ضرورت و چیستی چشم انداز

چرا نیازمند سند چشم انداز هستیم؟ چرا «اكنون» نیازمند چشم انداز هستیم؟ در دوره دفاع مقدس مجالی برای پرداختن به چشم انداز وجود نداشت. پس از دوران مقدس دفاع مقدس كشور بر اساس برنامه های پنج ساله پیش می رفت. مقام معظم رهبری در سال ۷۶ یعنی در میانه برنامه دوم توسعه این سوال را مقابل طراحان برنامه های پنج ساله قرار دادند كه این برنامه ها كشور را به كجا می برد؟ تعیین نقطه ای كه كشور باید به آن دسترسی پیدا كند به این صورت مطرح شد كه ما باید یك هدف ملی داشته باشیم كه توسط سیاست های كلی و برنامه ها همه فعالیت ها در راستای رسیدن به آن هدف ملی جهت دهی شود. مسلم است كه هدف نهایی انقلاب اسلامی اقامه دین و اجرای اسلام است. آنچه جای سوال دارد این است كه برای دستیابی به این آرمان در این دوره خاص چه نقاطی را باید هدف قرار داد برای اقامه دین در هر دوره ای نیازمند برنامه هستیم.
● روند تدوین
پیش از طرح چشم انداز مجمع تشخیص مصلحت نظام سیاست های كلی زیادی را تصویب كرد اما مجموعه سیاست ها برای دستیابی به هدفی مشخص با همدیگر هماهنگ نمی شد زیرا اصولا هدفی مشخص نشده بود. در سال ۷۶ مجمع تشخیص مصلحت نظام به تعیین « اهداف ملی» پرداخت كه به نتیجه ای نرسید. درسال ۱۳۷۸ طرح ساماندهی اقتصادی مطرح شد اما این طرح قابلیت هدف قرار گرفتن را نداشت. پس از آن سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور شروع به كار كرد و بر اساس این مطالعات مجمع تشخیص مصلحت نظام درسال ۱۳۸۱ « اهداف ملی» را تعیین كرد كه عبارت بودند از: هم پیوندی در اقتصاد و پیوستن به wto، فعال بودن در فرهنگ و همراهی در سیاست و...
سازمان برنامه ریزی و مدیریت كشور سند بلند مدت جمهوری اسلامی را طراحی كرد كه ویژگی های یك سند مطلوب را نداشت. ویژگی های چشم انداز توسط مقام معظم رهبری در سال ۱۳۸۲ اعلام شد از آن پس كار بر روی سند چشم انداز ۲۰ ساله آغاز شد. سازمان مدیریت و برنامه ریزی اصلاحاتی روی سند بلند مدت انجام داد اما باز هم قابل قبول نبود. نهایتا تغییرات اساسی صورت گرفت.
▪ ویژگی های چشم انداز از نگاه مقام معظم رهبری عبارتند از:
« كارآمدی، تحرك بی وقفه، جهت دار بودن و حضور فعال در معاهدات و مجموعه ها و هسته های جهانی، تكیه بر نهضت نرم افزاری وتولید علم، تقویت روحیه ایمان و ایثار در مسئولین و مردم تبیین مبانی ارزشی و قانون اساسی منطبق بر خصوصیات جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی، داشتن مبانی برای مشاركت مردم، مشخص بودن هدف.»
● تعریف چشم انداز
صرف نظر از تعاریف مختلف، تعریف مختار از چشم انداز عبارت است از:
«تصویر مطلوب و آرمان قابل دستیابی در یك افق زمانی معین.»
انقلاب اسلامی اهداف و آرمان های خود را از مبانی دینی و معارف اسلامی گرفته است هدف نهایی انقلاب اسلامی حكومت جهانی اسلام است. در سطح بعدی این آرمان ها توسط امام خمینی (رحمه الله علیه) و مقام معظم رهبری به صورت مشخص تر بیان گشته است كه این آرمان ها و مطالبات جدا از آرمان ها و مطالبات نیست. یكی از تعین های آرمان های انقلاب اسلامی در قالب قانون اساسی ارائه شده است و سند چشم انداز ۲۰ ساله نیز شكل مشخص اهداف در مدت ۲۰ سال می باشد.
با توضیحی كه گذشت مشخص شد كه مبانی سند چشم انداز ۲۰ ساله را اهداف و آرمان های اسلامی تشكیل می دهد كه توسط قانون اساسی و رهبران نظام بیان گشته است.
تدوین سند چشم انداز با استفاده از علم آینده نگری وتجارب كشورهای دیگر صورت گرفته است.
● آینده نگری
آینده نگری امروز به عنوان یك علم مطرح است و روش های مختلفی دارد نكته مهم این است كه آینده نگری با پیش بینی متفاوت است. پیش بینی یعنی امروز به فردا نگاه كردن. آینده نگری یعنی در فردا ایستادن و به امروز نگاه كردن یعنی اهداف را مشخص می كنیم و سپس می گوییم با وضع موجود چگونه می توان به این اهداف رسید. راه هایی را كه به آینده ختم می شود باید بسازیم. كشف كردنی نیست مثلا هیچ یك از الگوهای موجود توسعه نمی تواند ما را به توسعه ای با هویت اسلامی برساند. الگویی كه ما را به اهداف تعیین شده در سند چشم انداز برساند وجود ندارد باید الگوی لازم برای خود را طراحی كنیم.
● مبانی تجربی
كشور مالزی در سال ۱۹۸۰ یك چشم انداز ۴۰ ساله تعیین كرد حتی در كتاب های دبستان نیز بحث چشم انداز را مطرح كرد. یكی از مواردی كه مالزی در چشم انداز ۲۰۲۰ خود تعیین كرد دستیابی به كشوری كاملا توسعه یافته كه نسخه بدل هیچ كشوری نباشد و شرایط بومی و ارزش های معنوی در آن لحاظ شده باشد، بود.
همچنین از تجارب كشورهای دیگری همچون هند و فلسطین و روسیه در سند چشم انداز استفاده شده است.
▪ توصیف وضعیت موجود:
محیط داخل: برنامه های توسعه كه تاكنون نوشته شده است اما هیچ كدام كامل اجرا نشد (برای اطلاعات بیشتر به جزوه وضعیت اقتصادی ایران مراجعه شود.)
● توصیف وضعیت موجود
كشور ایران برای تحقق سند چشم انداز امكانات لازم را دارا می باشد هم به لحاظ مواهب طبیعی و هم به لحاظ منابع انسانی كشور ازظرفیت بالایی برخوردار می باشد اما وضعیت اقتصادی، فرهنگی و علمی كشور به هیچ وجه مطلوب نیست.
● نظارت
نظارت بر اجرای سیاست های كلی و سند چشم انداز از وظایف و اختیارات رهبری می باشد كه به مجمع تشخیص مصلحت نظام تفویض شده است. تا به حال كار نظارت توسط مجمع صورت نگرفته است و آیین نامه آن به تازگی تصویب شد. (سازوكارها و بسترهای عملیاتی شدن سند چشم انداز در جزوه ای مجزا ارائه شده است.)
سند چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران چه می گوید:
با پیروزی انقلاب اسلامی نظام اسلامی شكل گرفت. گام بعدی دسترسی به دولت اسلامی و بعد از آن كشوری اسلامی می باشد. كشور اسلامی ویژگی های خاص خود را دارد. شما نمی توانید در كشور فقر و بی عدالتی داشته باشید و كشور خود را اسلامی بدانید. كشوری اسلامی است كه علاوه بر اسلامی بودن اجزای آن ارتباط افراد به نحوی باشد كه به یك هدف اسلامی منتهی شود. سند چشم انداز با جمله مقام معظم رهبری (مدظله العالی) آغاز می شود:
«با اتكا به قدرت لا یزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی ایران در ۱۴۰۴ كشوری است توسعه یافته».
و توسعه مورد نظر در سند چشم انداز مطابق با هیچ یك از تعاریف موجود از توسعه نیست.
با جایگاه اول اقتصادی علمی و فن آوری در سطح منطقه:
دستیابی به این جایگاه كاملا برای ما امكان پذیر است. مقام معظم رهبری عبارت «با هویت اسلامی و انقلابی» را اضافه فرمودند. یكی از موارد مهم در سند چشم انداز پیوستگی مردم و حكومت می باشد مثلا در زمینه دفاعی امنیت كشور باید مبتنی بر حضور مردم باشد.
یكی از ویژگی های فرد ایرانی در ۱۴۰۴ ایثارگری می باشد. حال شما الگویی برای توسعه نیاز دارید كه خروجی اش انسان ایثارگر باشد.

دكتر ابوالحسنی

منبع : روزنامه جوان