنامه وطن امروز