هیچ هنرمندی آزاد نیست

●‌ مایکل نای‌من
نای من متولد ۱۹۴۴ لندن است. تحصیلاتش را در زمینه موسیقی در رویال آکادمی آو میوزیک(Royal Academy of Music) لندن به اتمام رساند و به ساختن موسیقی‌های اکسپریمنتال پرداخت اما به خاطر انتقاداتی که به کارهایش شد، ساختن موسیقی را رها کرد و ترجیح داد به عنوان موزیکولوژیست به تحقیق و پژوهش در زمینه موسیقی بپردازد.
پس از آن درگیر نوشتن نقد موسیقی برای نشریاتی مثل Spectator شد و نخستین کسی بود که در این مجله در نقد کارهای کورنلیس کاردیو آهنگساز انگلیسی از واژه مینی مالیسم در موسیقی استفاده کرد.
کارهای نای من حوزه‌های وسیعی از موسیقی از موسیقی سمفونیک و کوارتت‌های زهی گرفته تا موسیقی مجلسی، اپرا، باله، رقص، موسیقی فیلم و موسیقی برای صحنه تئاتر را دربر می‌گیرد.
او برای اپراهای مشهوری چون مواجهه با گویا(Facing Goya) و مردی که زنش را با یک کلاه عوضی گرفت و باله‌هایی چون شاهزاده خانم میلان و آواها و نغمه‌های دل‌انگیز Sounds and Sweet Airs موسیقی نوشته است.
نای من در ۱۹۷۶ گروه موسیقی مایکل نای من(Michael Nyman Band) را برای اجرای نمایش کمپیلو(Campiello) اثر کارلو گولدونی نمایشنامه‌نویس ایتالیایی تشکیل داد که اولین آلبوم آنها در ۱۹۸۱ منتشر شد. وی همچنین با طراحان رقص(کورئوگرافر) مشهوری چون سیوبان دیویس، لوسیندا چایلدز، کارین ساپورتا و استیون پترونیو، همکاری داشته و برای کارهایشان موسیقی ساخته است.
نای من حتی برای گیم‌های ویدیوئی، نمایش‌های مد و مراسم افتتاح یک قطار سریع السیر نیز موسیقی نوشته است. اما شهرت او بیشتر به خاطر موسیقی‌هایی است که برای سینما ساخته است.
نای من تاکنون برای بیش از ۷۰ فیلم موسیقی نوشته و با فیلمسازان مطرحی چون نیل جوردن، پیتر گرین اوی، جین کمپین، فولکر اشلندرف و مایکل وینتر باتم همکاری کرده است.
یکی از کارهای ابتکاری نای من، ساختن موسیقی برای فیلم مستند صامت ژیگاورتوف یعنی مردی با دوربین فیلمبرداری است که در سال ۲۰۰۲ در تالار رویال فستیوال‌هال لندن اجرا شد. فیلمی که به زیبایی و با طنز زندگی روزمره شهری و تحولات اجتماعی در اتحاد جماهیر شوروی پس از پیروزی انقلاب اکتبر را تصویر کرده و یکی از شاهکارهای سینمای مستند به حساب می‌آید.
مایکل نای من بیشترین همکاری را در سینما با پیتر گرین اوی، فیلمساز تجربی و پست مدرن انگلیسی داشته و در ۱۱ فیلم با او همکاری کرده است.
همکاری او با گرین اوی از ۱۹۷۷ با فیلم..... شروع شد و تا فیلم کتاب پراسپرو ادامه پیدا کرد. قرارداد طراح، آشپز،دزد، معشوقه و همسرش، غرق شدن به ترتیب شماره و کتاب پراسپرو از جمله فیلم‌های گرین اوی است که نای من برای آنها موسیقی ساخته است.
موسیقی موتزارت به عنوان یک منبع غنی و ارزشمند همواره برای نای من الهام بخش بوده و تاثیر عمیقی بر آثارش گذاشته است. وی برای ساختن موسیقی فیلم غرق شدن به ترتیب شماره(Drowning by Numbers) ساخته گرین اوی از یکی از قطعات موتزارت(Sinfonia Concertante in E Flat) الهام گرفت.
غرق شدن به ترتیب شماره(محصول ۱۹۸۸) بر محور سه قتل و زندگی سه زن قاتل بنا شده که نام هرسه آنها سیسی کال پیتز است و هرسه شوهرانشان را در آب غرق کرده‌اند. در طول فیلم شماره‌های از یک تا صد به ترتیب بر پرده ظاهر می‌شود یا آنها را در پس زمینه فیلم می‌بینیم و یا از زبان شخصیت‌های فیلم می‌شنویم.
صحنه غرق شدن هر یک از شوهران به گونه‌ای مشابه سه بار روایت می‌شود و تماشاگر تمی را که نای من برای این صحنه ساخته پس از هربار غرق شدن می‌شنود.
نای من برای ساختن موسیقی فیلم قرارداد طراح(The Draughtsman’s Contract) یکی دیگر از ساخته‌های گرین اوی از کارهای هانری پرسل الهام گرفته است. ساختار هارمونیک چندلایه موسیقی پرسل را می‌توان در موسیقی نای من برای این فیلم تشخیص داد. قرارداد طراح فیلمی است که بر مبنای تم قدرت و فریب ساخته شده است. هنرمندی قرن هفدهمی به نام نویل با خانمی به نام هربرت قراردادی می‌بندد که تعدادی طرح از نمای بیرونی ملک همسرش بزند و در مقابل آن خانم خود را به او تسلیم کند.
کتاب پراسپرو، فیلمی بود که گرین اوی آن را بر مبنای نمایشنامه طوفان شکسپیر ساخت. نمایشنامه‌ای که پیش از گرین اوی قرار بود فیلمسازانی چون آلن رنه، اورسون ولز، اینگمار برگمن و آکیرا کوروساوا آن را بسازند. در این فیلم جان گیلگاد بازیگر بزرگ تئاتر و سینمای بریتانیا در نقش شعبده بازی به نام پراسپرو ظاهر شده است. دختر یک شعبده باز تبعیدی به نام پراسپرو عاشق پسر دشمن او می‌شود اما نفس درونی شعبده باز او را متقاعد می‌کند که از فکر انتقام دست بکشد.
کتاب پراسپرو آخرین همکاری مایکل نای من با گرین اوی بود و نای من با توجه به فضای کلاسیک فیلم و با الهام از موسیقی کلاسیک جان دولند(John Dowland) آهنگساز انگلیسی، موسیقی آن را ساخت. بخشی از موسیقی این فیلم از کارهای قبلی نای من مثل یک زد و دو صفر(A Zed and Two Noughts) گرفته شده و تناسبی دقیق و هوشمندانه با فضای فیلم و کورئوگرافی خانم کارین ساپورتا دارد. به علاوه نای من از صدای سه زن خواننده با زمینه‌های مختلف موسیقی یعنی راک، اپرا و کاباره استفاده می‌کند. کتاب پراسپرو، یکی از مینی مالیستی ترین آثار مایکل نای من است.
● تصویر روی جلد دی وی دی «پیانو»
اما با موسیقی فیلم پیانو ساخته جین کمپین فیلمساز استرالیایی بود که شهرت نای من عالمگیر شد. فیلمی که به طور مشترک با فیلم وداع با محبوبه‌ام ساخته چن کایگه نخل طلای ۱۹۹۳ را به دست آورد. راجر ابرت منتقد فیلم آمریکایی آن را جذاب ترین داستان عاشقانه سینما خواند اما بل هوکز(Belle Hooks) منتقد فمینیست علیرغم ستایش فمینیست‌ها از این فیلم و تفسیرهای متعدد فمینیستی، آن را یک اثر نژادپرستانه دانست.
فیلمی که آلبوم موسیقی آن به یکی از پرفروش ترین آلبوم‌های موسیقی فیلم بدل شد و بیش از سه میلیون نسخه از آن به فروش رفت.
پیانو با بازی درخشان‌هالی هانتر، هاروی کیتل و سم نیل، داستان ادا مک گرث، زن اسکاتلندی لالی است که پدرش او را مرد نیوزیلندی زمینداری به نام آلیستر استوارت می‌فروشد. ادا نوازنده پیانوست و پیانوی خود را هم با خود به نیوزیلند می‌برد اما شوهرش از این کار او خوشش نمی‌آید و پیانوی او را در قبال قطعه‌ای زمین به همسایه‌اش جرج بین می‌فروشد.
ادا معلم پیانوی جرج می‌شود و به تدریج رابطه جنسی و عاشقانه‌ای بین آنها پیش می‌آید. وقتی شوهر ادا به رابطه آنها پی می‌برد، ابتدا ادا را در خانه حبس کرده و بعد یکی از انگشتانش را قطع می‌کند. سرانجام ادا و آلیستر از هم جدا می‌شوند و ادا با جرج به سرزمین دیگری می‌رود. در صحنه‌ای از فیلم، زمانی که آنها سوار بر قایق در دریا به طرف خانه جدید حرکت می‌کنند، ادا به انگیزه خودکشی خود را به همراه پیانو به درون آب می‌اندازد اما وقتی می‌بیند که دارد غرق می‌شود، منصرف شده و تصمیم می‌گیرد زنده بماند.
موسیقی فیلم با توجه به فضای قرن نوزدهمی آن، حال وهوای موسیقی این دوره را دارد. در عین حال نای من با توجه به ملیت اسکاتلندی ادا، از موسیقی فولکلوریک اسکاتلندی نیز استفاده کرده است. ساز پیانو چنانکه موضوع فیلم اقتضا می‌کند، ساز محوری موسیقی فیلم است. سازی که در واقع بیانگر واکنش‌های درونی، عاطفی و روحی زن لال و خاموش فیلم نسبت به جهان پیرامون اوست. زنی که تنها با پیانو حرف می‌زند.
یک بار یکی از منتقدان موسیقی فیلم بی‌بی‌سی به مایکل نای‌من گفت که موسیقی فیلم یک هنر واقعی نیست چون آهنگساز در آن آزاد نیست آنچه را که می‌خواهد بیان کند بلکه باید تحت تأثیر چیزهای دیگری بنویسد. نای‌من در پاسخ گفت: از این نظر هیچ هنرمندی آزاد نیست. به اعتقاد او این حقیقت ندارد که یک آهنگساز سمفونیک با یک صفحه‌ی کاغذ می‌نشیند و آنچه را که می‌خواهد می‌نویسد چراکه برای او همیشه مسئله‌ی زمان مطرح است. همیشه این سؤال مطرح است که کدام ارکستر می‌خواهد کار او را اجرا کند.
نای‌من که آهنگساز سمفونیک است در موسیقی فیلم‌هایش همان سبکی را دنبال کرده که در موسیقی سمفونیک و مجلسی داشته است. شوهر آرایشگر (The Hairdresser’s Husband) به کارگردانی پاتریس لاکونته، فیلمساز فرانسوی، یکی از معدود همکاری‌های نای‌من با فیلمسازان اروپایی غیرانگلیسی است.
فیلمی که در آن آرایشگری به نام آنتوان خاطرات دوران کودکی خود و عشق‌اش را به یک زن آرایشگر زیبا به نام ماتیلده روایت می‌کند. عشقی که بعدها در میان‌سالی با زن آرایشگر دیگری تحقق می‌یابد. موسیقی این فیلم یکی از آثار مینی‌مالیستی نای‌من است.
هارمونی ثابت، تکرار موتیف‌های کوتاه و تأکید بر ریتم‌های متناوب و منظم، و تأثیر موسیقی ملل دیگر(در اینجا موسیقی خاورمیانه) از مهم‌ترین عناصر مینی‌مالیستی موسیقی فیلم همسر آرایشگر است.
گرسنه (Ravenous) ساخته‌ی آنتونیا برد فیلمی در ژانر ترسناک و درباره‌ی آدم‌خواری در کالیفرنیای آمریکا در دهه‌ی ۱۸۴۰ است. در زمان جنگ بین آمریکایی‌ها و مکزیکی‌ها، سربازان آمریکایی مجبور می‌شوند برای این‌که زنده بمانند گوشت دشمنان خود را بخورند.
آنها زنده می‌مانند اما اسطوره‌ای مکزیکی می‌گوید آنها از این پس آدم‌خوار باقی خواهند ماند. موسیقی این فیلم را مایکل نای‌من به طور مشترک با دیمن آلبارن (Damen Albarn) ساخته است. کاری که وی آن را به‌رغم میل خود و با اکراه انجام داد چرا که دیمن ۶۰درصد ترک‌ها را ساخته بود و بقیه‌اش را تهیه‌کننده به نای‌من واگذار کرد.
در واقع هیچ نوع همکاری بین او و آلبارن در میان نبود اگرچه نای‌من همواره کار آلبارن را ستوده است. موسیقی این فیلم مطابق با فضای دلهره‌آور فیلم، لحن و مایه‌ای ترسناک دارد.
پایان یک رابطه (The End of the Affair) نام فیلمی است که نیل جوردن، فیلمساز ایرلندی، آن را در ۱۹۹۹ بر اساس رمانی از گراهام گرین، نویسنده‌ی انگلیسی، ساخت و نای‌من برای آن موسیقی نوشت.
رمانی که ماجرای آن در پایان جنگ جهانی دوم در لندن می‌گذرد و ادوارد دیمتریک نیز در ۱۹۵۵ فیلمی از روی آن با شرکت دبورا کر، ون جانسن، و جان میلر ساخته بود. داستانی عاشقانه و رمانتیک از مثلثی عشقی بین یک زن و شوهر و نویسنده‌ای به نام موریس بندریکس که عاشق زن می‌شود.
موسیقی نای‌من در این فیلم تفاوت‌هایی با سبک اصلی موسیقی او دارد خصوصاً با آنچه که در فیلم‌های گرین اوی شنیده شده است و بیشتر به سبک موسیقی رمانتیک سنتی نزدیک است.
پایان یک رابطه فیلمی بود که نای‌من نمی‌توانست تجربیات و گرایشات مینی‌مالیستی‌اش را در آن به کار گیرد.
در واقع این کارگردان نبود که موسیقی رمانتیک را از او می‌طلبید بلکه فضا و سبک رمانتیک فیلم ایجاب می‌کرد که نای‌من موسیقی را بدین گونه بسازد.
مایکل وینترباتم، فیلمساز انگلیسی، تنها فیلمسازی است که مایکل نای‌من پس از پایان همکاری خود با گرین اوی، همکاری دائمی با او داشته است. وینترباتم یکی از پرکارترین فیلمسازان انگلیسی است که کارهایش تنوع بسیاری از نظر ژانر دارد و موسیقی‌هایی که نای‌من برای آنها ساخته نیز طبیعتاً بسیار متنوع‌اند.
ادعا(Claim)، سرزمین عجایب و کد ۴۶ از جمله فیلم‌های وینترباتم است که نای‌من موسیقی آنها را ساخته است. ادعا، فیلم عاشقانه وسترنی است که وینتر باتم آن را بر اساس رمان شهردار کستربریج(The Mayor of Casterbridge) نوشته‌‌ی توماس هاردی ساخته است. این دومین اقتباس وینترباتم از رمان‌های توماس هاردی بود. او قبلا فیلم جاد (Jude) را بر اساس رمان هاردی ساخته بود.
با این حال ادعا شباهت چندانی به رمان هاردی ندارد. موسیقی ارکسترال نای‌من که در حجم وسیعی اجرا شده، تمی رمانتیک و عاشقانه دارد و دارای ویژگی‌های سبکی آثار اوست.
غول(The Ogre)، ساخته‌ی فولکر اشلندورف، کتاکا(Cattaca) ساخته‌ی آندرو نیکول و خاطرات آن فرانک از ساخته‌های دیگر مایکل نای‌من در سینماست.
نای‌من در سال‌های اخیر همکاری تنگاتنگ و نزدیکی را با تئاتر المیدا(Almeida) لندن آغاز کرده است و برای بسیاری از نمایش‌های روی صحنه موسیقی نوشته است. من یک باکره کامل بودم(I was a total Virgin)، نوشته‌ی حنیف قریشی از آخرین کارهای او برای صحنه بوده است.
وی هم اکنون سرگرم نوشتن کنسرتو پرکوشن (Percussion Concerto) برای کالین کاری (Colin Currie) و یک سلو کنسرتو(Cello Concerto) برای نینا کوتاواست

پرویز جاهد

منبع : هنر و موسیقی