آبی (Bleu)

▪ کارگردان: کریشتف کیشلوفسکی
▪ فیلمنامه: کریشتف کیشلوفسکی و کریشتف شیه‌شیدویچ
▪ مدیر فیلمبرداری: سؤاومیراایجاک
▪ موسیقی: بیگنیف پرایسنر
▪ تدوین: ژاک ویتسا
▪ صدابردار: ژان کلود لارو
▪ کارگردان هنری: کلود لنوار
▪ طراح دکور: کلود لنوار
▪ بازیگران: ژولیت بینوشه (ژولی)، بنوآرژن (الیویه)، هلن ونسان (روزنامه‌نگار)، فلورانس پرنل (ساندرن)، شارلوت وری (لوسیل)، امانوئل ریوا (مادر) و ...
▪ محصول سال ۱۹۹۳
● داستان فیلم
در یک حادثه‌ی رانندگی «ژولی»، شوهر و دختر کوچکش را از دست می‌دهد. شوهر او آهنگساز مشهوری است. ژولی تصمیم به خودکشی می‌گیرد اما جرئت این کار را نمی‌یابد. تلاش می‌کند از خاطرات و دلبستگی‌های گذشته‌ی خود جدا شود. به پاریس می‌رود و در آپارتمان کوچکی به صورت گمنام، زندگی می‌کند.
او سعی می‌کند در زندگی جدیدش آزاد و رها باشد. قطعه‌یی از موسیقی شوهرش، او را به گذشته پیوند می‌زند. مردی که دلباخته‌ی اوست، تعقیبش می‌کند و او درمی‌یابد که شوهرش با او صادق نبوده است. او به‌تدریج به این نتیجه می‌رسد که انسان هرگز نمی‌تواند آن‌گونه که خود می‌خواهد زندگی کند.
● شروع خوب
سکانس افتتاحیه‌ی فیلم «آبی» از نظر شکل ساختاری و معانی استعاری، نزدیکی بسیاری با مفهوم کلی اثر دارد. زندگی با همه‌ی شادی‌ها و اضطراب‌هایش در حرکت به سوی سرنوشت مقدر است و مرگ، تنها ایستگاه کوچکی برای نگاه مفهومی‌تر به زندگی است. المان زیبای برخورد اتومبیل با درخت و یا تحول فکری «ژولی» بعد از تصادف، دلیلی بر این مدعا هستند.
زرورقِ آب‌نباتِ دختر کوچک ژولی که با وزش باد می‌رقصد، مظهر شادی‌های زودگذر و کودکانه‌ی آدمی در زندگی می‌تواند باشد. نمای نزدیک از چکه کردن روغن ترمز (که پیشاپیش وقوع حادثه‌یی را خبر می‌دهد) نمادِ زیبایی از تمام اضطراب‌ها و قرار گرفتن گوی چوبی پسر جوان (آنتوان) بر سر میله، حضور ساده و نمادین همه‌ی اتفاقاتی است که ما را به تحول و آگاهی و در نهایت به تکامل راهبر می‌شوند. زندگی به سادگی همین چند نماست.
● زاویه‌ی نگاه
منشورهای شیشه‌یی در فیلم «آبی» هم اسرار اثر را در خود جای داده است. «ژولی» برای فرار از ابعاد تلخ فاجعه‌یی که در زندگی او پدید آمده است از وادی وهم عبور می‌کند و به معرفتی بزرگ دست می‌یابد.
رهایی معنای فریبنده‌ی آزادی است و گرفتاری و اسارت در تصورات آزادی صورت واقعی این تلاش بشری.
ژولی در کشش و جذبه‌ی همین امواج آبی نور، از وهم حاصله عبور می‌کند و به جنس دیگری از باور، مغایر با آن‌ چه قبلاً می‌پنداشت دست می‌یابد. ما تنها بخش کوچکی از تقدیر و سرنوشت خویش را رقم می‌زنیم. همه چیز در دست ما نیست. شاید این حیطه (شک و خیال) و سیر در آن، به اجرای کامل‌تری از هستی ما را می‌رساند. مثل: اجرای کامل موسیقی آخر فیلم یا تحول ناشی از مرگ، یا شاید بارقه‌های تولد کودک همان زن جوان ... یا شاید؟
نمی‌شود با یقین بود و زندگی کرد!
● طراحی حرکت
در فصلی از فیلم، «ژولی» زن جوان و بیوه، برای فرار از گذشته‌ی زجر‌آلود خود و شروع یک زندگی جدید به شهر پرجمعیتی پناه می‌برد.
در سکانس زیبایی، ژولی از یک لانگ‌شات (نمای باز) به کلوزآپی بسته وارد می‌شود که دوربین او را در این کلوزآپ به صورت تراولینگ دنبال می‌کند. ژولی کودکانه دست خود را بر دیواری پوشیده از برگ‌های سبز می‌کشد. طراوت دیوار با جراحتی که از سایش پشت دستش با دیوار به وجود می‌آید، به زمختی می‌گراید. ژولی با ناراحتی توسط پله‌هایی خود را به سطح زمین و به میان مردم می‌کشاند. میزانسن و طراحی حرکت در این صحنه به صورتی کاملاً موجز شرایط روحی و بحران ذهنی ژولی را به گونه‌یی تصویری به نمایش می‌گذارد.
● شخصیت‌پردازی
«آنتوان» یکی از شخصیت‌های پرداخت‌شده در فیلم «آبی» است. او که از نزدیک شاهد صحنه‌ی تصادف در ابتدای فیلم بوده (و شاید ژولی را او نجات داده است) از حضوری سنجیده و کاملاً دراماتیزه برخوردار است. او در قسمت‌هایی از فیلم حرکت یا حضوری مفهومی دارد. در فصل اول فیلم ضمن این‌ که مرگ را برای ما ساده جلوه می‌دهد، به نجات آسیب‌دیدگان تصادف می‌شتابد.
تأکید روی شتابی که او برای نجات زندگی دیگران دارد در فصل‌های انتهایی فیلم نیز با حضور او نمود پیدا می‌کند. با حضور مجدد آنتوان صحنه‌ی تصادف در خاطر «ژولی» دوباره زنده می‌شود؛ با این تفاوت که یادآوری
(هر چند تلخ) ماجرا در این مقطع زمانی، بازگشت ژولی به بطن زندگی را رقم می‌زند، در واقع آنتوان این بار به نجات عشق و زندگی می‌شتابد و هویت فراموش‌شده‌ی ژولی را به وی بازمی‌گرداند.
● استعاره
فیلم «آبی» سرشار از نشانه‌های تصویری / استعاری است که برای رسوخ به درونمایه‌ی اثر، توجه و دقت به آن‌ها لازم است:
▪ استفاده از تکنیک‌های فید این / فید اوت با رجوع دوباره به زمان حال برای متوقف کردن زمان در ذهن ژولی
▪ تأکید روی نماهای درشت، برای مثال: حرکت روی نت موسیقی، بحران در یادآوری گذشته و در همین حین توقف حرکت و موسیقی
▪ تابش نور آبی و بازتاب آن در چهره‌ی ژولی
▪ آب‌نبات دختر ژولی
▪ استخر با رنگ غالب آبی و تأکید بر حضور ژولی و شنا کردن او در آن و ... این همه تنها چند نمونه از تصاویر استعاری، برای راهیابی به جوهره‌ی درونی فیلم است .

حسن نجفی

منبع : سورۀ مهر