کار‌ویژه‌های دیپلماسی ترکیه

ایران، عراق و ترکیه، سه کشور بزرگ منطقه خاورمیانه هستند که اتفاقا به‌دلیل تمرکز جمعیتی و منابع طبیعی در جوار مرزهایشان از استعداد بالقوه برای ارتقای همکاری و همگرایی اقتصادی، فرهنگی و امنیتی برخوردارند. این سه کشور همچنین دچار آسیب‌پذیری‌ها و تهدیدهای مشترکی هستند که می‌تواند آنها را در کشف راهکارهای همسو برای رفع و دفع مشکلات تشویق کند. از این رو اغراق نخواهد بود اگر بگوییم این سه کشور قادرند کانون تاثیرگذاری بر بسیاری از تحولات منطقه خاورمیانه باشند. سفر رجب ‌طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه به بغداد به عنوان دومین مقام بلندپایه از همسایگان عراق آن هم پس از پنج سال سقوط رژیم صدام‌حسین، به تعبیری مصداق مدعای بالاست؛ اینکه ترکیه پس از ایران دومین کشوری باشد که مقام بلندپایه خود را به بغداد راهی می‌کند. اسفندماه سال گذشته محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران به بغداد رفت تا قفل تحریم سفر مقام‌های بلندپایه همسایگان عراق به بغداد را بشکند. حالا پس از چهار ماه این رجب طیب اردوغان بوده است که پیش از هر مقام عالیرتبه کشورهای عرب همسایه عراق، راهی بغداد شد تا بسترهای لازم برای توسعه منافع راهبردی کشورش را در سه محور مقابله با پ.ک.ک دوم؛ توافق‌های تجاری و همکاری در بازسازی عراق فراهم کند.
اردوغان در سفر به بغداد خبر داد که اکنون حجم مبادلات تجاری ترکیه و عراق سالانه پنج میلیارد دلار است اما تلاش می‌شود این میزان تا سقف سالانه ۲۵ میلیارد دلار افزایش یابد. پیش‌دستی اردوغان در سفر به بغداد پیش از سفر هریک از سران کشورهای عرب منطقه و بعد از سفر اسفندماه گذشته احمدی‌نژاد در حالی است که ترکیه تنها همسایه عراق است که در سال‌ها و ماه‌های اخیر به درون خاک این کشور لشکرکشی کرد تا کردهای شورشی را از زمین و هوا مورد حمله قرار دهد. حملات گاه‌به‌گاه ارتش ترکیه به عمق مرزهای شمال عراق هنوز هم ادامه دارد، گو اینکه مقابله با پ.ک.ک نیز یکی از اصلی‌ترین دستور کارهای مذاکرات اردوغان با مقام‌های عراقی است. در این میان اما کارویژه‌های دیپلماسی ترکیه است که توانسته این کشور را در تعامل با دولت‌های تازه‌استقرار‌یافته در عراق، افغانستان و حتی آسیای میانه و قفقاز نسبت به دیگر دولت‌های منطقه موفق‌تر بنماید. ترک‌ها به‌رغم داشتن دولتی اسلام‌گرا که اتفاقا از سوی لائیک‌های این کشور زیر سخت‌ترین فشارها قرار دارند، کوشیده‌اند کم‌صدا ولی به طرزی عمیق در سه سطح اقتصادی، فرهنگی و امنیتی در محیط تازه منطقه، منافع راهبردی خود را نه‌تنها تعقیب، بلکه گسترش دهند.
یکی از اصلی‌ترین کارویژه‌های دیپلماسی آنکارا، پرهیز از سیاست‌های تک‌بعدی است. ترکیه طی سال‌های پس از جنگ سرد و فروپاشی نظام دوقطبی، تمرکز تعامل خود را با دولت‌های تازه‌استقراریافته در گستره محیط خود هرگز در یک سطح قرار نداد. این در حالی است که در همه عرصه‌ها شاهد رد پای نفوذ آنکارا در سطوح اقتصادی، فرهنگی و امنیتی بوده‌ایم. از این رو تعاملات آنکارا با همسایگانش سبب بروز حساسیت‌هایی از جنس نگرانی‌های امنیتی، ایدئولوژیک نشده و در بدترین شکل، همسایگان آنکارا رقابتی کمتر ملموس را در مقایسه با دیگر بازیگران منطقه تحمل کرده‌اند. بنابراین آنکارا از همان ابتدا تلاش کرد با اتخاذ سیاستی عمل‌گرایانه، منافعی را در محیط تازه منطقه‌ای (اعم از خاورمیانه و کشورهای آسیای میانه و قفقاز) دنبال کند که از قضا، هر سه سطح راهبردهای کلان اقتصادی، فرهنگی و امنیتی این کشور را در بر می‌گیرد. در واقع ترک‌ها راهبرد مصالحه بر سر روش‌ها و شیوه‌ها را به جای مصالحه محتوایی و ماهوی در دیپلماسی خود با محیط بیرونی مورد توجه قرار دادند تا بدین وسیله به اعتمادزایی پرداخته و ضمن تصحیح ارزیابی‌های بیرونی از خود، چگونگی ارتباط با محیط یادشده را برای گسترش سطح مشارکت‌ها به نفع خود تعیین کنند.
دیپلماسی ترکیه همچنین از مزیت‌های دیگری برخوردار است که آن را در مقایسه با جمهوری اسلامی ایران در وضع مناسب‌تری برای تعامل با محیط بیرونی ـ منطقه‌ا‌ی‌اش قرار می‌دهد. از جمله اینکه؛ آنکارا فاقد مشکل تبلیغ عمومی علیه خود از ناحیه دیگر بازیگرانی است که می‌کوشند افکار عمومی را درباره اهداف راهبردی ترکیه مضطرب کنند. علاوه بر این ترکیه در موقعیت منازعه‌آمیز با هیچ‌یک از قدرت‌های منطقه‌ای نیست و سختی هیچ ائتلافی را از سوی مخالفانش تحمل نمی‌کند. این کشور در بدترین حالت در رابطه با مناقشه قره‌باغ نیز کوشید به ترتیبی عمل کند که این مناقشه مانع گسترش منافع راهبردی‌اش نشود. خلاصه اینکه ترکیه درگیر با هر گونه تلاشی جدی برای متوقف کردن این کشور در تعقیب اهداف راهبردی‌اش نیست. به‌ هر حال اکنون دیپلماسی ترکیه با پرهیز از راهبردهای یک‌وجهی کوشیده است در سطحی افقی از همپوشانی منافع اقتصادی، فرهنگی و امنیتی، با محیط پیرامونی‌اش تعاملی پویا داشته باشد. ایران، عراق و ترکیه سه بازیگر منطقه‌ای با استعدادهای مشترک و فراوان برای همسویی در کسب موقعیت‌های برتر هستند. اگرچه موقعیت کنونی این سه در حال حاضر متفاوت است ولی با اصلاح برخی روش‌ها می‌توان از این استعداد در خدمت به منافع ملت‌های سه کشور و پویایی منطقه بهره‌مند شد.

جلال خوش‌چهره

منبع : روزنامه کارگزاران