ایدز در سال ۲۰۰۶

شانزدهمین همایش بین المللی ایدز از ۲۲ تا ۲۷ مردادماه جاری در تورنتو كانادا برگزار شد. پس از ۲۵ سال مبارزه جهانی با ایدز این همایش بزرگترین رخداد بین المللی در این زمینه محسوب می شد كه بیش از ۲۴۰هزار نفر از دانشمندان، سیاستمداران، فعالان اجتماعی، خبرنگاران و افرادی كه با اچ آی وی ایدز زندگی می كنند در آن شركت كردند و با برگزاری بیش از ۴۰۰ نشست علمی و ۱۰۰ كارگاه آموزشی به بررسی ابعاد مختلف این همه گیری و راه های مهار و پیشگیری از آن پرداختند. نگارنده خوشبختانه این مجال را داشت كه ضمن عرضه مقاله ای علمی در این همایش حضور یافته و از نزدیك شاهد پیشرفت های علمی و تلاش های مردمی در جهت جلوگیری از گسترش ایدز در جهان باشد و به تبادل تجربه با صاحب نظران و فعالان جامعه مدنی بپردازد.
شعار این همایش «وقت تدارك» بود كه نشان دهنده اهمیت و فوریت فراهم كردن امكانات موثر پیشگیری، مراقبت و درمان اچ آی وی در جوامع سراسر جهان و نیاز به پاسخگویی بیشتر تمام متولیان در زمینه های سیاسی، اقتصادی و برنامه ای است.
«ایدز» یا «نشانگان نقص اكتسابی ایمنی» در اثر ویروسی به نام اچ آی وی یا «ویروس نقص ایمنی انسان» به وجود می آید. از زمان ورود HIV به بدن تا بروز ایدز ممكن است ۶ ماه تا ده سال و یا بیشتر طول بكشد در این مدت گرچه فرد به ظاهر سالم به نظر می رسد، اما ممكن است آن را به افراد دیگر منتقل كند.
بر اثر تخریب یاخته های دستگاه ایمنی بدن ناشی از اچ آی وی، برخی بیماری ها و عفونت ها فرصت مبتلا كردن انسان را پیدا می كنند كه موجب نشانه ها و علائم متنوعی در بدن می شود. برخی از این نشانه ها اولین بار در سال ۱۹۸۱ میلادی در افراد بالغ جوانی دیده شد كه دچار نقص های ایمنی مادرزادی نبودند و این تعجب پزشكان را برانگیخته بود. به همین لحاظ مجموعه این علائم را «نشانه های نقص ایمنی اكتسابی» یا ایدز نام نهادند، چون نمی توانستند آن را به بیماری مشخصی نسبت دهند و هنوز اچ آی وی شناخته نشده بود. بنابراین ایدز مرحله ای است كه اچ آی وی مدت ها چندماه تا چند سال در بدن حضور داشته و موجب تخریب اكثر یاخته های دستگاه دفاعی بدن شده است و فرد مبتلا مستعد بروز بیماری های عفونی، سرطان ها و مشكلات دیگر می شود.
اچ آی وی ایدز پدیده ای بهداشتی است كه ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن بسیار گسترده اند. از آغاز كشف اولین مبتلایان آن در خرداد سال ۱۳۶۰ تا كنون در سراسر جهان بیش از ۶۵ میلیون نفر مبتلا شده اند و حدود ۲۵ میلیون نفر فوت كرده اند. در حدود نیمی از كسانی كه دچار ایدز هستند قبل از ۲۵ سالگی آلوده شده اند و بدون دارو اغلب قبل از ۳۵ سالگی می میرند. هر روز ۱۴۰۰۰ نفر جدید به مبتلایان اضافه می شود كه نیمی زن هستند و نیز نیمی ۱۵ تا ۲۵ ساله هستند. زنان و دختران به دلایل زیستی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیش از مردان در معرض خطر ابتلا و آسیب ناشی از ایدز هستند. در كشور ما تعداد افراد مبتلای ثبت شده تا اول تیر ماه سال جاری ۱۳۳۵۷ نفر است كه طی سه سال گذشته بیش از دوبرابر شده است و تخمین زده می شود كه بین ۷۰ تا ۱۲۰هزار نفر مبتلای ناشناخته در كشور حضور داشته باشند. بنابراین لازم است همه و به ویژه نوجوانان و جوانان آموزش هایی در راستای پیشگیری ببینند چون تاكنون واكسن و یا علاج قطعی برای این مشكل كشف نشده است و در آینده نزدیك نیز امكان پذیر نیست.
در این همایش دكتر مارك واینبرگ رئیس كنفرانس اعلام كرد: «مسئولیت پایان دادن به همه گیری ایدز برعهده همه ما است، چه فردی و چه جمعی. با دانش و ابزارهایی كه در اختیار داریم اگر نتوانیم كاری بكنیم تاریخ به سختی در مورد ما قضاوت خواهد كرد.» او افزود: «در جبهه درمان پیشرفت های علمی امیدواری های زیادی برای مبتلایان فراهم كرده است و دانش خوبی هم در زمینه تقویت برنامه های درمانی در مناطق با منابع محدود كسب شده است، در جبهه پیشگیری نیز اطلاعات موجود به جلوگیری از ۴ میلیون ابتلای جدید در سال كمك خواهد كرد.» دكتر كوین دكوك دبیر بخش اچ آی وی ایدز سازمان جهانی بهداشت نیز اعلام كرد دسترسی مبتلایان نیازمند به داروهای ضدویروسی در شش ماه اخیر از ۲۰ درصد به ۲۴ درصد رسیده است و در برخی كشورهای آفریقایی طی ۳ سال اخیر ۱۰ برابر شده است اما در برخی مناطق مانند خاورمیانه هنوز كمتر از ۵ درصد است.
تحقیقات اخیر همچنین نشان می دهد كه ۸۰ درصد مرگ ومیرها در آنانی كه دارو می گیرند در چهار ماه ابتدای درمان رخ می دهد و این نشانگر آن است كه آزمایش و تشخیص زودتر و شروع سریع تر درمان ضروری است.
اكنون كه حداقل ۱۰ سال با تهیه واكسن مناسب برای ایدز و نیز حدود ۵ سال با میكروب كش های قابل استفاده حین آمیزش فاصله داریم، سایر اقدامات پیشگیرانه مانند ختنه مردان، پیشگیری پس از مواجهه، كاهش آسیب در مصرف كنندگان تزریقی مواد، درمان تبخال و عفونت های تناسلی و نیز آموزش و اطلاع رسانی اهمیت دارند.
در این همایش دكتر كریستینا پیمنتا از برزیل هشدار داد كه متاسفانه تاكید بر اقدامات بیولوژیك به چشم علاج های سریع و جادویی موجب كم اهمیت دادن برخی دولت ها و سازمان ها بر رفع موانع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و اقدامات موثر پیشگیرانه مانند كاهش آسیب و مصرف كاندوم شده است. او تاكید كرد كه موثرترین اقدامات برای جلوگیری از گسترش ایدز شامل توانمندسازی جوامع و دسترسی آنها به اطلاعات و ابزارهای پیشگیری مانند سرنگ و كاندوم هستند.
دكتر جیتا رامجی از شورای تحقیقات پزشكی آفریقای جنوبی نیز گفت: «پیشگیری جدا از محیط اجتماعی و سیاسی امكان پذیر نیست و بهترین شیوه پیشگیری تركیبی از اقدامات اجتماعی، رفتاری و زیستی است كه تنها با درگیر شدن جامعه و رهبری در تمام سطوح امكان پذیر است.» وی افزود:«در دو دهه گذشته اقدامات پیشگیرانه شامل پرهیز از آمیزش جنسی، وفاداری زوجین، مصرف كاندوم، سرنگ یك بار مصرف برای مصرف كنندگان مواد، مشاوره و آزمایش داوطلبانه، پیشگیری از سرایت از مادر به كودك و مداخلات و آموزش های رفتاری به كار رفته اند. در آینده نزدیك به این موارد باید ختنه مردان، دیافراگم، پیشگیری پیش و پس از مواجهه، میكروب كش های زنانه، درمان عفونت های تناسلی، مهار تبخال و در نهایت ایمن سازی با واكسن را به آنها بیفزاییم.»
در جلسه اختتامیه نیز سرگروه های علمی همایش به جمع بندی محتوای علمی آن پرداختند از جمله دكتر جیمز مك انتایر سرگروه گزارشگران حوزه تحقیقات بالینی اعلام كرد: «به نظر می رسد موفقیت های درمانی با تبعیض نژادی و قاره ای روبه رو است و به دست بسیاری از مردم خیلی دیر می رسد. با این حال پژوهش ها نشان می دهد درمان ضدویروسی در بالغین و كودكان جوابگو است، مكمل های تغذیه ای ممكن است در تقویت اثر داروهای ضدویروسی موثر باشند نه اینكه جایگزین آنها شوند، اگر دارو رایگان عرضه شود نتایج بهتری عاید می شود و تبعیت مردم كشورهای آفریقایی از درمان بسیار بیشتر از مردم آمریكای شمالی است. كاهش تعداد قرص های مصرفی و نوبت های آن در روز و فراهم بودن داروهای قوی تر و قابل تحمل تر به موفقیت درمان كمك می كند. همچنین برخی پژوهش ها نشان می دهد كه در برخی مبتلایان فقط با یك دارو كالترا ممكن است بتوان بیماری را كنترل كرد، هر چند هنوز در مورد اینكه چه كسانی برای دریافت این درمان مناسبند باید پژوهش شود.
مهاركننده های انتگر از دسته جدیدی از داروهای در حال پیدایش هستند كه تاكنون نتایج امیدواركننده ای داشته اند هرچند هنوز عرضه آنها به بازار سال ها طول می كشد.»
وی همچنین بر اهمیت تولید اشكال دارویی مناسب برای كودكان، پیشگیری از سرایت مادر به كودك، درمان عفونت های همزمان مانند سل و هپاتیت و تامین نیروی انسانی متبحر برای مراقبت و درمان ایدز به ویژه در كشورهای در حال توسعه تاكید كرد و افزود: «ما باید این موفقیت های درمانی را برای تقویت تلاش های پیشگیرانه خود به كار بندیم.»
وی یادآور می شود داروهای ضدرتروویروس ARV تنها روش موجود درمان HIV هستند. ARVها یكی از دو آنزیم ضروری برای تكثیر HIV را مهار می كنند. داروهای ضدرتروویروسی ، HIV/AIDS را علاج قطعی نمی كنند اما زندگی مبتلایان به HIV را طولانی می كنند. در ضمن برای جلوگیری از مقاوم شدن ویروس به دارو معمولا چند دارو همزمان به فرد مبتلا داده می شود. در حال حاضر ۴ دسته داروهای ضدویروسی برای استفاده درمانی وجود دارد: شبه نوكلئوزیدهای مهاركننده reverse transcriptase، مهاركننده های reverse transcriptase غیرنوكلئوزیدی، مهاركننده های پروتئاز و مهار كننده های ورود ویروس به یاخته ها.
مهار كننده های پروتئاز Protease Inhibitors
یك نوع ضدویروس هستند كه تكثیر HIV را متوقف می كنند. آنها قسمتی از HIV را كه آنزیم پروتئاز نامیده می شود، مهار می كنند. وقتی آنزیم مهار شد HIV، نسخه های ناقصی از ویروس می سازد كه نمی توانند یاخته های جدیدی را آلوده كنند.
بازدارنده های غیر نوكلئوزیدی ترانسكریپتاز معكوس
یك دسته داروهای ضدویروسی هستند كه تكثیر HIV را به وسیله دخالت در یك آنزیم حیاتی ویروس كاهش می دهد. این آنزیم برای HIV ضروری است تا ماده ژنتیك خود را درون یاخته ها تركیب كند.
Nucleoside anlogues شبه نوكلئوزیدها
نوكلئوزیدی مهاركننده ترانسكریپتاز این آنزیم HIV را مورد هدف قرار می دهند و از تبدیل RNA ویروس به DNA ویروسی جلوگیری می كنند.
مهاركننده های ورود
این دسته اخیرا ابداع شده اند و جلوی ورود ویروس را به گویچه های سفید می گیرند. از این جهت متفاوت با سه گروه قبلی هستند چون آنها پس از این كه ویروس یاخته ها را آلوده كرد جلوی تكثیر آن را می گیرند.
یكی از بحث انگیزترین مباحث این كنفرانس تبلیغ وزیر بهداشت آفریقای جنوبی بر استفاده از داروهای گیاهی و مكمل های غذایی برای درمان ایدز بود كه به شدت موجب اعتراض دانشمندان و فعالان اجتماعی شد به نحوی كه استیفن لوئیس نماینده ویژه دبیركل سازمان ملل در زمینه ایدز در آفریقا دولت آفریقای جنوبی را متهم به شانه خالی كردن از زیر بار مسئولیت حفظ سلامت مردم خود كرد. این امر حتی موجب شد ۱۳۷ نفر از شهروندان آفریقای جنوبی كه در همایش شركت كردند به میهن خود برنگردند و از دولت كانادا تقاضای پناهندگی كنند. لازم به ذكر است كه در این همایش حدود ۱۲۰۰ مقاله را نویسندگان به طور شفاهی عرضه كردند و در مجموع ۴۵۶۵ مقاله علمی عرضه شد كه سهم جمهوری اسلامی ایران تنها ۹ مقاله بود كه اكثریت مربوط به جنبه های اپیدمیولوژیك و اجتماعی همه گیری در ایران بودند. بدین لحاظ سرمایه گذاری و پشتیبانی از تحقیقات در زمینه ابعاد مختلف پیشگیری، درمان و حمایت از مبتلایان به ایدز در كشور ضروری است.
امیدوارم در فرصت های دیگری بتوانم بخش هایی دیگر از تجربه این رویداد بزرگ را با شما در میان بگذارم.
*پزشك و كارشناس ارشد بهداشت عمومی

دكتر امید زمانی

منبع : روزنامه شرق