جایگاه نیروگاه‌های آبی و اتمی در جهان

امروزه انرژی دارای جایگاه مهم و غیرقابل انکاری در تحولات جهانی می‌باشد به طوری که فعالیت‌های گوناگون در عرصه‌های مختلف به انرژی و به‌ویژه انرژی الکتریکی وابسته است. با توجه به رشد جمعیت با نرخ متوسط یک‌درصد پیش‌بینی می‌شود جمعیت جهان در سال ۲۰۳۰ به میزان ۱/۸ میلیارد نفر برسد. این افزایش جمعیت به دنبال خود افزایش میزان تقاضای برق را به همراه خواهد داشت به طوری که میزان برق مورد نیاز دنیا در آن سال ۳۰۳۶۴ میلیارد کلیووات ساعت یعنی بیش از دو برابر میزان کنونی آن تخمین زده شده است. بنابراین کشورها با برنامه‌ریزی‌های مناسب و انجام فعالیت‌هایی از قبیل ایجاد نیروگاه‌های جدید بازسازی و بهینه‌سازی نیروگاه‌های موجود، توسعه تاسیسات و تجهیزات مورد نیاز و غیره در صدد تلاش برای افزایش میزان تولید برق خود می‌باشند. چگونگی تامین برق در کشورهای مختلف به عوامل گوناگونی از جمله موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی، منابع زیرزمینی، تکنولوژی در دسترس آن کشورها و سیاست‌های موجود آنها و... وابسته است. برای مثال کانادا، نروژ و کشورهای آمریکای جنوبی درصد زیادی از برق خود را از نیروگاه‌های برق‌آبی تامین می‌کنند. در آمریکا، استرالیا و کشورهای آفریقایی تولید برق با تکیه بر ذغال صورت می‌گیرد.
کشورهای خاورمیانه با توجه به منابع غنی گاز مقادیر زیادی از برق خود را از این منبع تامین می‌کنند. ژاپن و آلمان استفاده از انرژی خورشید و دانمارک انرژی باد را مورد توجه خود قرار داده‌اند. فرانسه حدود ۷۰درصد برق تولیدی‌اش، برق هسته‌ای می‌باشد. به طور کلی می‌توان گفت تولید برق در بسیاری از کشورها با تکیه بر سوخت‌های فسیلی صورت می‌گیرد. با توجه به روند رو به رشد قیمت نفت از سال ۲۰۰۳، استفاده از منابع گاز و مخصوصا ذغال‌سنگ بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از طرفی محدود بودن منابع فسیلی و آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از آن در سال‌های اخیر، استفاده از منابع تجدیدپذیر و هسته‌ای را به یک استراتژی منطقی برای تولید برق تبدیل کرده است. سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید الکتریسیته، حدود ۳۱۲۰بیلیون کیلووات ساعت (حدود ۱۹درصد) در سال ۲۰۰۴ گزارش شده است که ۲۸۱۰ بیلیون کیلووات‌ ساعت آن(حدود ۱۷درصد) متعلق به نیروگاه‌های برق آبی است. پیش‌بینی شده است که به‌رغم افزایش میزان تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر سهم آن در تامین الکتریسیته تولیدی به ۱۶ درصد کاهش یافته و به مقدار ۴۸۵۸ بیلیون کیلو وات ساعت برسد. از جمله مهم‌ترین منابع تجدیدپذیر آب را می‌توان نام برد. در حال حاضر ظرفیت نیروگاه‌های برق آبی در دنیا GW ۷۰۰ حدود (TWh/Y ۲۶۰۰) می‌باشد. یعنی حدود ۱۹درصد برق مصرفی جهان از این طریق تامین می‌شود که از این مقدار ۲۴درصد متعلق به آسیا، ۲۳ درصد آمریکای شمالی و۲۰درصد اروپا می‌باشد. کانادا بزرگ‌ترین تولیدکننده برق آبی است. بعد از آن برزیل، چین و آمریکا درصد زیادی از برق آبی دنیا را تامین می‌کنند.
البته نیروگاه‌های برق آبی بزرگ گزینه مهمی برای تولید برق در کشورهای توسعه یافته اروپایی نمی‌باشند زیرا این کشورها از حداکثر پتانسیل برق آبی خود استفاده کرده‌اند مگر اینکه به دلایل زیست‌محیطی و یا اقتصادی این کار صورت نگرفته باشد. ولی در کشورهای در حال توسعه همچنان پتانسیل بسیار زیادی برای تولید برق از این نیروگاه‌ها موجود می‌باشد. بیشتر رشد نیروگاه‌های برق آبی در سال‌های آینده نیز مربوط به همین کشورها می‌باشد. به طور کلی رشد نیروگاه‌های برق آبی بزرگ ۲-۱ درصد می‌باشد. و این در حالی است که سایر منابع تجدیدپذیر با نرخ رشدی معادل ۶۰-۱۵ درصد در حال رشد می‌باشند.
بنابراین سهم نیروگاه‌های برق آبی بزرگ در تامین برق مصرفی جهان تا سال ۲۰۳۰ تغییر چندانی نخواهد کرد. از طرفی با توجه به رشد ۶۰-۱۵ درصدی سایر منابع تجدیدپذیر سهم آن در میان انرژی‌های تجدیدپذیر نیز کاهش می‌یابد. استفاده از انرژی اتمی برای تولید برق در سال۱۹۵۰ آغاز شده است و در حال حاضر حدود ۴۳۹ رآکتور اتمی با ظرفیت MW ۳۷۲مگاوات الکتریکی در ۳۰ کشور جهان مشغول به کار می‌باشند و حدود ۱۶درصد از برق مصرفی جهان را تامین می‌کنند. با توجه به اینکه اکثر نیروگاه‌های اتمی از سال ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ ساخته شده‌اند پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ شاهد از رده خارج شدن برخی از نیروگاه‌ها و کاهش میزان سهم نیروگاه‌های اتمی در میان سایر نیروگاه‌ها باشیم. در حال حاضر در ایران ظرفیت نصب شده نیروگاهی ۴۸هزار مگاوات می‌باشد که از این میزان ۸۵ درصد آن مربوط به نیروگاه‌های فسیلی است.
با توجه به روند رو به رشد جمعیت در ایران و در نتیجه افزایش مصرف انرژی طرح‌های گوناگونی به منظور افزایش سیستم‌های تولید برق در کشور صورت گرفته است. از طرفی مدیریت کاهش مصرف انرژی عامل دیگری است که در کشور ما باید به آن توجه ویژه‌ای شود، چراکه با توجه به وجود یارانه به منظور حمایت از خانوارهای کم‌درآمد، قیمت برق بسیار پایین‌تر از هزینه تولید آن می‌باشد. این امر سبب کم شدن انگیزه مردم در جهت مصرف بهینه انرژی شده است. طبق آمار جهانی در سال ۲۰۰۳، ایران بالاترین میزان یارانه در دنیا را دارا می‌باشد. میزان ۲۵۰میلیمتر بارندگی در ایران نسبت به میزان متوسط ۷۵۰ میلیمتر در جهان نشان دهند، قرار گرفتن ایران در منطقه جغرافیایی نیمه‌خشک می‌باشد. با وجود این، دامنه‌های غربی و جنوب غربی زاگرس با دارا بودن حوضه‌های آبریز مهمی همچون کارون، کرخه و دز ۳۰درصد از منابع آب سطحی کشور را به خود اختصاص داده و پتانسیل تولید ۲۳ گیگاوات برق آبی را دارا می‌باشند.
با در نظر گرفتن سایر حوضه‌ها و طرح‌های نیروگاهی کوچک و متوسط پتانسیل نصب نیروگاه‌های برق آبی کشور تا دو برابر این مقدار پیش‌بینی شده است. به طور کلی پتانسیل برق آبی کشور را می‌توان حدود ۵۰ میلیارد کیلووات ساعت تخمین زد. ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های برق آبی در پایان سال ۱۳۸۴، ۶۰۳۴ مگاوات یعنی ۷/۱۴درصد ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های کشور بوده است. از طرفی در این سال طرح‌های در دست اجرا، در دست مطالعه و در مرحله شناخت ۲۶ تا ۲۸ گیگاوات برآورده شده‌اند. این طرح‌ها شامل سدها و نیروگاه‌های مسجدسلیمان و توسعه آن، کرخه، کارون ۳، گتوند، کارون ۴، سیمره و سیاه‌بیشه، رودبار لرستان و چندین طرح نیروگاهی کوچک و متوسط دیگر بوده است. از طرح‌های ذکر شده دو سد کارون ۳ و مسجد سلیمان هر یک با ظرفیت نصب شده ۲هزار مگاوات در حال حاضر به بهره‌برداری رسیده‌اند.
بنابراین با در نظر گرفتن طرح‌های دیگر ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های برق آبی از ۹/۶۰۴۳ در پایان سال ۱۳۸۴ به حدود ۱۰هزار مگاوات در سال ۱۳۸۶ افزایش یافته است. ایران از معدود کشورهای خاورمیانه می‌باشد که فعالیت‌هایی در زمینه تولید برق هسته‌ای انجام داده است. پیش‌بینی می‌شود برق تولیدی نیروگاه اتمی بوشهر، سال آینده وارد شبکه برق سراسری گردد. ساخت و راه‌اندازی چندین نیروگاه اتمی دیگر نیز در برنامه می‌باشد. به‌رغم پیش‌بینی‌های انجام شده، باید گفت که دارا بودن تکنولوژی مربوطه و توسعه آن، شدت در دسترس بودن منابع انرژی، بازارهای جهانی، تصمیمات مدیریتی و نقشی که دولت در این زمینه ایفا می‌کند از جمله مواردی است که روی قیمت برق تولیدی از منابع تجدیدپذیر و هسته‌ای و نرخ رشد آنها موثر است. با توجه به این عوامل سهم انرژی تجدیدپذیر و هسته‌ای در تامین برق مورد نیاز دنیا می‌تواند با موارد پیش‌بینی شده مغایر و قیمت آنها از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. به طوری که با در نظر گرفتن موارد بالا در کشوری مانند کانادا تولید برق آبی و در کشور دیگری مانند فرانسه تولید برق هسته‌ای مقرون به صرفه است. در این میان ایجاد تنوع در منابع تامین انرژی و داشتن گزینه‌های مختلف در سبد انرژی مصرفی عامل دیگری است که بر امنیت انرژی و در نتیجه آن امنیت اقتصادی و سیاسی موثر است. از این رو با وجود اینکه در ایران انرژی آبی از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه‌تر از برق هسته‌ای می‌باشد ولی با این وجود داشتن برق هسته‌ای نیز دارای مزایایی است که استفاده از آن را توجیه‌پذیر می‌نماید. از آن جمله می‌توان به کاهش ریسک و ایجاد امنیت انرژی در کشور اشاره کرد. ولی در کنار آن بهینه‌سازی سایر سیستم‌های انرژی، اتخاذ تصمیمات و سیاستگذاری‌های درست نیز از جمله مواردی است که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد.

منبع : روزنامه کارگزاران