هجرت پیامبر اعظم(ص) و تشکیل حکومت اسلامی

هجرت پیامبر(ص) از مكه به مدینه از آن جهت حایز اهمیت است كه هم مبدا تاریخ اسلام از آن زمان آغاز می گردد و هم در پی آن اولین حكومت اسلامی پا به عرصه وجود می گذارد. در حقیقت دین مبین اسلام از آن به بعد توانست حركت اصولی و بنیادین خود را آغاز كند و اسلام در جزیرهٔ العرب و بعدها تا ایران و بخشی از اروپا حاكمیت پیدا كند.
در این میان بررسی نقش پیامبر اكرم(ص) و حركت های ابتدایی صورت پذیرفته بسیار مهم است. پرواضح است كه رسول خدا پیش از هر چیز به ایجاد یك حاكمیت دینی و الهی می اندیشید.
و بدین سان است كه پیامبر(ص) هم جهان بینی الهی ارایه می دهد و هم احكام دینی، اخلاقی و عبادی را تشریح می كند. از این رو در حكومتی كه رسول خدا بنیان می گذارد تمامی مسایل مطروحه در نظر گرفته می شود و به درستی تمامی مسایل دینی و سیاسی در چارچوب فرامین الهی رعایت می گردد.
جدای از این، پیامبر اكرم(ص) به انسان و جامعه پیرامونش و عوالم درونی اش و جایگاهش در زمین و آسمان ها توجه خاصی داشت و در تشكیل حكومت الهی خود همواره به مسایلی از این دست توجه می كرد.
به منظور تشكیل حكومت اسلامی در آن دوران ابتدا مذهب اسلام و اصولی ترین مبانی آن در جامعه مدینه می بایست تحقق یابد. طبیعی است پس از پذیرش مردم و قبول احكام آن چنین حكومتی بهتر از هر زمان تقویت و قوام می یافت. از این رو فرستاده خدا در ابتدا به این كار مهم روی آورد و به خوبی و به بهترین نحو از عهده آن برآمد.
در چنین شرایطی تمامی مسایل مردم می بایست طرح و به صراحت از مردم خواسته می شد تا از خداوند و رسولش اطاعت كنند: ... ان الحكم الالله (انعام ۵۷)
حكم و فرمانروایی جز برای خدا نیست.
به راستی قبولاندن این مساله و برطرف كردن شبهات در جامعه عرب جاهلی كاری بس بزرگ و در عین حال صعب بود. با این حال پیامبر اكرم در كمال آرامش به وظایف الهی خود عمل می كند و همانا خداوند متعال در تمامی مراحل یاری رسان او است. او چونان حاكمان و به شیوه آنان به تشكیل نظام مورد نظر خود نمی پردازد، بلكه سعی می كند تا به مردم خود این مساله را تفهیم كند كه خداوند متعال تنها قانونگذار و حاكم است و تمامی نیروها در راستای این محور اصلی می بایست به كار گرفته شود.
پس می بینیم كه رسول خدا توجه چندانی به نظام عشیره ای و قبیله ای نمی كند و در بسیاری مواقع قوانین خاص قبیله ها را منتفی می داند و به مقابله با آن می پردازد. او سعی می كند در جهت دست یافتن به این امر مهم در كنار مردم باشد و آن ها را در رسیدن به این هدف بزرگ یاری رساند.
در واقع مهمترین مساله پذیرش جامعه عرب و تفهیم مساله است در چنین شرایطی حكومت اسلامی به یك حاكمیت واحد دست می یافت و در پرتو آن مردم در كمال آرامش و امنیت می توانستند زندگی كنند و به رشد و كمال برسند.
دست یافتن به این هدف آنچنان مهم و سرنوشت ساز بود كه پیامبر دستور فرمودند تا همه مسلمانان به سوی مدینه بشتابند. اهمیت مساله تا آن حد بود كه آیه ای بس سرنوشت ساز در آن زمان نزول كرد: والذین امنوا ولم یهاجروا مالكم من ولایتهم من شی حتی یهاجروا (انفال ۷۲)
كسانی كه ایمان آورده ولی هجرت نكرده اند دوست شما نیستند تا این كه هجرت كنند.
نكته قابل تعمق رویارویی مهاجرین و انصار بود.
در چنین شرایطی شهر مدینه می بایست پذیرای سیل عظیمی از مسلمانان می شد. یقیناً چنین رویارویی با مشكلات عدیده ای همراه بود. در آن شرایط هر گروه و دسته می خواست امتیازاتی را از آن خود كند و به پیشینه و كنش خود بنازد. پیامبر اسلام برای حل مسایل فوق بر تشكیل یك امت واحد و نحوه شكل گیری ارتباط میان مسلمانان پافشاری كرد.
در آن دوران این مساله به خوبی به مهاجرین و انصار تفهیم شد كه میان مسلمانان به هیچ عنوان اختلاف و دوری نباید باشد. آن ها می بایست حتی در هنگام ظهور ظلم، تهاجم و فساد اجتماعی با یكدیگر متحد می شدند و یكدیگر را تنها نمی گذاشتند. به همین جهت برای برقراری عدالت در جامعه اسلامی قانون فدیه كه قبل از آن نیز در میان اعراب رایج بود مورد تصویب قرار گرفت تا در صورت قتل عمد مسلمانی فدیه داده شود. جدای از این در اولین حكومت اسلامی قوانین مهم و سرنوشت ساز دیگری هم مطرح و تصویب گردید. همچون حل اختلافات میان مسلمین تنها در پیشگاه خداوند و رسول اكرم صورت پذیرد.
از دیگر مسایلی كه در آن روزگار مورد توجه قرار گرفت مسأله قتل اعراب بود كه چنین مصوب شد هر كسی مسلمانی را بدون دلیل به قتل برساند باید قصاص گردد مگر آن كه اولیای دم او را ببخشند.
در این میان روحیه همدلی و یكپارچگی در جامعه مدینه به تدریج ایجاد گشت به گونه ای كه اگر مسلمانی با مشكلی مواجه می گشت تمامی مسلمانان وظیفه خود می دانستند به یاری او بشتابند. مسلمانان در آن زمان فرا گرفته بودند كه كمك و یاری همیشه می بایست به مظلومین برسد، همسایه را می بایست دوست داشت و به او احترام گذاشت...
درپی آن قوانین اقتصادی و سیاسی به منظور تشكیل یك نظام واحد به تدریج مطرح و قوام یافت. فرامین مهمی چون زكات اگر چه در مكه مطرح گشته بود در مدینه عملاً به اجرا درآمد. به غیر از این پیامبر اكرم تنها به برقراری حكومت اسلامی در شهر مدینه نمی اندیشید و درصدد گسترش حكومت اسلامی خود بود. عقد قراردادها، صلح نامه ها، بیعت ها و حتی جنگ های مختلف با كفار تمامی برای پیوند امت اسلامی واحد بود.
پیامبر اكرم درجهت تشكیل حكومت الهی گاه از سلاح تبلیغات و ایجاد جنبش های فكری و ایدئولوژی اسلامی سود می جست، گاه صبوری می كرد و گاه مستقیماً به نبرد برمی خاست. نكته بسیار مهم تشخیص درست و حساب شده ایشان در مواجهه با رویدادها و گروه های مختلف آن هم در شرایط گوناگون بود. پیامبر اسلام به خوبی می دانست در چه زمان به چه طریق رفتار كند و در كار خود كوچكترین اشتباهی نمی كرد.
او به خوبی می دانست با افرادی كه ضرری به جامعه اسلامی نمی رسانند و حال در اثر شرایط به خوبی نمی توانند با جامعه اسلامی تطابق پیدا كنند صبوری كند و در مقابل عده ای كه مضر به حال جهان اسلام و مسلمین بودند قیام كند، و به همین دلیل بود كه پیامبر اكرم در زمان مناسب بزرگترین دشمن دین اسلام را با حركت به مكه و فتح آن نابود ساخت و مشركین را به سزای اعمال خود رساند.
«بجنگید با آنان تا فتنه ای نباشد و هم دین از آن خدا باشد.» (انفال ۳۰)
و بدین سان بود كه زمینه های رشد و ترقی اسلام فراهم آمد و حاكمیت اسلام در بسیاری از مناطق جهان تثبیت گردید.

منبع : روزنامه جوان