جنسیت و برخورد فرهنگ‌ها

در قرن‌‌های بعد از ۱۵۰۰ میلادی‌، درگیری و تنش میان فرهنگ‌‌ها در میان ملل جهان فزونی یافت که این خود نتیجهء انواع اشکال توسعه‌طلبی اروپای غربی بود. این قرن‌‌ها‌، قرن‌‌های استعمار و امپریالیسم اروپایی بود. کشورهای اروپایی بخش‌‌های وسیعی از قارهء آمریکا را تصاحب کردند. سپس بخش‌‌های وسیعی از آسیا‌، به خصوص بخش‌‌های جنوبی و جنوب شرقی را تحت اختیار گرفتند و سپس به آفریقا و مناطق اقیانوس آرام دست انداختند. جنگ آشکار تنها شکل توسعه‌طلبی اروپا نبود. آن‌ها همچنین سعی کردند نقشی محوری در اقتصاد جهانی بر عهده بگیرند و در نهایت‌، الگوهای زندگی اروپایی خود را در داخل جوامع نفوذ دهند و از درون تحولات فرهنگی ایجاد کنند.
همهء این تحولات آشکارا در روابط زنان و مردان و نیز باورهای مربوط به جنسیت تاثیرگذار بود. اروپایی‌‌ها در مورد مقولات جنسیتی و خوب و بد در این زمینه‌، باورهای محکم و ثابتی داشتند و در قضاوت دیگران کوچک‌ترین تردیدی به خود راه نمی‌دادند. توسعه‌طلبی اروپایی از آغاز با تلاش‌‌های آگاهانهء دخالت فرهنگی همراه بود. مبلغان مسیحی قدم به قدم به دنبال فاتحان جنگجو و تاجران می‌آمدند. حاکمان استعمارگر‌، اصلاح‌گران و سایر گروه‌‌ها نیز در پی رساندن پیام‌‌های خود به سایر ملت‌های جهان در مورد مقولات جنسیتی بودند.
با این حال ذکر چند نکته در اینجا لازم است: اول این که توسعه اروپایی تنها توسعهء تاریخی جهانی در این چهار قرن نبوده است. برخی از کشورها تماس‌‌ها و ارتباطات خود را با اروپاییان محدود کردند. برخی نیز صرفا به ارتباطات تجاری تن دادند. به موازات تمدن اروپایی‌، تمدن‌‌های اسلامی ‌و چینی به طرزی کاملا مستقل از اروپا‌، در طی این قرون به نفوذ خود در بخش‌‌های وسیعی از آفریقا و آسیا ادامه دادند. به خصوص چینی‌‌ها توانستند روابط تجاری موفقی با دنیای پیرامون خود برقرار کنند‌و داد و ستدهای فرهنگی با اروپایی‌‌ها را به حداقل برسانند. مبلغان مسیحی نیز انتقادات آشکاری به نظام جنسیتی چینی داشتند.
با این حال توسعهء فرهنگ اروپایی در سطح جهان بسیار وسیع بود. جوامع متعددی با معیارهای جنسیتی اروپایی برخورد می‌کردند; از قبایل بومی ‌شکارچی گرفته‌، تا تمدن‌‌های کهن آسیایی و حاصل این برخوردها نیز متفاوت بود‌، نه تنها به دلیل اختلافاتی که جوامع با یکدیگر داشتند‌، بلکه همچنین به این دلیل که گروه‌‌های گوناگون اروپایی تبلیغات متفاوتی داشتند. به عنوان مثال‌، پروتستان‌‌ها غالبا کم‌تر از کاتولیک‌‌ها در مناسبات جنسیتی گروه‌‌ها و جوامع دخالت می‌کردند. به علاوه‌، معیارهای جنسیتی اروپایی‌‌ها نیز در گذر زمان متحول می‌شد. در اولین برخوردها در قرن‌‌های ۱۶ و ۱۷ میلادی‌، تاثیر مسیحیت و به خصوص کاتولیسم بسیار مشهود بود. اندیشه‌‌های مسیحی در مورد جنسیت و سلطهء مرد بر زن در ازدواج غالب بود اما در طی قرن‌‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی‌، پیام‌‌های اروپاییان در مورد مسایل جنسیتی پیچیده‌تر شد. اروپایی‌‌ها و به خصوص پروتستان‌‌ها‌، تعریف‌‌های روشنی از ایده‌آل‌‌های زنانگی و مردانگی ارایه می‌دادند. در این تعریف‌‌ها‌، بر نقش مردان در جامعه تاکید می‌شد‌و مسوولیت‌‌های زنان به حوزهء خانوادگی محدود می‌شد‌، که این هر چند اندیشه‌ای کهن بود اما اکنون با باورهای جدید در مورد حساسیت و لطافت جنس زن و نیک بودن جنس ضعیف همراه بود. همزمان‌، اندیشه‌‌هایی که آزادی‌‌های بیش‌تری را برای زنان قایل بود و در تضاد با معیارهای غالب اخلاقی قرار می‌گرفت‌، مطرح می‌شد. در نیمهء قرن نوزدهم میلادی با قوت گرفتن مبارزات زنان غربی در کسب حقوق خویش الگوهای متفاوتی از زن غربی ارایه شد که بر نقش آنان در اجتماع تاکید می‌کرد. در مجموع می‌توان گفت که در فاصلهء بین ۱۵۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی‌، برخورد اندیشه‌‌های اروپایی در مورد جنسیت با سایر فرهنگ‌‌ها پدیده‌ای فراگیر بود‌، اما خود جامعهء اروپایی به سرعت از لحاظ باورهای جنسیتی در حال تحول بود.
برخورد اروپا با جوامع دیگر دنیا با استعمار سیاسی و اقتصادی همراه بود و از این جهت با گسترش فرهنگ اسلامی‌ و یا چینی در جهان که در اعصار پیش از آن اتفاق افتاده بود تفاوت داشت. جوامع توانایی مقاومت در مقابل برتری اروپایی را نداشتند. تحولات اقتصادی نیز مبادلات فرهنگی را تحت تاثیر قرار می‌داد. گاهی پدرسالاری مسیحی تحول نقش زنان و مردان در عرصهء اقتصادی را آسان‌تر می‌کرد اما گاهی نیز تقابل‌‌هایی پیش می‌آمد.
نفوذ فرهنگ اروپایی در جوامع طی قرن‌‌های هجدهم و به خصوص نوزدهم میلادی اجتناب ناپذیرتر شد. برتری نظامی ‌اروپایی نیز بیش‌تر شد و بعضا اروپایی‌‌ها از توان نظامی‌ خود برای باز کردن راه خود در جوامعی مانند چین و ژاپن که بیش‌ترین مقاومت را از خود نشان داده بودند‌، استفاده می‌کردند. با ظهور انقلاب صنعتی‌، مقاومت در مقابل برتری اقتصادی اروپا نیز دشوارتر شد. به این ترتیب‌، اروپایی‌‌ها می‌توانستند همزمان با تحول معیارهای جنسیتی که در کشورهای خود تجربه می‌کردند‌، پیام‌‌های خود را به کمک نقش‌آفرینان اقتصادی و نظامی ‌در سراسر جهان بپراکنند.
هر چند نفوذ معیارهای جنسیتی اروپایی در سایر نقاط جهان پدیده‌ای غیرقابل انکار است اما آن‌ها نمی‌توانستند کنترلی بر عواقب نفوذ فرهنگی خویش داشته باشند و یا آن را پیش‌بینی کنند. آن‌ها ادعا می‌کردند که قصد دارند روابط زن و مرد در جوامع را بهبود بخشند‌اما به دلیل پیش‌داوری‌‌های خود در مورد مناسبات جنسیتی جوامع‌و نیز به دلیل آن که خودشان در دام آن پیش‌داوری‌‌های محدود خود می‌افتادند و بالاخره به این دلیل که اقدامات فرهنگی آن‌ها بعضا با اقدامات اقتصادی و سیاسی‌شان در تقابل قرار می‌گرفت‌، این ادعاها هرگز حقیقت نداشت و چنان که انتظار اروپاییان بود به تحقق نمی‌پیوست.
اروپایی‌‌ها هرگز نتوانستند آن‌چنان که می‌خواستند معیارهای جنسیتی خود را در جوامع دیگر پیاده کنند. این تا حدی به دلیل تضادهای نهفته در اقدامات خودشان بود. به عنوان مثال‌، آن‌ها همزمان که بر نقش مهم‌تر زنان تاکید می‌کردند‌، اما از سوی دیگر استقلال اقتصادی را از ایشان می‌گرفتند. دلیل دیگر عدم موفقیت آن‌ها‌، پافشاری شدید بر اجرای آموزه‌‌های اروپایی در جوامع بومی ‌بود. هر چند این ویژگی تمام برخوردهای فرهنگی است‌و مختص این دوره نیست. در برخورد فرهنگ‌‌ها‌، گروه‌‌های گوناگون با یکدیگر درمی‌آمیزند‌و ضمن پذیرش برخی از ویژگی‌‌های یکدیگر‌، برخی دیگر را طرد می‌کنند واقعیت استعمار اروپایی و موضع خودخواهانه آن‌ها نمی‌تواند سبب شود که این واقعیت را انکار کنیم.
موضوع قابل توجه دیگر آن است که مردان نیز به اندازهء زنان از برخوردهای فرهنگی متاثر می‌شدند. اروپایی‌‌ها همزمان تلاش می‌کردند که معیارهای مردانگی را نیز همانند زنانگی تغییر دهند. آن‌ها با تلاش بر متحول کردن نقش سنتی مردان در جنگ و یا تحقیر مردان و راندن آن‌ها به موقعیت ضعیف و پست‌تر از خویش‌واکنش مردان کشورهای تحت نفوذ را در بازگرداندن هویت پیشین خویش به شیوه‌‌های جدید برمی‌انگیختند. اروپاییان معمولا مردان بومی‌ را «بچه» تصور می‌کردند و این سبب می‌شد که مردان بومی‌ یا به تقلید معیارهای اروپایی بپردازند و در تلاش برای کسب اعتبار اروپایی برآیند‌و یا این که در مقابل تحقیر به سرکشی و شورش رو بیاورند.

منبع: www.questia.com

منبع : روزنامه سرمایه