تحقیق، ضعف سریال های مناسبتی سیما

ساخت مجموعه های مناسبتی چند سالی است كه در ایام محرم و رمضان در رسانه ملی (تلویزیون) جای ثابتی پیدا كرده و امسال نیز متقارن بودن ایام محرم و دهه فجر، ویژگی خاصی فارغ از نگاه آگاهی بخش، به برنامه های سیما بخشیده بود.
مجموعه های «از نفس افتاده» و «تا صبح»بامحورتاریخی- حماسی كه آمیخته با مباحث عاطفی نیز است، امسال از برنامه های شبكه های تلویزیونی بود كه تلاش داشت با ارایه تصویری ناقص از دوران مبارزات انقلابی، نسل حاضر را با این رویداد بزرگ قرن بیستم آشنا كند.
با مروری بر تولیدات مناسبتی سیما در طول سالیان اخیر متوجه می شویم كه به جز چند مجموعه از جمله «شب دهم» این رسانه برای تولید و عرضه آثار محتوایی با محور انقلاب اسلامی و عناصر تاثیرگذار در این رویداد بزرگ برای آگاهی مخاطبان بویژه نسل حاضر كارنامه قابل دفاعی ارایه نكرده است. رسانه ملی و دست اندركاران عرصه فرهنگی كشور باید با تكیه بر داشته های تاریخی، هویت ملی- ارزشی و مستندات واقعی به تولید و عرضه محصولات بصری و حتی نوشتاری برای آگاهی نسل نو كه این واقعه را درك نكردند، اقدام كند.پرداخت مناسب علمی و تحقیقی به ابعاد پیروزی انقلاب اسلامی، پرداخت به نقاط ضعف و انحطاط رژیم پهلوی و بررسی زمینه های سیاسی فرهنگی- اقتصادی مذهبی و اجتماعی، جدایی مردم از نظام حاكمه با توجه به شخصیت پردازی مناسب و روایت منطقی این دوران ضروری است.
گرچه كتابهای بی شماری در این زمینه توسط محققان و نویسندگان داخلی و خارجی ازاعترافها و بررسی زندگی وابستگان رژیم پهلوی، ظهورانقلاب اسلامی و سقوط حكومت ۲۵۰۰ساله شاهنشاهی نوشته شده اما به دلیل آنكه در عصر حاضر رسانه های تصویری اثرگذاری بیشتری را در مخاطب دارد، دست اندركاران تولید آثار تلویزیونی را برآن داشته كه با ساخت مجموعه های تلویزیونی علاوه بر ایجاد جذابیت در میان مخاطبان پیام ها و نكات تاریخی را در لایه های صدا و تصویر بگنجانند.استفاده نكردن و عدم بهره گیری از حقایق تاریخی،توجه به وضعیت اجتماعی و روابط اشخاص بامحور تاریخی چهل سال گذشته، تولید آثار مناسبتی سیما را در این ایام با غلو و خارج از دایره باور مخاطب نشان می دهد.
مجموعه تلویزیونی «تا صبح» كه در ایام دهه فجر از شبكه پنج سیما پخش می شد و اكنون نیز پخش آن ادامه دارد، گرچه می كوشد، زوایایی از زندگی مبارزان انقلابی را به تصویر كشد و در كنار آن گریزی به اختلاف طبقاتی حاكم بر قشر مرفه آن دوره و نیز فساد حاكم بر جامعه داشته باشد، اما باید اذعان داشت كه این مجموعه نتوانسته در تبیین اوضاع اجتماعی آن دوره موفق عمل كند.
داستان این مجموعه در یك شهرستان كوچك روایت می شود كه هرگز نامی از آن برده نمی شود اما در جریان روایت می بینیم كه برادرزاده رییس شهربانی آن شهرستان در دانشگاهی كه گویا در همان شهر واقع است، به تحصیل در رشته پزشكی مشغول است و مبارزان داستان نیز به دلیل تحصیل در همان دانشگاه با وی ارتباط دوستانه دارند.
نكته اینجاست كه نه تنها در دهه ۴۰شمسی، دانشگاهی به این عظمت كه رشته های پزشكی را در یك شهرستان كوچك ارایه دهد وجود نداشت، بلكه امروز نیز این رشته تنها در دانشگاههای معتبر كه در شهرهای بزرگ واقع هستند تدریس می شود.همین موضوع را می توان در بازگشت پسر رییس شهربانی آن شهرستان كه گویا در رشته فیزیك مدرك دكترا دارد و در یكی از شركت های نفتی در حوالی همان شهر مشغول به كار می شود، تعمیم داد.
تاریخ گواه آن است كه این دسته ازشركت ها كه در آن دوره تحت نظارت یك شركت آمریكایی ساخته شد، همگی در اطراف شهرهای بزرگ همچون تهران، تبریز و اصفهان دایر شده است.روابط خوب و حسنه رییس ساواك آن شهرستان با برخی از انقلابیون از جمله پسر تیمسار بدر و دختر عموی وی مستانه به گونه ای متفاوت با سایر انقلابیون است و به خوبی در داستان گنجانده نشده است و این موضوع كه بعضا برخی ازانقلابیون مشكلات خود را با رییس ساواك منطقه مطرح می كنند و حتی وی به چاره جویی برای آنان می پردازد، چالشی ذهنی در مخاطبان ایجاد می كند.
تعلل ساواك در دستگیری گروه انقلابیون به رغم شناسایی آنان دیگر معضل این فیلم است كه به جدایی آن با تاریخ دامن زده است.«از نفس افتاده» دیگر مجموعه ای است كه درایام دهه فجر با بهره گیری از یك داستان دراماتیك به تصویر كشیده شده بود.گرچه ساختار فیلم و تابعیت آن از حقایق در ابتدای جریان فیلم قابل توجه بود اما با پیشرفت داستان در برابر تاریخ رنگ باخت.
استفاده از نمای كلی از شهرستان رامسر كه مسیر فیلم در این شهرستان شكل می گیرد،اگر چه به جذاب ترشدن بصری فیلم دامن زده اما این نكته كه در آن زمان این منطقه آرام تا این حد درگیر ماجراهای انقلابی نبوده، یكی از نقاط ضعف این مجموعه تلویزیونی است.فضاسازی نامناسب جریان فیلم را از تاریخ وقوع آن منفك كرده و به امروز بیشتر پیوند زده، به طوری كه مخاطب در نگاه نخست تصور می كند كه داستان به چند سال اخیر مربوط است.
به طور مثال نمای كلی فیلم از تهران در شب تداعی كننده تهران امروز است تا تهران دهه ۴۰و ۵۰! گرچه باید پیام فیلم در سكانس های پایانی فیلم نمایان شوداما كارگردان با سپردن نقش نمادین به «آرش» تلاش دارد تا به قهرمان سازی بپردازد.
تلاش «آرش» برای ملاقات با شاه و نمایندگان حقوق بشر و صلیب سرخ جهانی و دیدار وی با رییس سازمان مشاوران آمریكایی بیش از آنكه واقعیت تاریخی داشته باشد ساخته تخیل كارگردان و فیلمنامه نویس است.نمایش تحول درونی درآدمی (آرش ) كه شاید هیچ گونه پیشینه خانوادگی نداشته و پشتوانه او صرفاً یك خاطره و عشق از كودكی است مصنوعی و دور از واقعیت به نظر می رسد.«از نفس افتاده» با وجود تلاش برای ترسیم برخی واقعیت ها در شخصیت پردازی و ترسیم جنبه های درونی شخصیت های خود( چه انقلابی و یا غیر انقلابی)، فضاسازی و پیوند دادن مسایل معنوی ( توبه) به درون تشكیلاتی مخوف مانند ساواك، با مشكلات اساسی روبه رو است.
در صحنه پایانی مجموعه «از نفس افتاده» نیز كه «شیده» بر مزار همسرش نشسته و از نمای روی قبر معلوم است كه به تازگی به خاك سپرده شده و اثری از سنگ قبر نیست و این در حالی است كه فرزندش را كه به نظر می رسد كودكی پنج ساله است، صدا می زند و به اتفاق از كادر تصویر دور می شوند كه پذیرش این موضوع نیز با توجه به این كه «آرش» در ماههای نخست ازدواج خود كشته شد، برای بیننده سخت می شود.
ارایه این نمونه ها نشان می دهد كه نه تنها كارگردان ها وفیلمنامه نویسان این دومجموعه عجولانه به این موضوع پرداخته اند، بلكه این شائبه را كه سفارش دهندگان این گونه آثار برنامه ریزی مشخصی برای تولید و عرضه این گونه آثار ندارند و صرفا برای رفع تكلیف و داشتن اثری در ویترین كاری برای ایام دهه فجر به تولید این مجموعه ها می پردازند، تقویت می كند.به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران و حتی برنامه سازان تلویزیونی، مجموعه های مناسبتی امسال سیمااز جمله سریال های یادشده چنگی به دل نزد و به مخاطب تشنه آگاهی از تاریخ انقلاب چیزی نیافزود.به هر سوی برای تولید آثار مناسبتی و فاخر بویژه با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، می بایست تحقیق ، پژوهش و تعامل با صاحب نظران دستمایه مسوولان سیما قرار گیرد.

منبع : روزنامه ابرار