e learning پشت چراغ قرمز

پیشینه آموزش از راه دور به گذشته‌های دور باز می‌گردد؛ یعنی ۳۰۰ سال پیش، زمانی که نخستین بار آموزش مکاتبه‌ای شکل گرفت و بعد‌ها، با گسترش رسانه‌های ارتباط جمعی، رادیو و تلویزیون به عنوان واسطه‌های تازه یادگیری مورد استفاده قرار گرفت.
فراگیر شدن اینترنت در اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی دروازه‌های جدیدی به روی یادگیری گشود. مفهوم آموزش مجازی که پیش‌تر از طریق نرم‌افزار‌های رایانه‌ای مطرح شده بود، بر پایه وب (Web – based learning) یا یادگیری الکترونیکی (e-learning) نیز مطرح شد.
آمریکا نخستین کشوری بود که تجربه یادگیری (آموزش) الکترونیکی را ثبت کرد. البته نخستین تجربه در دهه ۹۰ میلادی بعد از ۳ سال به دلیل ناآگاهی از فاکتور‌های مهم در این نوع از یادگیری حاصلی جز شکست ۷۰ درصدی نداشت.
اما همین تجربه و شکست، راه موفقیت را نیز نمایان کرد.
بررسی‌ها برای توسعه یادگیری الکترونیکی بر لزوم تدوین یک استاندارد واحد صحه گذاشت و به این ترتیب در سال ۲۰۰۰ نخستین استاندارد با نام Scorm در آمریکا تدوین شد که استانداردی بر پایه XML و با قابلیت تعریف دسترسی مجزا به بخش‌های مختلف درسی بود.
استاندارد Scorm در طول ۴ سال تکامل یافت و به ترتیب در ۴ ویرایش اصلی، مدل با تراکم داده کم، محیط زمان اجرا و ترتیب‌دهی و هدایت عرضه شد.
تجربیات آمریکا و کشور‌های دیگر، امروز به مطرح شدن مفهوم Elearning۲ انجامیده است.
یادگیری الکترونیکی ۲ در واقع یادگیری با محوریت دانشجو است که در آن، به جای اینکه استاد محتوا را در اختیار بگذارد، دانشجو خود به دنبال محتوا است و در این مفهوم، محیط آموزشی بسیار مهم است.
اما در ایران نیز تلاش‌هایی برای پیاده‌سازی یادگیری الکترونیکی از چند سال پیش آغاز شده و شاید سال ۸۲ را بتوان نقطه آغاز شکل‌گیری عملی این نوع آموزش در ایران دانست.
آغاز راه نخستین دانشجویان مجازی ایران در ترم پاییزه سال ۸۲ در دانشگاه شیراز تحصیل خود را آغاز کردند و یک ترم بعد، در بهمن ۸۲ دانشگاه علم و صنعت ایران نیز پذیرای دانشجویان مجازی خود بود. مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت ایران امروز ۷۲۰ دانشجو در سه گرایش فناوری اطلاعات، مهندسی کامپیوتر و علوم کامپیوتر دارد و با گذشت ۵/۴ سال، نخستین فارغ‌التحصیلان مجازی ایران، آماده ورود به بازار کار یا ادامه تحصیل در دوره کارشناسی ارشد می‌شوند.
به گفته ناصر مزینی، رییس مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت، محیط الکترونیکی امکانات آموزشی را برای دانشجویان فراهم می‌کند، تا آنان هر وقت که فرصت کردند و در هر مکان که خواستند در کلاس درس خود شرکت کنند. بر همین اساس مرکز آموزش الکترونیکی علم و صنعت با شعار «برای همه، در همه جا و همه وقت» در سال ۸۲ کار خود را آغاز کرد و دانشجویان می‌توانند با پرداخت شهریه رسمی دانشگاه، تعداد واحد کمتری نسبت به دانشجویان حضوری انتخاب و با گذراندن حداقل ۵/۴ سال، دوره کارشناسی خود را سپری کنند.
با توجه به وجود نیروی جوان فعال و بالقوه و مشتاق به تحصیل در کشور و نیز مشکل ارتباطات فیزیکی، گسترش شهر‌ها و ترافیک، نیاز به یک سرویس خدمات آموزشی به صورت غیر حضوری کاملا احساس می‌‌شود.
مزینی در این باره می‌گوید: ظرفیت آموزش الکترونیکی بالا است. ولی با توجه به اینکه فرهنگ‌سازی درستی در این زمینه انجام نشده و این نوع آموزش با نیاز‌های آموزشی جامعه منطبق نیست با مشکلات زیادی رو‌به‌رو هستیم.
وی می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین اقدامات در زمینه آموزش الکترونیکی، این است که باید این نوع آموزش باز تعریف شود. چراکه در حال حاضر فرآیند آن برگرفته‌ از آموزش حضوری است.
مزینی با بیان اینکه بخش عمده‌ای از متقاضیان این نوع آموزش را مدیرانی تشکیل می‌دهند که امکان جابه‌جایی ندارند و دارای علاقه‌ و انگیزه بسیاری برای تحصیل هستند، می‌گوید: با توجه به این طیف از مخاطبان که طیف گسترده‌ای از افراد جامعه را شامل می‌شوند، آموزش الکترونیکی جایگزین بسیار مناسبی برای آموزش سنتی است.
وی می‌افزاید: در مورد رشته‌هایی همچون فناوری اطلاعات که نیازمند آزمایشگاه‌های محدود است و تربیت‌بدنی که نیازمند حضور فعال دانشجو است، تدابیری اندیشیده شده به این ترتیب که دانشجویان تهرانی می‌توانند در خارج از ساعت رسمی دانشگاه و دانشجویان شهرستان‌ها در تابستان این واحد‌های عملی را بگذرانند.
● فرهنگ نداریم
صدرا فانی، یکی از دانشجویان رشته مهندسی فناوری اطلاعات مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت ایران است.
وی مساله فرهنگ‌سازی را مهم می‌داند و می‌گوید: در جامعه وقتی صحبت از آموزش الکترونیکی می‌شود، این تصور ایجاد می‌شود که دانشجو آخرین راه درس خواندن را انتخاب کرده است. در حالی که این روش به مراتب بهتر از روش‌ یادگیری سنتی است. چراکه دانشجو محور است و دانشجو خود به مدیریت و ارزیابی تحصیل خود می‌پردازد.
فانی که خود مدتی در کشور هند زندگی کرده و با روش آموزش الکترونیکی در کشور‌های دیگر آشناست، می‌گوید: با وجود اینکه رتبه خوبی در دانشگاه سراسری کسب کردم، این نوع روش آموزش را انتخاب کردم. ولی متاسفانه آنچه در ایران اتفاق می‌افتد با آموزش مجازی در دنیا متفاوت است.
زیر‌ساخت‌های آموزش الکترونیکی دارای دو دسته اصلی است که دسته اول شامل بحث فنی، فیزیکی، نرم‌افزار، سخت‌افزار و ارتباطات می‌شود و دسته دوم بحث فرهنگی و آشنایی عمومی است.
این بدان معناست که هر متقاضی با توجه به پهنای باند ارتباطی و حداقل ارتباط مخابراتی و تجهیزات سخت‌افزاری، باید با محیط کامپیوتر آشنا باشد.
همچنین دانشجو باید بداند که در فضای آموزش الکترونیکی چگونه درس بخواند و نیز استاد آگاهی کافی‌ از طرز تدریس و آموزش داشته باشد.
مزینی با بیان اینکه در کشور ما از لحاظ فرهنگ سازی و آشنایی عمومی ضعیف عمل شده است، می‌گوید: باید بدانیم بدون فرهنگ‌سازی، فراهم شدن زیرساخت‌های مخابراتی نیز بی‌نتیجه خواهد بود.
● تعادل زیرساختی
وی می‌افزاید: در همین راستا از متخصصان این حوزه خواستیم به عنوان متولیان آموزش الکترونیکی فرآیندی مناسب فضای الکترونیکی تعریف و طراحی کنند تا یک تعادل میان بخش اول و دوم زیر‌ساخت ایجاد شود.
بحث وجود زیر‌ساخت الکترونیکی موضوعی است که در کشور ما به دلیل نوپا بودن موضوع فناوری اطلاعات بر سر راه یادگیری الکترونیکی مانع ایجاد می‌کند.
مزینی در این باره می‌گوید: این یک واقعیت است که دانشجویان شهرستانی با سرعت ۲۶ کیلوبیت در ثانیه به شبکه وصل می‌شوند، با توجه به اینکه حداقل سرعت برای دسترسی به آموزش الکترونیکی ۴۰ کیلو‌بیت است.
وی می‌گوید: در طی این سال‌ها مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت ایران جلساتی با وزیر ارتباطات داشته است و این وزارتخانه قرار بوده خدماتی به صورت کلان در اختیار ما قرار دهد که این روند به کندی طی شده است .
رییس مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت ایران می‌گوید: امکانات اینترنتی و پهنای باند در شهرستان‌ها بسیار ضعیف است و همین امر باعث شده که بیش از ۵۰ درصد دانشجویان این مرکز از استان تهران باشند.
ایجاد شبکه علمی میان دانشگاه و اتصال آنها به اینترنت پرسرعت موضوعی است که می‌تواند بارقه‌‌هایی از امید را در سرنوشت آموزش الکترونیکی کشور ایجاد کند. مزینی با بیان اینکه آموزش الکترونیکی یکی از بهره‌برداران شبکه علمی کشور است می‌گوید: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات علاوه بر ارایه فیبرنوری و اینترنت به دانشگاه، اینترانت را نیز در اختیار دانشگاه‌ها قرار داده است که این امر می‌تواند برای ارتباطات داخلی دانشگا‌‌ها در زمینه آموزش الکترونیکی مفید باشد.
مزینی با بیان اینکه هنوز پهنای باند موجود در کشور بسیار کم است، می‌گوید: با وجود تمامی مشکلات در این زمینه، مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت موفق شده در سال گذشته از طریق ویدیو کنفرانس، آموزش حضوری با دانشگاه سیستان و بلوچستان ایجاد کند.
وی می‌افزاید: یکی از راهکار‌های انتخاب شده برای مشکل پهنای باند این است که کلاس‌ها را از پیش ضبط می‌کنیم و به صورت آفلاین در اختیار دانشجویان قرار می‌دهیم.
مزینی می‌گوید: تا به حال دانشجویان فقط از طریق صدا به صورت آنلاین توانسته‌اند از کلاس‌ها استفاده کنند و اشکالات خود را به طور مستقیم از استاد خود بپرسند. ولی با حل مشکل پهنای باند می‌توان این کلاس‌ها را از طریق ویدیو کنفرانس برگزار کرد که تاثیر آموزشی آن برای دانشجویان بسیار است.
بحث دسترسی به اینترنت و میزان پهنای باند بخشی از مشکلات آموزش الکترونیکی در ایران است و در واقع این نوع آموزش در کشور با مشکلات بسیاری درگیر است.
فانی دانشجوی مجازی علم و صنعت می‌گوید: در سیستم آموزش الکترونیکی کشور حتی ۸۰ درصد فاکتور‌های آموزش الکترونیکی نیز در نظر گرفته نشده و مراکز آموزش الکترونیکی دارای محتوای آموزشی مناسب نیستند.
وی با بیان اینکه بسیاری از دانشگاه‌ها، در لفافه آموزش الکترونیکی حرکت می‌کنند، می‌افزاید: امروزه ساختار‌های آموزش الکترونیکی پاسخگوی نیاز دانشجویان نیست و تنها به ارایه الکترونیکی دروس تبدیل شده است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر آموزش الکترونیکی، پیاده‌سازی آموزش سنتی به وسیله ابزار‌های نوین است، می‌گوید: متاسفانه وزارت علوم و فناوری دید مناسبی نسبت به این نوع آموزش ندارد.
فانی یکی دیگر از مشکلات مراکز آموزش الکترونیکی را تغییر مدیران آن می‌داند و معتقد است با تغییر سلایق مدیریتی، نظام مدیریتی آموزشی ثابتی هم وجود نخواهد داشت.
نیاز به استاندارد از سوی دیگر، رییس مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه علم و صنعت ایران یکی از عناصر اصلی در هر سیستم آموزش را سیستم مدیریت آموزشی می‌داند که طراحی و پیاده‌سازی آن باید براساس استاندارد‌های آموزشی باشد.
وی می‌گوید: مهم‌ترین استاندارد‌ آموزش الکترونیکی Scorm است که متعلق به کشور آمریکا است، اما هنوز در ایران استاندارد واحدی برای آموزش الکترونیکی تدوین نشده و فقط به تازگی یک استاندارد آموزشی الکترونیکی توسط دانشگاه خواجه نصیر به صورت طرح پیشنهادی ارایه شده، اما هنوز تصمیمی در مورد آن گرفته نشده است.
در ایران با توجه به نوظهور بودن بحث آموزش الکترونیکی، دانشجویان با کمی نگرانی نسبت به اعتبار مدرک این نوع سیستم آموزشی اقدام به ثبت‌نام می‌کنند.
مزینی می‌گوید: بسیاری از دانشجویان ما با معدل‌های بالا از دانشگاه‌های مطرح کشور هستند ولی این را نیز باید در نظر گرفت که طیف دیگری از دانشجویان برای گذراندن زمان خود در این مرکز ثبت‌نام کرده‌اند.
وی در مورد بازار کار این دانشجویان می‌گوید: با توجه به اینکه هنوز این مرکز فارغ‌التحصیل نداشته است، ارزیابی علمی این دانشجویان ممکن نیست. اما نکته اینجا است در کشور، باید این نوع آموزش پذیرفته شود و توانایی دانشجویان برای ورود به بازار کار در اولویت قرار گیرد نه روش آموزشی. مزینی در مقایسه ایران با کشور‌های دیگر در زمینه آموزش الکترونیکی می‌افزاید: این نوع آموزش با سرعت بسیار کندی در کشور‌ ما در حال حرکت است و فاصله بسیار قابل توجهی با کشور‌های توسعه یافته دارد

گزارش: سیما میدانی

منبع : روزنامه فناوران