اتحاد ملی، انسجام اسلامی‏

وحدت از مقولات اساسی و حیاتی است كه از ابتدای پیروزی انقلاب، مورد توجه جدی رهبران و نخبگان جامعه بوده است. گره خوردن این مقوله با كیان نظام جمهوری اسلامی و امنیت ملی و نیز چالش‏های فراروی آن، سبب شد تا امام عظیم‏الشأن و مقام معظم رهبری، طی دوران بیست و چند ساله انقلاب، همه گروه‏ها و افراد ملت را به وحدت، همدلی و مهربانی با یكدیگر دعوت كرده، پیوسته از وحدت به عنوان یكی از نیازهای ضروری جامعه یاد كنند.
اساساً یكی از آسیب‏های جدی و جبران‏ناپذیر جوامع انقلابی و نهضت‏ها، ویروس تفرقه و اختلاف در جمع وفاداران انقلاب و نظام برآمده از آن است. تاریخ نهضت‏های صد ساله اخیر ایران، گواه این مطلب است. عامل شكست نهضت مشروطیت و...، چیزی جز تفرقه، دودستگی و نفوذ عناصر بیگانه در میان وفاداران به نهضت نبود، سیاست «تفرقه بینداز و حكومت كن»، به عنوان یكی از شگردهای مؤثر دشمن در ناكام ساختن نهضت‏ها، در حافظه تاریخ این ملت و تمام مسلمین ضبط شده است.
● عوامل تفرقه‏
۱) نفس و هواهای نفسانی‏
از آن‏جایی كه حب نفس، منشأ تمام خطاهاست، از این رو، یكی از عوامل مهم و اساسی اختلاف و تفرقه، اسارت در چنگال هوای نفس است. بسیارند كسانی كه حقایق و واقعیات را می‏بینند و راه درست را می‏شناسند و از اهمیت و ارزش وحدت و اتحاد آگاهند، اما به جهت آن كه اسیر هواهای نفسانی خویش هستند، با انتخاب راه و روش نادرست در مسیر گمراهی حركت می‏كنند و به اختلافات دامن می‏زنند.
۲) شیطان‏
هر گونه فساد و از هم پاشیدگی در ملت‏های اسلامی و ایجاد تفرقه و نفاق، حتی در میان اهل ایمان، از وسوسه‏های شیطان است؛ چنان‏كه خدای‏تعالی به این امر با بیانی دقیق اشاره فرموده و اهل ایمان را از پیروی كردن از گام‏های شیطان، برحذر داشته، می‏فرماید: «ای كسانی كه ایمان آورده‏اید، همگی در مقام تسلیم و صلح و آرامش درآیید و به دنبال رهنمودهای شیطان نروید كه او دشمن آشكار شماست»۱.
با كمی دقت در آیه مورد بحث، می‏توان از این معنا استفاده كرد كه تمام جنگ‏ها و خونریزی‏ها در جهان، با دخالت مستقیم شیطان برپا می‏شود كه یا از طریق اختلافات قبیله‏ای و یا از راه اختلافات مذهبی و دینی، با وسوسه‏های خود، مردم دنیا را به جان هم انداخته، ایجاد بلوا و آشوب می‏كند و این شیطان است كه از همان ابتدای خلقت، عداوت و دشمنی خود را با فرزندان آدم، آشكار كرده، آنان را به دشمنی با یكدیگر، ترغیب می‏كند.
۳) منافقین‏
یكی از سیاست‏های منافقین در دشمنی، ایجاد اختلاف و تفرقه‏افكنی است. قرآن كریم به این مطلب، این گونه اشاره كرده است: «اگر منافقان همراه شما به جنگ بیرون آمده بودند، جز فساد (تردید و اضطراب) بر شما نمی‏افزودند و به سرعت در میان شما رخنه می‏كردند؛ تا فتنه پدید آورند و در میان شما كسانی تأثیرپذیرند كه به سخنان آنان گوش می‏سپارند و خداوند به ستم‏گران آگاه است».۲
از این آیه استفاده می‏شود كه حضور منافقان در جبهه جهاد، عامل تضعیف روحیه رزمندگان و تفرقه و تردید بوده و تحركشان بسیار سریع است و از آن‏جا كه برخی مسلمانان دارای بینش عمیق نیستند و خطر را درك نمی‏كنند، سریعاً تحت تأثیر آنها قرار گرفته، متفرق و پراكنده می‏شوند.
۴) كفار
تاریخ روابط بین‏الملل نشان می‏دهد كه قدرت‏های بزرگ جهانی، به هیچ‏وجه، كشورهای مستقل و دارای ماهیت ایدئولوژیكی متفاوت را تحمل نمی‏كنند و برای تغییر رفتار و حتی سرنگونی چنین كشورهایی، از انواع حیله‏ها و شگردها استفاده می‏كنند. در این میان، تاریخ ایران، مملو از دخالت كشورهای خارجی در سرنوشت این ملت است. ملت ایران، شاهد انواع توطئه‏ها علیه دولت‏های مردمی و نهضت‏های اسلامی بوده است. یكی از شگردهای قدرت‏های جهانی كه علیه نهضت‏های اسلامی به كار گرفته شد و سبب ناكامی و شكست آنها شد، سیاست تفرقه بینداز و حكومت كن می‏باشد. این سیاست، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در رأس دستور كار دشمن قرار گرفت؛ ولی با درایت و هوشمندی رهبر كبیر انقلاب، حضرت امام خمینی (ره) عقیم ماند. اكنون نیز دستگاه تفرقه‏افكنی دشمن، مجدداً به طور پیچیده و مدرن، شروع به فعالیت كرده است.
● ابزار تفرقه‏
دشمن برای ایجاد تفرقه از ابزارهای مختلفی استفاده می‏كند كه عمده‏ترین آنها عبارتند از:
۱) جنگ روانی؛ در جنگ روانی، دشمن سعی می‏كند با روش‏هایی مثل شایعه‏سازی، مأیوس كردن مردم، ایجاد شك و تردید نسبت به مسئولان، تحریف واقعیات و...، ایجاد اختلاف و تفرقه كند و بدین وسیله نظام جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهد تا از موضع اصلی خود منحرف شود.
۲) رسانه‏ها و وسایل ارتباط جمعی؛ یكی دیگر از ابزار مهم دشمن برای ایجاد اختلاف و تفرقه، بهره‏گیری از وسایل ارتباط جمعی، مثل روزنامه، ماهواره، كتاب، نشریه، تلویزیون، رادیو و... است. از این رو، بزرگ‏ترین بنگاه‏های خبری جهان و همچنین بعضی از نشریات داخلی را در دست گرفته تا افكار عمومی را آن‏چنان كه خود می‏خواهد، تحت تأثیر قرار دهد.
۳) طرح مفاهیم كلی و مشتبه در جامعه؛ مقام معظم رهبری در خصوص این امر مهم، در یكی از بیانات خود فرمود: «یكی از چیزهایی كه این وحدت را خدشه‏دار می‏كند، مفاهیم مشتبهی است كه دائماً در فضای ذهنی مردم پرتاب می‏شود؛ هر كس هم به گونه‏ای آنها را معنا می‏كند؛ یك عده از این طرف و یك عده از آن طرف؛ جنجال و اختلاف غیرلازم درست می‏شود. البته دشمن در همه این مسائل سود می‏برد و به احتمال زیاد، در این مسائل - یا در همه‏اش یا در بعضی‏اش - دست هم دارد».
● روش مقابله با تفرقه‏
در مقابله با تفرقه، باید در دو جبهه زیر كار كرد:
۱) برخورد با عوامل تفرقه‏
در برخورد با عوامل تفرقه، باید اقداماتی را به ترتیب زیر به كار برد:
الف) ارشاد؛ باید سعی كرد تا عواملی را كه در پی تفرقه‏افكنی هستند، ارشاد كرد؛ شاید این كار را از روی جهالت و غفلت انجام می‏دهند.
ب) مهلت؛ بعد از ارشاد عوامل اختلاف و تفرقه، باید به آنها مهلت داد تا به خود آیند و دست از تفرقه‏افكنی بردارند.
ج) افشاگری؛ در صورتی كه دشمن از عمل خود دست برنداشت، باید چهره او را برای مردم روشن ساخت؛ تا مردم بدانند كه این افراد، در پی ایجاد اختلاف و كشاندن جامعه به ضعف و سستی و بردگی هستند و نیت خیری ندارند.
د) مقابله؛ اگر دشمن سرسخت از عمل خود دست برنداشت، به مقدار لازم، باید با او مقابله كرد تا مجبور شود از عمل خود دست بردارد.
۲) ایجاد وحدت‏
در این جبهه باید سعی شود تا میان نیروهایی كه اختلاف افتاده و یا احتمال اختلاف هست، وحدت و یگانگی ایجاد گردد.
● عوامل و زمینه‏های وحدت‏
آن‏چه می‏تواند زمینه‏ساز وحدت باشد، این است كه در تمام موارد اختلاف، بر روی مشتركات تأكید شود و از موارد خاص و و مورد اختلاف پرهیز شود. موضوعاتی كه می‏توانند در ایجاد وحدت، مؤثر باشند، عبارتند از:
۱) هدف مشترك.
۲) اصول و مبانی مشترك.
۳) سیاست‏ها و خط مشی مشترك.
بنابراین در اختلافات دینی، باید بر توحید، در اختلافات مذهبی شیعه و سنی، بر قرآن و پیامبر، در اختلافات قومی، بر ملیت و تمامیت ارضی، در اختلافات حزبی و سیاسی، بر اصل نظام اسلامی، در اختلافات سازمانی، بر اصل تعالی نظام اسلامی و در اختلافات بین مردم و كارگزاران، بر اصل نظام اسلامی، تأكید شود و از اختلافات جزئی - كه به سلیقه‏ها و تفكرات مختلف افراد و گروه‏ها بر می‏گردد - پرهیز شود.
● آثار وحدت‏
مهم‏ترین آثار وحدت عبارتند از:
۱) عزت و حاكمیت جهانی.
۲) اقتدار و امنیت ملی.
۳) رشد و توسعه در زمینه‏های مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی.
● راهكارهای عملی و نظرات راهبردی وحدت‏
برخی از تدابیری كه می‏توانند در تحقق وحدت مؤثر باشند، عبارتند از: تأكید بر مشتركات ادیان آسمانی، تأكید بر مشتركات مذهبی بین شیعه و سنی، تأكید بر مشتركات سیاسی بین احزاب و گروه‏ها، تأكید بر فرهنگ و تمامیت ارضی و دیگر مشتركات بین اقوام و قبایل، تأكید بر حفظ و حراست از اصل نظام اسلامی و فراهم ساختن زمینه گفت‏وگو بین ادیان، مذاهب، احزاب، اقوام و سازمان‏ها.
برخی نظرات راهبردی كه می‏توانند در تحقق وحدت مؤثر باشند، عبارتند از:
۱) استفاده از رسانه‏های جمعی برای شفاف‏سازی در مسائل مشتبه.
۲) دشمن‏شناسی و فرهنگ‏سازی.
۳) خنثی‏سازی توطئه‏های دشمنان.
۴) پذیرش سلیقه‏های مختلف و نظرات متفاوت و سازنده.
۵) ارائه معیارها و ملاك‏های صحیح وحدت در حوزه‏های مختلف سیاسی، اجتماعی و جهانی.
۶) تأكید مراجع، علما و نخبگان جامعه بر اهمیت وحدت و پرهیز از اختلاف.
۷) توجه به موضوع وحدت، به عنوان یك راهكار عملی جهت مقابله با دشمن.

محمد آموزگار
۱. بقره، آیه ۲۰۸.
۲. توبه، آیه ۴۷.

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان