زیستگاه

تمامی اکوسیستمهای کره زمین روی هم زیست کره را تشکیل می‌دهند و بخش فیزیکی این بزرگترین واحد اکولوژیک ، محیط زیست کره زمین است. این بخش فیزیکی خود از سه قسمت بهم پیوسته تشکیل شده است. قسمت آب یا آب کره ، قسمت خشکی یا سنگ کره و قسمت گازی یا هوا کره. از آنجا که تعداد اندکی از گونه‌ها می‌توانند بطور همیشگی در هوا بمانند، دو دسته اصلی زیستگاهها را زیستگاههای آبی و زیستگاههای خشکی تشکیل می‌دهند.
● اکوسیستمهای اصلی آبی
اقیانوسها بزرگترین و پایدارترین اکوسیستمها هستند. حدود ۷۰ درصد سطح کره زمین با آب شور پوشانده شده است. زنجیره‌های غذایی اقیانوسها از کوچکترین اتوتروف شناخته شده شروع و به بزرگترین حیوانات ختم می‌شود. زندگی دریایی به شدت تحت تاثیر عوامل فیزیکی بسیاری نظیر جریان دریایی جزر و مد ، موج ،‌ دما ، فشار و شدت نور است. اما آشناترین خاصه فیزیکی آب دریا مواد کانی بسیار زیاد آن است.
زندگی دریایی از جهت ارتباط به این زیستگاهها عموما در سه رده پلانکتونها ، نکتونها و کف زیها طبقه بندی می‌شود. پلانکتونهای گیاهی سطح اقیانوسها شامل میلیاردها جلبک هستند و پلانکتونهای جانوری شامل باکتریها ، پروتوزوئرها ، لاروها و میگوهای کوچک هستند. نکتونها شامل شناگران قوی هستند که در اقیانوسها و دریاها یافت می‌شوند. کف زیها شامل انواعی هستند که بر بستر دریا می‌خزند یا خود را به جایی می‌چسبانند و بر کناره‌ها و کف اقیانوسها زندگی می‌کنند.
● زیستگاههای مرز بین خشکی و دریا
مرز بین خشکی و دریا را کمربندی از زیستگاههای متنوع و یگانه دربرمی‌گیرد که کناره‌های صخره‌ای ، ساحلهای شنی ، پهنه‌های گلی بین جزر و مد و خورها (estuary) از این جمله هستند. خورها پیکره‌هایی نیمه بسته آبی هستند که در میانه آب شور و شیرین قرار گرفته‌اند. دهانه رودها و خلیجهای کناره‌ای نمونه این گونه خورها را تشکیل می‌دهند. خورها پرورشگاهی برای بسیاری از نرم تنان ، ماهیها و گونه‌های دیگری هستند که بیشتر عمر خود را در دوران بلوغ ، دور از ساحل می‌گذرانند.
● زیستگاههای اصلی خشکی
▪ توندرا
توندرای قطبی ، شمالی ترین بیوم آمریکاست. اقلیم سرد و خاک یخ بسته مانع رشد درخت‌هاست. در ۵۷ درجه عرض شمالی قرار دارد. علفها و جگنها بیشتر در باتلاقها و مناطقی که زهکشی ندارند یافت می‌شود. فراوان‌ترین اتوتروف گلسنگی است به نام خزه گوزنی. پستانداران ساکن توندرا گوزن ، گاو عنبر ، خرس خاکستری ، خرس قطبی ، خرگوش ، گرگ ، روباه و موش قطبی است. توندرا به دلیل سادگی نسبی ساختمان اجتماع زیستی آن ، سست و در برابر تخریب آسیب پذیر است. توندرا در مناطق جنوبی‌تر در بلندای کوهها قرار دارد.
▪ جنگل مخروطداران شمالی
بین ۵۷ - ۴۵ درجه شمالی در آلاسکا ، کانادا ، شمال آسیا و اروپا قرار دارد. اقلیم این بیوم از توندرا گرمتر و مرطوب‌تر است و بیشتر بارندگی در تابستان صورت می‌گیرد. سرو ، صنوبر ، کاج و توسکا درختان اصلی این بیوم هستند. پستانداران شامل خرگوش برفی ، سنجاب ، سمور ، گوزن و خرس سیاه است. برخی از پرندگان مهاجر در تابستانها برای تخم گذاری به این منطقه می‌آیند مانند مرغ منقار چلیپا.
▪ جنگل معتدل برگ ریز
این بیوم بیشتر نیمه شرقی ایالات متحده ، قسمتهای وسیعی از اروپا و چین را در بر می‌گیرد. وضع اقلیمی مبنا در این بیوم عبارت است از زمستانهای سرد ، تابستانهای گرم و توزیع متناسب باران که میزان بارندگی را به حدود ۸۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر در سال می‌رساند. شوکران شمالی ، سدر ، کاج سفید و قرمز ، ماگنولیا ، برگ بو ، بلوط ، گردو و زبان گنجشک غالب گیاهان این منطقه را تشکیل می‌دهند. شیر کوهی پستاندار شاخص این زیستگاه است.
▪ علفزار
اجتماع علفزار ، گستره وسیعی را در سراسر مرکز آمریکای شمالی و جنوبی ، استرالیا ، آسیا و جنوب آفریقا می‌پوشاند. بارندگی کمتر از مناطق جنگلی است. علفهای بلند مانند علف هندی و گیاهان کوتاهتر مانند علف گاو میش ویژگی این منطقه به شمار می‌روند. تجزیه سریع مواد آلی در خاک علفزارها ، این بیومها را به صورت یکی از غنی‌ترین مناطق کشاورزی جهان درآورده است.
▪ بیابان
بیابانها از زمینهای بوته‌زاری تشکیل شده‌اند که در آنها گیاهان بسیار پراکنده هستند و بوسیله خاک لخت و شنی از هم جدا مانده‌اند. بارندگی سالانه از ۲۵۰ میلیمتر کمتر است. گیاهان و جانوران این زیستگاه نسبت به ویژگیهای آن سازش یافته‌اند. انواع کاکتوسها مانند کاکتوس خمره‌ای و چوپا گیاهان غالب این منطقه هستند. موش ، کانگورو و گربه وحشی پستانداران شاخص این منطقه هستند.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان