نگاهی به نمایش"و اینک یحیی"

ارتباط بین اعتقادات و آداب و آئین‌های مذهبی با انسان و خود زندگی ‌چگونه است؟ آیا باید آن‌ها را نوعی تكلیف تلقی نمود یا باید با آموزه‌ها، پنداره‌ها و نهاده‌های عاطفی و ذهنی درآمیخت، طوری كه نهایتاً در اعمال خود انسان انعكاس یابند؟
نمایش"و اینك یحیی" به نویسندگی سیدعظیم موسوی و كارگردانی سیاوش تهمورث بر آن است كه حد و حدود این گزینه‌های مناسب را به نمایش بگذار‌د.
نویسنده با حال و هوایی مذهبی و با استفاده از تعزیه و پرده‌خوانی یك نمایشنامه را پردازش و شاكله‌بندی كرده است، ولی موضوع كه می‌بایستی تماشاگر را از لحاظ عاطفی و ذهنی درگیر كند، از پتانسیل بالایی برخوردار نیست. ساده‌تر بگوییم، از آن چه كه به طور معمول اتفاق می‌افتد فراتر نمی‌رود و حتی به جرأت می‌توان گفت كه بیرون از متن و صحنه نمایش وقتی خود مردم در چنین فضایی قرار می‌گیرند فداكاری‌هایشان به مراتب بیشتر از پرسوناژهای نمایشِ"و اینك یحیی" است؛ ازدواج یك دختر و پسر اولاً به طور یقین نشانه‌ خوشبختی نیست، ازدواج در درجه اول پیشبرد یك امر اخلاقی معمول در جامعه است. ضمناً دختری كه به سن ازدواج رسیده و از او همانند یك عضو خانواده مراقبت شده و قرار هم هست كه همسری داشته باشد، دیگر پرورشگاهی بودنش چندان تأثر برانگیز نیست. او در خانواده"هاشم" از جایگاه عاطفی بالایی برخوردار است. فراموش‌ نكنیم كه"هاشم" این دختر را در درجه اول برای آن كه فرزندی ندارد از پرورشگاه آورده و بزرگ كرده است، چون در متن هیچ اشاره‌ای به این كه او فرزند دیگری داشته باشد، نشده است.
نمایشنامه"و اینك یحیی" سوال‌های زیادی در ذهن تماشاگر به جای می‌گذارد: اول این كه چرا یحیی می‌خواهد برای آخرین بار پرده‌خوانی كند؟ آیا این بدان معنا نیست كه نویسنده قرار را بر این گذاشته كه این پرده‌خوانی به معنای پایان زندگی او باشد؟ یعنی از قبل او را كشته است!
دوم آن كه چرا در پایان نمایش، یحیی به شكلی آنی می‌میرد؟ آیا این به خاطر آن است كه شخصی به نام منصور با برگرداندن موقتی پرده تعزیه خواسته به او بفهماند كه به گذشت و مردانگی او پی برده است؟ اگر چنین است چرا باید عامل مرگ او باشد؟
از لحاظ اجرا صحنه اول كه در آن پسر و دختر زیر نور موضعی در برابر یحیی می‌نشینند درونمایه نمایش را لو می‌دهد‌. طراحی صحنه بیشتر شبیه گود زورخانه و تا حدی شبستان مسجد است و در معماری داخلی یك خانه نمی‌گنجد، مگر خانه‌های اربابی قدیم.
تعدادی از صحنه افزارها اضافی هستند. بخشی از صحنه، یعنی وسائلی كه جلو یحیی روی میز چیده شده‌اند، تماشاگر را یاد سمساری‌ها می‌اندازد. شال سبزی كه كوكب می‌بافد و در پایان دور گردن یحیی می‌اندازد، از همه عناصر صحنه دراماتیك‌تر است. پرده نقاشی تعزیه اگر از جنس پارچه می‌بود، ارزش بصری محتوای نمایش را بالا می‌برد و قیمتی بودن آن هم باورپذیر می‌شد، اما چون از پرده پلاستیكی استفاده شده، قدیمی بودن و با ارزش بودن آن زیر سوال رفته است. ضمناً چاپی بودن تصاویر كاملاً توی ذوق می‌زند. از نور و موسیقی خوب استفاده شده است و می‌توان گفت كه موسیقی نمایش تأثیرگذارتر از خود نمایش است و آمیزه‌ای از ملودی‌های عاطفی ـ تغزلی، موسیقی زورخانه‌ای و موسیقی تعزیه است.
بازی‌ها قابل تأكید هستند. بازیگران اصلی، سیاوش تهمورث، ناهید مسلمی، محمد پورحسن و اسماعیل بختیاری خوب بازی كرده‌اند و میزانسن‌ به طور نسبی با درونمایه نمایش و فراز و فرودهای عاطفی پرسوناژها همخوانی دارد. صحنه‌ای كه در آن یحیی و كوكب در دو جهت مخالف حركت می‌كنند و به ترتیب یك شمع و یك ظرف اسفند در دست دارند و چند لحظه كنار هم مكث می‌كنند، زیبا و نمایشی است.
در پایان باید گفت موضوع متن نمایشی باید گیرا، غیر قابل انتظار، دراماتیك، شگفتی‌آور و تأثر برانگیز باشد، در غیر این صورت لازم است به هر بیان منثور دیگری جز نمایشنامه، قصه و داستان مطرح شود.
نمایش"و اینك یحیی" به كارگردانی سیاوش تهمورث صرف نظر از موسیقی، بازی و بعضی میزانسن‌ها، از لحاظ موضوع، تماشاگر را درگیر و متأثر نمی‌كند، زیرا اتفاق مهمی كه تعلیق‌زا و دارای مابه‌ازاءهای نمایشی باشد، در آن رخ نمی‌دهد. صراحتاً باید اعلام كرد خرده روایتی كه در رابطه با داستان"عبدالمجید" نقل می‌گردد، بسیار گیراتر از موضوع اصلی نمایش است و اگر متن در اصل چنین داستانی را به شكلی نمایشی ارائه می‌داد، بسیار متمایز جلوه می‌كرد.
در نمایشی كه به تعزیه نظر دارد، باید كنش‌مندی و حس آمیزی حوادث و موضوع طوری باشد كه مضمون"جانگذاز بودن" را به روان تماشاگر انتقال دهد، اشك او را درآورد و حتی به تزكیه نفس بی‌انجامد. در نمایش"و اینك یحیی" ما صرفاً یك رویكرد و رویداد معمولی را تجربه می‌كنیم.

حسن پارسایی
به نویسندگی سیدعظیم موسوی و كارگردانی سیاوش تهمورث

منبع : ایران تئاتر