نگاهی اجمالی به سیستمهای درمانی طب جایگزین

● مقدمه:
تمامی سیستمهای پزشكی اعم از روشهای تئوریك و روشهای عملی به موازات طب رایج و متداول، تكامل یافته‌اند. بسیاری از آنها روشهای طب سنتی هستند كه توسط فرهنگهای مجزا در سرتاسر دنیا مورد آزمایش و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
شایعترین روشهای طب كه در شرق مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
۱) TCM یا طب سنتی چین
۲) طب آیورودا (طب سنتی هند)
و روشهای متداول در غرب همیوپاتی و ناترو پاتی هستند.
سایر سیستمها توسط سرخپوستان آمریكا، آفریقا، شرق میانه، تبت و فرهنگهای مستقر در آمریكای مركزی و جنوبی، توسعه یافته است.
● طب سنتی چین: (TCM)
TCM یك سیستم كامل درمانی است كه به حدود سالهای ۲۰۰ قبل از میلاد برمی‌گردد. كشورهای كره، ژاپن و ویتنام هر كدام انواع مختص به خود را دارند ولی تمامی این صورتهای مختلف براساس TCM پایه‌ریزی گردیده است. از دید TCM بدن یك تعادل ظریف بین دو نیروی متضاد، اما جدانشدنی می‌باشد.
● نیروی Yin و Yang:
Yin نشان دهنده سرما، آرامش و اصل غیرفعال یا منفعل در بدن است.
Yang نشانهٔ گرما و كنش تحریك شده یا فعال در بدن است.
اصلی‌ترین اعتقاد در TCM این است كه سلامتی بدن توسط تعادل بین این دو وضعیت تأمین می‌شود و بیماری بعلت عدم تعادل بین Yin و Yang ایجاد می‌گردد.
این عدم تعادل منجر به توقف جریان انرژی حیاتی (Qi) و توقف جریان خون در مسیرهائی به نام مریدین (نصف‌النهار) می‌شود.
درمانگران TCM از گیاهان دارویی، طب سوزنی و ماساژ جهت كمك به بهبود جریان Qi و جریان خون استفاده می‌كنند و بدین طریق باعث هماهنگی و بهبود در وضعیت بیمار می شوند .
درمان در TCM بطور مشخص متناسب با الگوهای ظریف و پیچیدهٔ عدم هماهنگی Yin و Yang در هر بیمار و نیز براساس تشخیصهای تفكیك شده و مختص هر بیمار، انجام می‌شود.
ابزار تشخیص در TCM با ابزار تشخیص در طب رایج متفاوت است.
سه شیوه درمانی در TCM وجود دارد.
۱) طب سوزنی و Moxibustion (كاربرد گرمای حاصل از سوزاندن گیاه Moxa در نقاط خاص طب سوزنی).
۲) Chinese Materia Medica (مرجع و كتاب تولیدات طبیعی مورد استفاده در TCM).
۳) ماساژ و دستكاری اندامها.
گرچه TCM معتقد است كه داروهای گیاهی و طب سوزنی هر كدام به تنهائی می‌توانند در درمان بیماری استفاده شوند اما اغلب، آنها با هم و گاهی نیز در تركیب با دیگر روشها (ماساژ، Moxibustion، تغییر رژیم غذایی و ورزش)‌ استفاده می‌شوند.
شواهد علمی در مورد روشهای فوق در زیر مورد بحث قرار گرفته است.
● طب سوزنی (Acupuncture):
گزارش كنفرانس Consensus Development (توسعه عقاید همگانی) كه در انستیتو ملی سلامت آمریکا (NIH) نگه‌داری می‌گردد ، حاكی از این است كه طب سوزنی بصورت گسترده‌ای در جهان توسط متخصصین این رشته و پزشكان و دندانپزشكان، جهت از بین بردن درد و درمان سایر بیماریها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. طب سوزنی جهت كنترل تهوع، استفراغ و كنترل درد دندان نیز موثر است و حدس زده می‌شود در كنترل سایر دردها نیز موثر باشد. از طرفی در درمان فلج‌ها، اختلالات حسی و حركتی، افسردگی، بی‌خوابی و اختلالات تنفسی از جمله آسم نیز موثر بوده است.
مطالعات تحت بالینی نیز ثابت كرده است كه طب سوزنی در موارد فوق بسیار اثربخش است اما این مطالعات قادر نیستند مكانیسم اثر طب سوزنی را براساس شیوه طب رایج توضیح دهند.
حدس زده می‌شود كه طب سوزنی اثر خود را توسط هدایت سیگنال الكترو مغناطیسی در مقیاسی بالاتر از حد طبیعی، اعمال می‌كند و از این طریق ، موجب ایجاد واكنش شیمیائی نظیر آزاد شدن اندورفین‌ها و فعال‌شدن سلولهای سیستم ایمنی گردیده و كاهش درد را موجب می‌شود.
علاوه بر این ، مطالعات نشان می‌دهد که طب سوزنی از طریق تغییر در آزاد شدن نوروترانسمیترها و هورمونهای عصبی ، وضعیت شیمیایی مغز را تغییر می‌دهد و همچنین بر روی بخشی از سیستم اعصاب مركزی مرتبط با حس و اعمال غیر ارادی مثل واكنش ایمنی و فشارخون و تنظیم جریان خون و دمای بدن نیز تأثیر تنظیمی دارد.
● Chinese Materia Medica:
CMM یك كتاب مرجع و استاندارد در مورد داروهای گیاهی مورد استفاده در طب چینی است. گیاهان اغلب حاوی مقادیری از مواد فعال زیستی هستند. بسیاری از عوامل از جمله:
موقعیت جغرافیائی، فصل برداشت، مراحل بعد از برداشت و مرحله ذخیره و انبارسازی، می تواند در تغلیظ مواد بیواكتیو تأثیر زیادی بگذارد. در بسیاری از موارد واضح نیست كه كدامیك از این عوامل پایه و اساس خواص طبی گیاه را تعیین می‌كند.
در TCM اغلب از تركیب چند گیاه استفاده می‌شود كه این تركیب را "فرمولا" می‌نامند. این امر مسئله استانداردكردن تولیدات گیاهی را كمی مشكل‌ كرده است.
تركیبات گیاهی در "فرمولا" و مقدار دقیق هر گیاه در یك فرمول كلاسیك تركیبی براساس مشخصات هر بیمار و بیماری تعیین می‌گردد. در دهه‌های گذشته تلاشهای زیادی برای مطالعه اثرات گیاهان در درمانهای تكی و یا تركیبی انجام شده است .
در اینجا به ۲ نمونه از این مطالعات اشاره شده است:
۱) Artemisia annua :
پزشكان قدیمی چینی براین اعتقاد بودند كه این گیاه تب را كاهش می‌دهد. در دهه ۱۹۷۰ دانشمندان آرتمیسینین را از گیاه A. annua بدست آوردند. آرتمیسینین ماده اولیه تولیدات نیمه مصنوعی این ماده است و جهت درمان مالاریا و تب بطور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲) (Chines Thunder God Vine) Tripterygium Wilfordii Hook F این گیاه در TCM جهت درمان بیماریهای اتوایمیون و التهابی استفاده می‌شود . اولین آزمایش به روش تصادفی با استفاده از این گیاه و پلاسبو، یك پاسخ وابسته به دوز را در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید نشان داد و نیز یك سری آزمایشات گسترده جهت بررسی عوارض كلیوی، قلبی خونی و تولیدات سمی این گیاه، انجام شد.
● طب آیورودیك:
آیورودا به معنی «علم زندگی» یك روش طب طبیعی است كه در هند توسعه یافته است. متون آیورودیك ادعا دارند خردمندانی كه مدیتیشن و یوگا را در هند پایه‌ریزی كردند، بنیانگذار این طب هستند.
آیورودا یك شیوه جامع طب است كه برای بدن و فكر و روح ارزش یكسانی قائل است و تلاش می‌كند تا هماهنگی ذاتی و سرشتی هر فرد را باز گرداند .بعضی از درمانهای اولیه آیورودیك شامل رژیم غذائی، ورزش، مدیتیشن، گیاهان طبی، ماساژ، در معرض آفتاب قرار گرفتن و تنفس كنترل شده است. در هند درمانهای آیورودیك برای درمان بیماریهای مختلف مانند دیابت بیماریهای قلبی- عروقی و بیماریهای عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بررسی دقیق متون پزشكی هند نشان می‌دهد كه كیفیت آزمایشات منتشر شده در مقایسه با استانداردهای متدولوژیك و معیارهای آزمایشات تصادفی و از نظر اندازه نمونه و بكارگیری آزمونهای شاهد- كنترل، پائین بوده است.
● طب طبیعی:
طب طبیعی (ناتروپاتی) یك شیوه درمانی است كه منشاء آن از اروپا بوده است و به بیماری بعنوان تغییرات در فعل و انفعالات بدن نگاه می‌كند و بر بازگشت سلامتی به، اندازهٔ درمان بیماری، تأكید دارد. لغت Naturopathy به معنای بیماری طبیعت و نهاد انسان می‌باشد. امروزه این طب در اروپا، استرالیا، نیوزیلند ، كانادا و امریكا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
▪ ۶ اصل ، اساس فعالیتهای این نوع طب را در آمریكا تشكیل می‌دهد:
۱) تاکید بر قدرت بازسازی و ترمیم طبیعی بدن.
۲) شناسائی و درمان علت بیماری.
۳) مفهوم "اول آسیب نزن" (first do no harm)
۴) پزشك بعنوان یك معلم.
۵) درمان كامل یك شخص.
۶) پیشگیری.
هسته اصلی این اصول شامل تعادل رژیم غذائی، مصرف مكمل‌های غذائی، طب گیاهی، طب چینی و طب سوزنی، هیدروتراپی (آب درمانی)، ماساژ و توصیه‌هائی جهت شیوه زندگی صحیح است. برنامه درمان ، تلفیقی از چند مورد فوق براساس تشخیص درمانگر است.
تا زمان نوشتن این مقاله هیچ مطالعه‌ای بر روی ناتروپاتی بعنوان یك شیوه جامع طبی منتشر نشده است. اما مطالعات معدود گیاه شناختی در زمینه استفاده از این نوع درمان انتشار یافته. برای مثال: در مطالعه ای بر روی ۵۲۴ كودك، گیاه "اكیناسه‌آ" اثرات درمانی موثری بر درمان سرماخوردگی نداشته است. در مقابل ، در یك آزمایش دوسوكور یك محلول گیاهی "اكیناسه‌آ پوروپولیس" و ویتامین C برای درد گوش در ۱۷۱ كودك استفاده شد و مشخص گردید كه عصاره اكیناسه‌آ برای رفع درد گوش در اوتیت مدیا (التهاب گوش میانی) بسیار مفید بوده است.
یك عصاره ناتروپاتیك مثل محلول Otikon Otic ( شامل Allium Sativum- Verbascum Thapsus- Calendula Flores- Hypericum Perfonatum )در روغن زیتون كه بعنوان یك قطره گوش ضددرد شناخته شده است ، در درمان درد ناشی از اوتیت گوش میانی مصرف بسیاری دارد.
مطالعه دیگری به مقایسه اثربخشی بالینی و مناسب بودن ارزش مادی قرص‌های ناتروپاتیك ذغال‌اخته و عصاره آن با دارونما بعنوان داروی پیشگیری كننده از عفونتهای دستگاه ادراری توجه دارد. در مقایسه با دارونما ، هم قرص و هم عصاره ذغال‌اخته موجب كاهش قابل ملاحظه‌ای در میزان ابتلا به عفونت دستگاه ادراری (UTI) می‌شود و قرصهای ناتروپاتیك ذغال‌اخته یكی از به صرفه‌ترین درمانهای پیشگیرانه برای UTI است.
● هومیوپاتی:
یك سیستم جامع تئوریك و عملی پزشكی است. یك پزشك آلمانی S.C.Hahnemann عنوان كرد كه "یك بیماری را می‌توان براساس شباهت علائم آن با علائم ایجاد شده توسط یك دارو درمان كرد". وی این پدیده را «اصل مشابهت» نامید و دوزهای تكراری از درمانهای شایع به داوطلبان سالم داد و علائمی را كه در اثر مصرف داروها ایجاد شده بود ثبت كرد.
این روش به نام یك «سنجش» یا در همیوپاتی مدرن «یك آزمایش پاتوژنیك انسانی» نامیده می‌شود. دكتر هانمان بااستفاده از نتایج این تجارب ، درمان بیماریها را براساس همانند كردن علائم بیماری با علائم تولید شده توسط داروها، انجام داد.
دکتر هانمان معتقد بود جهت درمان كامل بیمار ، توجه به وضعیت روحی و مغزی بیمار و همچنین توجه به خصوصیات فردی هر شخص بسیار حائز اهمیت است.
▪ مطالعات در مورد هومیوپاتی ، در ۳ زمینه انجام شده است:
۱) مقایسه درمانهای هومیوپاتی با دارونما.
۲) مطالعه اثرات اختصاصی هومیوپاتی در وضعیتهای خاص بالینی.
۳) مطالعه اثرات بیولوژیك و توانائی‌های داروها بخصوص در رقت‌های فوق‌العاده بالا.
▪ پنج مورد بررسی سیستماتیك و آنالیز آزمایشات بالینی، تأثیر درمانهای هومیوپاتیك را در مقایسه با دارونما بررسی كردند. این مطالعات نشان داد كه كیفیت آزمایشات بالینی در همیوپاتی پایین است. نتایج آزمایشات بالینی ضد و نقیض هستند و مرور و بررسی این نتایج همیوپاتی را بعنوان یك درمان قطعی و ثابت شده جهت بیماریهای مختلف نشان نمی دهند.
● خلاصه:
در حالیكه تمام سیستمهای طبی در رویكردشان به پیشگیری و درمان بیماری، تفاوت دارند، اما فاكتورهای مشتركی نیز وجود دارد. تمامی این روشها بر این باور ند كه بدن هر فرد قدرت ترمیم و التیام خود را دارد. ترمیم شدن بدن اغلب نیازمند دخالت تمام جنبه‌های فردی از جمله فكر، بدن و روح می‌باشد. درمان اغلب منحصر به فرد و مخصوص هر بیمار است و براساس تظاهرات بالینی صورت می‌گیرد. تا به امروز تحقیقات NCCAM بر روی درمانهای انحصاری متمركز شده است و نه بر روی شیوه‌های طبی كه بطور رایج مورد استفاده قرار می‌گیرند.

برگردان : دکتر فیروزه محمدزاده
ویراستاری: دکتر کیارش ساعتچی
References
۱. National Institutes of Health Consensus Panel. Acupuncture: National Institutes of Health Consensus Development Statement. National Center for Complementary and Alternative Medicine Web site. Accessed at odp.od.nih.gov/consensus/cons/۱۰۷/۱۰۷_statement.htm
۲. Takeshige C.Mechanism of acupuncture analgesia based on animal experiments. In: Scientific Bases of Acupuncture. Berlin, Germany: Springer-Verlag; ۱۹۸۹.
۳. Lee BY , LaRiccia PJ, Newberg AB. Acupuncture in theory and practice. Hospital Phsician. ۲۰۰۴;۴۰:۱۱-۱۸.
۴. Bensky D, Gamble A. Chinese Herbal Medicine: Materia Medica. Rev ed. Seattle, WA: Eastland Press; ۱۹۹۳.
۵. Klayman Dl. Qinghaosu (artemisini): an antimalarial drug from China. Science. ۱۹۸۵;۲۲۸(۴۷۰۳):۱۰۴۹-۱۰۵۵.
۶. Tao X, Younger J, Fan FZ, et al. Benefit of an extract of Tripterygium Wilfordii Hook F in patients with rheumatoid arthritis: a double-blind, placebo-controlled study. Arthritis and Rheumatism. ۲۰۰۲;۴۶(۷):۱۷۳۵-۱۷۴۳.
۷. Hardy ML. Research in Ayurveda: where do we go from here? Alternative Therapies in Health and Medicine. ۲۰۰۱;۷(۲):۳۴-۳۵.
۸. Smith MJ, Logan AC. Naturopathy. Medical Clinics of North America. ۲۰۰۲;۸۶(۱):۱۷۳-۱۸۴.
۹. Taylor JA, Weber W, Standish L, et al. Efficacy and safety of Echinacea in treating upper respiratory tract infections in children: a randomized controlled trial. Journal of the American Medical Association. ۲۰۰۳;۲۹۰(۲۱):۲۸۲۴-۲۸۳۰.
۱۰. Sarrell EM, Cohen HA, Kahan E. Naturopathic treatment for ear pain in children. Pediatrics. ۲۰۰۳;۱۱۱(۵):e۵۷۴-e۵۷۹.
۱۱. Sarrell EM, Mandelberg A, Cohen HA. Efficacy of naturopathic extracts in the management of ear pain associated with acute otitis media. Archives of Pediatric & Adolescent Medicine. ۲۰۰۱;۱۵۵(۷):۷۹۶-۷۹۹.
۱۲. Stothers L. A randomized trial to evaluate effectiveness and cost effectiveness of naturopathic cranberry products as prophylaxis against urinary tract infection in women. Canadian Jurnal of Urology. ۲۰۰۲;۹(۳):۱۵۵۸-۱۵۶۲.
۱۳. Jonas WB, Kaptchuk TJ, Linde K. A critical overview of homeopathy. Annals of Internal Medicine. ۲۰۰۳;۱۳۸(۵):۳۹۳-۳۹۹.
۱۴. Linde K, Clausius N, Ramirez G, et al. Are the clinical effects of homeopathy placebo effects? A meta-analysis of placebo-controlled trials. Lancet. ۱۹۹۷;۳۵۰(۹۰۸۱):۸۳۴-۸۴۳.
۱۵. Kleijnen J, Knipschild P, ter Riet G. Clinical trials of homeopathy. British Medical Journal. ۱۹۹۱;۳۰۲(۶۷۷۲):۳۱۶-۳۲۳.
۱۶. Mathie RT. The research evidence base for homeopathy: a fresh assessment of the literature. Homeopathy. ۲۰۰۳;۹۲(۲):۸۴-۹۱.
۱۷. Cucherat M, Haugh Mc, Gooch M, et al. Evidence of clinical efficacy of homeopathy. A meta-analysis of clinical trials. HMRAG. Homeopathic Medicines Research Advisory Group. European Journal of Clinical Pharmacology. ۲۰۰۰;۵۶(۱):۲۷-۳۳.